Η νοητική εξασθένηση εμφανίζεται πρώτα σε λιγότερο σημαντικά πράγματα. Καθώς οι συνδέσεις στον εγκέφαλο παθαίνουν βλάβες, δυσκολευόμαστε περισσότερο να φέρνουμε στο νου μας ανθρώπους και τόπους που έχουμε γνωρίσει. Όλοι το βιώνουν αυτό κάποια στιγμή – έχουμε κάτι στην άκρη της γλώσσας μας και δεν μπορούμε να το ξεστομίσουμε. Ο προμετωπιαίος φλοιός, που είναι η μηχανή αναζήτησης της μνήμης, δεν μπορεί να το ανακαλέσει. Ο ιππόκαμπος παρέχει άλλες συσχετίσεις για να προσπαθήσουμε να σκαλίσουμε τη μνήμη μας, αλλά είναι εκνευριστικό να χρειάζεται να δουλέψουμε τόσο σκληρά για κάτι που παλιότερα γινόταν υποσυνείδητα. Αυτό συμβαίνει στους περισσότερους από εμάς καθώς γερνάμε, αλλά ο βαθμός στον οποίο επηρεάζει η λεγόμενη ήπια νοητική διαταραχή (ή ήπια νοητική έκπτωση) διαφέρει θεαματικά από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Η ήπια νοητική διαταραχή δεν είναι απαραίτητα προοδευτική, αλλά αν συνεχιστεί ανεξέλεγκτα, μπορεί να εξελιχθεί σε άνοια. Αρχίζουμε να χάνουμε από το μυαλό μας τα συμβάντα που έχουν διαμορφώσει τον χαρακτήρα μας, κι αυτό είναι ένα τρομερά απειλητικό συναίσθημα, που διαβρώνει σιγά σιγά την αίσθηση που έχουμε για τον εαυτό μας. Πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτή τη θέση τείνουν να αποτραβιούνται, κι έτσι –χωρίς να το ξέρουν– να κάνουν ό,τι και οι δενδρίτες τους. Δεν βγαίνουν έξω για καινούργιες γνωριμίες, από φόβο ότι δεν θα ξέρουν πώς να αντιδράσουν, και αποσύρονται από τον κόσμο, είτε από ντροπή είτε απλώς γιατί νιώθουν άβολα έξω από το οικείο περιβάλλον του σπιτιού τους. Ό,τι και να συμβαίνει, το αποτέλεσμα είναι ότι αποκόπτονται από ουσιαστικές σχέσεις, οι οποίες αποτελούν σημαντική μορφή διέγερσης για τον εγκέφαλο. Η απομόνωση και η αδράνεια τροφοδοτούν τον κύκλο του κυτταρικού θανάτου, ο οποίος μαραίνει τον εγκέφαλο.
Η διάβρωση είναι περισσότερο από παντού εμφανής στον μετωπιαίο λοβό, που περιλαμβάνει τη φαιά ουσία του προμετωπιαίου φλοιού και τη λευκή ουσία των αξόνων του, και στον κροταφικό λοβό, που φτιάχνει ευρετήριο λέξεων και κύριων ονομάτων και βοηθά να διαμορφώνονται μακροχρόνιες μνήμες μέσω της στενής σύνδεσής του με τον ιππόκαμπο. Αν ο προμετωπιαίος φλοιός χαλάσει, συμπαρασύρει και τις υψηλές νοητικές λειτουργίες, και τότε ακόμα και οι βασικές εκφάνσεις της καθημερινής ζωής γίνονται μια δοκιμασία. Κατά τραγική ειρωνεία, οι ικανότητές μας που θεωρούμε δεδομένες να μπορούμε να δένουμε τα κορδόνια των παπουτσιών μας, να ξεκλειδώνουμε μια πόρτα ή να πηγαίνουμε με το αυτοκίνητο μέχρι το σούπερ μάρκετ εξαρτώνται από τις υψηλότατου επιπέδου λειτουργίες του εγκεφάλου μας, όπως τη λειτουργική μνήμη, τη μετάβαση από τη μια εργασία στην άλλη και τον αποκλεισμό άσχετων πληροφοριών. Αυτός είναι ο λόγος που ακόμα κι ένας εκπαιδευμένος πίθηκος δυσκολεύεται να κουμπώσει σωστά ένα πουκάμισο, και μάλλον είναι και ο λόγος που ένας ασθενής μου ξεχνά πάντα να ανεβάσει το φερμουάρ του παντελονιού του. Στα 78 του, κάνει το ίδιο λάθος ξανά και ξανά, γιατί –παρά τις επιπλήξεις της γυναίκας του– η λειτουργική μνήμη του δεν μπορεί να συγκρατήσει το γεγονός ότι μόλις έχει πάει στην τουαλέτα.
Ο κροταφικός λοβός –το νοητικό μας λεξικό– είναι μια από τις περιοχές που ατροφούν αν επέλθει η νόσος του Αλτσχάιμερ. Ένα απλό τεστ για τη νόσο είναι να δείξουμε σε κάποιον μια λίστα με λέξεις και να τον ρωτήσουμε ποιες μπορεί να θυμηθεί μετά από μία ώρα.
Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Ιλινόι διεξήγαγαν αρκετές μελέτες που καταδεικνύουν ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στο επίπεδο της φυσικής κατάστασης και την καλύτερη απόδοση σε τεστ που στοχεύουν σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου. Σε μια μελέτη, ηλικιωμένοι που ανέφεραν ότι είχαν δυνατό ιστορικό αερόβιας άσκησης έδειξαν, σύμφωνα με τις μαγνητικές τομογραφίες τους, σαφώς πιο καλοδιατηρημένο εγκέφαλο. Όμως μια συσχέτιση για τους επιστήμονες του εργαστηρίου είναι απλώς κάτι ενδιαφέρον. Ήθελαν να δουν αν η άσκηση προκαλεί δομικές αλλαγές σε αυτές τις περιοχές.
Μια ομάδα με επικεφαλής τον νευροεπιστήμονα Δρ Άρθουρ Κρέιμερ χώρισε 59 αδρανή άτομα ηλικίας από 50 ως 79 ετών σε δύο ομάδες που θα πήγαιναν στο γυμναστήριο τρεις φορές την εβδομάδα για μία ώρα σε ορίζοντα έξι μηνών. Τα μέλη της ομάδας ελέγχου ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα διατάσεων, ενώ οι υπόλοιποι περπατούσαν σε διάδρομο, αρχίζοντας από το 40% της μέγιστης καρδιακής συχνότητάς τους και ανεβαίνοντας σταδιακά στο 60% με 70%, Η μόνη μεταβλητή ήταν η φυσική κατάσταση. Πράγματι, μετά από έξι μήνες η ομάδα που περπατούσε είχε κατά μέσο όρο 16% βελτίωση στη μέγιστη πρόσληψη οξυγόνου (VO2 max), τον δείκτη που μετρά την ικανότητα των πνευμόνων να επεξεργάζονται οξυγόνο.
Όμως το επαναστατικό εύρημα προήλθε από μαγνητικές τομογραφίες πριν και μετά: οι συμμετέχοντες με τη βελτιωμένη φυσική κατάσταση παρουσίασαν αύξηση στον όγκο του εγκεφάλου στον μετωπιαίο και στον κροταφικό λοβό. Οι επιστήμονες γνώριζαν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί στον ιππόκαμπο, αλλά ο ισχυρισμός ότι ο όγκος του εγκεφάλου αυξάνεται στον φλοιό θεωρούνταν «πολύ ακραίος», όπως εκτιμά ο νευροεπιστήμονας Καρλ Κότμαν, ο ερευνητής που επισήμανε τη σύνδεση ανάμεσα στην άσκηση και τον BDNF (Εγκεφαλικός Νευροτροφικός Παράγοντας). «Είμαι βέβαιος ότι έχει δίκιο», λέει ο Κότμαν για τον Κρέιμερ. «Είναι ένας πολύ τίμιος και σωστός άνθρωπος. Όμως τα ευρήματα είναι σίγουρα ακραία. Θέλω να πω, δεν νομίζω κάποιος που έχει μελετήσει ζώα να έχει δείξει ότι μια περιοχή του εγκεφάλου σε ένα ηλικιωμένο ζώο μεγαλώνει μετά από πολύ σύντομη περίοδο σωματικής άσκησης». Απομένει να δούμε αν τα ευρήματα του Κρέιμερ μπορούν να επαναληφθούν, όμως η ιδέα ότι μέσα σε έξι μόλις μήνες άσκησης ανακαινίζονται αυτές οι εξαιρετικά σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου είναι απίστευτα ενθαρρυντική. Στις τομογραφίες, οι εγκέφαλοι όσων γυμνάζονταν φαίνονταν δύο με τρία χρόνια νεότεροι απ’ ό,τι ήταν. Η ανάλυση των εικόνων δεν δείχνει τι συγκεκριμένα περιλαμβάνει η ανάπτυξη, αλλά με δεδομένα όσα γνωρίζουμε από μελέτες σε ζώα ο Κρέιμερ έχει κάποιες υποψίες. «Μπορεί να είναι νέα αγγειακή δομή, νέοι νευρώνες, νέες νευρωνικές συνδέσεις», λέει. «Θεωρώ ότι μάλλον είναι όλα μαζί».
Όλα αυτά υπονοούν κυρίως ότι η άσκηση όχι μόνο προστατεύει τον εγκέφαλο από την αποσύνθεση, αλλά και αναστρέφει τη φθορά των κυττάρων που συνδέεται με τη γήρανση. Είναι περισσότερο από πιθανό όσα έδειξαν οι τομογραφίες του Κρέιμερ να σημαίνουν ότι η άσκηση βελτιώνει την ικανότητα του εγκεφάλου να επισκευάζει τις ζημιές. «Ας πούμε ότι ο προμετωπιαίος φλοιός δεν λειτουργεί στα φυσιολογικά επίπεδα», εξηγεί. «Ίσως να μπορούμε να επιστρατεύσουμε άλλες περιοχές του φλοιού για να κάνουν τη δουλειά διαφορετικά. Μια οπτική της αύξησης του όγκου είναι ότι μπορεί να γυρίζει το ρολόι πίσω, υπό την έννοια ότι τα κυκλώματα λειτουργούν καλά κάνοντας διαφορετικά πράγματα».
Ένα σωρό πράγματα μπορεί να κάνει ο εγκέφαλός μας αν του δώσουμε δυο τρία χρόνια παραπάνω.
Πηγή: Πώς η άσκηση απογειώνει τη ζωή σου , John J. Ratey, εκδόσεις KEY BOOKS
Διαβάστε επίσης:
Άνοια: Επτά αλλαγές που σώζουν το μυαλό των διαβητικών
Άνοια: Τρεις παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο νόσου
Άνοια: Τα βασικά αμινοξέα που επιβραδύνουν την εξέλιξή της – Ο ρόλος των πρωτεϊνών
