Έχετε πει ποτέ σε κάποιον ότι τα πήγατε καλύτερα σε μια δοκιμασία απ’ ότι πραγματικά; Τι κάνατε όταν είχατε την ευκαιρία να κοιτάξετε τις απαντήσεις σε ένα τεστ και να διασφαλίσετε καλύτερη βαθμολογία; Αυτές οι μικρές κινήσεις μπορεί να μοιάζουν με ένα αθώο παιχνίδι, στην πραγματικότητα όμως αποκαλύπτουν μια συναρπαστική ψυχολογική τάση: Πολλοί άνθρωποι μπαίνουν ασυνείδητα στη διαδικασία να «εξαπατήσουν», για να νιώσουν καλύτερα με τον εαυτό τους – ακόμη κι όταν δεν υπάρχει κάτι απτό να κερδίσουν.
Σύμφωνα με τη Sara Dommer, επίκουρη καθηγήτρια μάρκετινγκ στο Penn State και επικεφαλής ερευνήτρια μιας πρωτοποριακής μελέτης που δημοσιεύθηκε στο Journal of the Association for Consumer Research, η συμπεριφορά αυτή πηγάζει από αυτό που η ίδια αποκαλεί «διαγνωστική αυτοεξαπάτηση». «Διαπίστωσα ότι οι άνθρωποι «κλέβουν» ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν εξωτερικά κίνητρα, όπως χρήματα ή βραβεία. Εσωτερικές ανταμοιβές, όπως το να αισθάνεσαι καλύτερα για τον εαυτό σου, εξακολουθούν να οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά», εξηγεί. «Για να λειτουργήσει αυτό, τα άτομα πρέπει να πείσουν τον εαυτό τους ότι στην πραγματικότητα δεν «κλέβουν». Αυτό τους επιτρέπει να αισθάνονται πιο έξυπνοι, πετυχημένοι ή υγιείς», προσθέτει.
Η έρευνά της ρίχνει νέο φως στο γιατί οι άνθρωποι επιδίδονται στην αυτοεξαπάτηση, αποκαλύπτοντας ότι η τάση επεκτείνεται πέρα από τις οικονομικές ή υλικές ανταμοιβές και συνδέεται με την αυτοαντίληψη και την ανάγκη για προσωπική επικύρωση.
Η δρ. Dommer και η ομάδα της δημιούργησαν 4 προσεκτικά σχεδιασμένα πειράματα, σχετικά με το πώς εκδηλώνεται η αυτοεξαπάτηση σε καθημερινές καταστάσεις: Στο πρώτο, οι συμμετέχοντες έπρεπε να κρίνουν τη θερμιδική αξία ανθυγιεινών γευμάτων, δείχνοντας ότι έτειναν να υποτιμούν τον αριθμό των θερμίδων, στο δεύτερο εξετάζονταν σε ένα τεστ όπου είχαν την ευκαιρία να δουν τις απαντήσεις, πιστεύοντας παρ’ όλα αυτά ότι η επιτυχία τους αντανακλά τις πραγματικές τους ικανότητες, στο τρίτο κλήθηκαν να λύσουν αναγραμματισμούς, όπου ισχυρίζονταν ότι είχαν λύσει περισσότερους αναγραμματισμούς απ’ ό,τι στην πραγματικότητα, ενώ στο τελευταίο ορισμένοι διάβασαν μια δήλωση που τους υπενθύμιζε ότι οι περισσότεροι υπερεκτιμούν τις οικονομικές τους δεξιότητες, κάτι που έδειξε να μειώνει σημαντικά την τάση για εξαπάτηση.
Γιατί «κλέβουμε» χωρίς να το συνειδητοποιούμε
Σε όλες αυτές τις μελέτες, η δρ. Dommer και οι συνάδελφοί της εντόπισαν ένα σαφές μοτίβο: Οι άνθρωποι κλέβουν όταν μπορούν να διατηρήσουν την ψευδαίσθηση ότι η επιτυχία τους είναι γνήσια. «Πίστευαν ότι «έχω καλές επιδόσεις επειδή είμαι έξυπνος, όχι επειδή είχα βοήθεια», εξήγησε η ειδικός.
