Στη σημερινή ψηφιακή εποχή, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε, παρουσιάζουμε τον εαυτό μας και αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο. Αυτές οι πλατφόρμες προσφέρουν ένα μέσο σύνδεσης, ταυτόχρονα όμως καλλιεργούν κάτι ανησυχητικό: Ένα περιβάλλον όπου μπορούν να ευδοκιμήσουν οι αυταπάτες και οι διαστρεβλωμένες αυτοαντιλήψεις.
Μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύεται στο BMC Psychiatry ρίχνει φως στο ψυχολογικό τίμημα της υπερβολικής χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι πλατφόρμες όπως το Instagram, το TikTok και το Facebook ενισχύουν τις διαταραχές ψυχικής υγείας, ιδίως εκείνες που αφορούν στη διαστρεβλωμένη αυτοαντίληψη, όπως ο ναρκισσισμός, η δυσμορφία του σώματος και οι διατροφικές διαταραχές.
Το φαινόμενο ενίσχυσης της πλάνης
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν ψηφιακούς χώρους, όπου οι άνθρωποι υπάρχουν ως προσεκτικά επιμελημένες εκδοχές του εαυτού τους. Σε αντίθεση με τις αλληλεπιδράσεις στον πραγματικό κόσμο, όπου οι κοινωνικές ενδείξεις και η ανατροφοδότηση μας κρατούν προσγειωμένους, οι διαδικτυακές ταυτότητες μπορούν να κατασκευαστούν και να χειραγωγηθούν σχολαστικά. Οι ερευνητές Nancy Yang και Bernard Crespi από το Πανεπιστήμιο Simon Fraser υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό προάγει την «ενίσχυση της πλάνης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Σύμφωνα με την έρευνα, σημαντικά υψηλότερα είναι τα χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από άτομα με ψυχολογικές διαταραχές, όπως:
- Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας: Άτομα που αναζητούν επιβεβαίωση μέσω των likes, των followers και των μετρήσεων εμπλοκής, οι οποίες ενισχύουν μια διογκωμένη εικόνα του εαυτού τους.
- Δυσμορφική Διαταραχή Σώματος (ΔΔΣ): Όσοι εμμένουν σε αντιληπτά ελαττώματα και στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για επιβεβαίωση, επιδεινώνοντας την αρνητική τους αυτοεικόνα.
- Διαταραχές πρόσληψης τροφής (π.χ. ανορεξία, βουλιμία): Οι πλατφόρμες που κυριαρχούνται από εξιδανικευμένα πρότυπα σώματος συμβάλλουν σε ανθυγιεινές συγκρίσεις, επιδεινώνοντας τις διατροφικές διαταραχές.
- Ερωτομανία: Μια σπάνια κατάσταση, κατά την οποία τα άτομα πιστεύουν ψευδώς ότι κάποιος -συχνά ένας διάσημος- είναι κρυφά ερωτευμένος μαζί τους.
Ενδιαφέρον προκαλεί επίσης ότι, σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, τα άτομα στο φάσμα του αυτισμού τείνουν να χρησιμοποιούν διαφορετικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: Αντί να αναζητούν κοινωνική επικύρωση, στρέφονται προς πλατφόρμες όπως το YouTube, οι οποίες εξυπηρετούν ειδικά ενδιαφέροντα και όχι την παραδοσιακή δικτύωση.
Οι κίνδυνοι μιας πραγματικότητας που καθοδηγείται από τους αλγορίθμους
Μία από τις πιο ανησυχητικές πτυχές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι η απουσία ανατροφοδότησης από τον πραγματικό κόσμο. Στις πρόσωπο με πρόσωπο αλληλεπιδράσεις, η γλώσσα του σώματος, οι εκφράσεις του προσώπου και ο τόνος βοηθούν τα άτομα να προσαρμόσουν τις αντιλήψεις τους για την πραγματικότητα. Στο διαδίκτυο, αυτοί οι κρίσιμοι μηχανισμοί θεμελίωσης αφαιρούνται, επιτρέποντας στις αυταπάτες να ανθίσουν ανεξέλεγκτα.
Οι στρεβλώσεις αυτές ενισχύονται περαιτέρω μέσω του περιεχομένου που καθορίζεται από τον αλγόριθμο. Εάν, για παράδειγμα, ένα άτομο που πάσχει από δυσμορφία σώματος ασχολείται διαρκώς με αναρτήσεις σχετικές με την πλαστική χειρουργική ή ακραίες δίαιτες, ο αλγόριθμος εξασφαλίζει ότι βλέπει ακόμη περισσότερο από αυτό το περιεχόμενο, δημιουργώντας με αυτό τον τρόπο έναν μηχανισμό ενίσχυσης των ανασφαλειών του.
Ο δρ. Crespi προειδοποιεί ότι αυτό το περιβάλλον ευνοεί «συνθήκες όπου οι αυταπάτες μπορούν να δημιουργηθούν και να διατηρηθούν ευκολότερα». Σε αντίθεση με τις συζητήσεις στην πραγματική ζωή που αμφισβητούν τις λανθασμένες πεποιθήσεις, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενθαρρύνουν τους χρήστες να διπλασιάζουν τις διαστρεβλωμένες αυτοαντιλήψεις τους.
Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εκμεταλλεύονται τα ψυχολογικά τρωτά σημεία
Για να επιτύχει ένας χρήστης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, πρέπει να προβλέψει σωστά τι θα προσελκύσει το κοινό. Αυτό απαιτεί δεξιότητες όπως η ανάγνωση αόρατων κοινωνικών ενδείξεων, η οπτική επαφή με την κάμερα και η παρουσίαση του εαυτού με τρόπο που να τραβάει την προσοχή. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτές οι δεξιότητες αντικατοπτρίζουν τα μοτίβα σκέψης που συναντώνται σε ορισμένες ψυχολογικές διαταραχές, εξηγώντας ενδεχομένως γιατί η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι τόσο εθιστική για τα άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά.
Πώς να προστατεύσουμε την ψυχική υγεία σε έναν ψηφιακό κόσμο
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν κοινότητα και σύνδεση, ενέχουν, όμως, επίσης σημαντικούς κινδύνους για όσους είναι ευάλωτοι σε παραληρητικές σκέψεις. Οι μελετητές τονίζουν ότι αυτές οι πλατφόρμες δεν εξ ορισμού επιβλαβείς, αλλά γίνονται όταν συνδυάζονται με την κοινωνική απομόνωση και τις μη αμφισβητούμενες αυτοαντιλήψεις.
Για τον μετριασμό αυτών των κινδύνων, οι ειδικοί προτείνουν:
- Ανάπτυξη μιας υγιούς ρουτίνας – Ο περιορισμός του χρόνου προβολής και τα διαλείμματα από τις πλατφόρμες μπορούν να βοηθήσουν στη διατήρηση μιας ισορροπημένης προοπτικής.
- Αναζήτηση επικύρωσης στον πραγματικό κόσμο – Η συμμετοχή σε αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο μπορεί να εξουδετερώσει τις στρεβλώσεις που ενισχύονται στο διαδίκτυο.
- Επανεξέταση του σχεδιασμού των πλατφορμών – Οι ερευνητές προτείνουν ότι οι μελλοντικοί σχεδιασμοί θα μπορούσαν να καταστήσουν τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις πιο προσγειωμένες στην πραγματικότητα.
- Ενημέρωση για την ψυχική υγεία – Είναι σημαντικό οι χρήστες να μάθουν να κατανοούν πότε η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επηρεάζει αρνητικά την αυτοαντίληψη και να αναζητούν επαγγελματική καθοδήγηση όταν τη χρειάζονται.
Τελικά, χρησιμοποιούμε αυτές τις πλατφόρμες για να συνδεθούμε -ή απλώς για να επιβεβαιώσουμε μια εκδοχή του εαυτού μας που μπορεί να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα; Καθώς οι ψηφιακοί χώροι συνεχίζουν να κυριαρχούν στις ζωές μας, είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τον ψυχολογικό τους αντίκτυπο και να παίρνουμε μέτρα για μια ισορροπημένη, χωρίς συνέπειες, χρήση.
Διαβάστε επίσης
Τι αποκαλύπτει η εμμονή με τον ψηφιακό εαυτό μας
Πόσες μέρες τον μήνα χάνουμε κολλημένοι σε μια οθόνη – 3 tips «απεξάρτησης»
Memes: Τι αποκαλύπτουν για τον εγκέφαλο και την ψυχολογία μας – Ένας ειδικός εξηγεί