Ωστόσο, όταν οι άνθρωποι κλήθηκαν να αμφισβητήσουν τις ικανότητές τους -όπως στο τελευταίο πείραμα- έγιναν πιο ειλικρινείς στις αυτοαξιολογήσεις τους. Αυτό υποδηλώνει ότι η αβεβαιότητα σχετικά με τις ικανότητές μας μπορεί να λειτουργήσει ως έλεγχος κατά της αυτοεξαπάτησης.
Μια συμπεριφορά που έρχεται με επιπτώσεις
Τα ευρήματα αναδεικνύουν πόσο συχνή είναι αυτή η συμπεριφορά και τους εκπληκτικούς τρόπους με τους οποίους τη δικαιολογούμε στον εαυτό μας. Κι ενώ μπορεί να μοιάζει ακίνδυνη, στην πραγματικότητα έχει δυνητικές συνέπειες που πρέπει να λάβουμε υπόψη. Όταν τα άτομα πείθουν τον εαυτό τους ότι είναι από τη φύση τους ικανά αντί να αναγνωρίζουν τις ελλείψεις, μπορεί να αποφεύγουν να αναζητήσουν βοήθεια ή να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις σχετικά με την υγεία, την εκπαίδευση ή τα οικονομικά τους.
«Αυτή η απατηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να είναι επιβλαβής, ειδικά όταν επηρεάζει τις αποφάσεις για την οικονομική και σωματική υγεία», προειδοποιεί η δρ. Dommer, συμπληρώνοντας ότι η υπερεκτίμηση των προσωπικών ικανοτήτων μπορεί να οδηγήσει σε κακό οικονομικό προγραμματισμό και ανθυγιεινές επιλογές του τρόπου ζωής.
Πώς να αποφύγετε την παγίδα της αυταπάτης
Η αυτοεξαπάτηση είναι ένα βαθιά ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Η αναγνώριση αυτής της συμπεριφοράς μπορεί να βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεών της. Μερικοί τρόποι για να αποφύγετε την παγίδα της αυτοεξαπάτησης:
1. Αμφισβητήστε τις δικές σας υποθέσεις: Όταν εκτιμάτε τις δεξιότητες, τα οικονομικά ή τις μετρήσεις της υγείας σας, κάντε μια παύση και σκεφτείτε αν είστε απόλυτα ειλικρινείς με τον εαυτό σας.
2. Αναζητήστε αντικειμενική ανατροφοδότηση: Χρησιμοποιήστε εργαλεία που παρέχουν πραγματικά, αμερόληπτα δεδομένα κι όχι εκείνα που επιτρέπουν την ερμηνεία ή τη χειραγώγηση.
3. Αγκαλιάστε την αβεβαιότητα: Η αναγνώριση ότι μπορεί να μην έχετε όλες τις απαντήσεις μπορεί να σας ενθαρρύνει να είστε πιο ακριβείς στις αυτοαξιολογήσεις.
4. Περιβάλλετε τον εαυτό σας με ειλικρινείς προοπτικές: Φίλοι, μέντορες ή συνάδελφοι που παρέχουν εποικοδομητική κριτική μπορούν να σας βοηθήσουν να προσγειώσετε την αυτοαντίληψή σας στην πραγματικότητα.
Η δύναμη της ειλικρινούς αυτοαξιολόγησης
Η έρευνα της δρ. Dommer αναδεικνύει μια σημαντική αλήθεια: Ενώ η αυταπάτη μπορεί να ενισχύσει προσωρινά την αυτοεκτίμηση, μακροπρόθεσμα εμποδίζει την προσωπική ανάπτυξη. Η αναγνώριση των πραγματικών ικανοτήτων σας θα σας επιτρέψει να λαμβάνετε πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις, να αναζητάτε την κατάλληλη βοήθεια και, τελικά, να βελτιώνεστε με ουσιαστικό τρόπο.
Υποκρισία: Τα λάθη που προδίδουν τον ψεύτη – Πώς να τον ξεσκεπάσετε με επιτυχία
