«Πες σε κάποιον ότι δεν πρέπει να σκέφτεται έναν ροζ ελέφαντα και δεν θα μπορεί να βγάλει το θηρίο από το μυαλό του!». Επιλέγοντας αυτή τη φράση από το μυθιστόρημα «City in the Sky» του 1974, οι Derek Arnold και Loren N. Bouyer από το Πανεπιστήμιο του Queensland, Καθηγητής στη Σχολή Ψυχολογίας και υποψήφια διδάκτωρ Νευροεπιστημών αντίστοιχα, γράφουν στο The Conversation για τη διαταραχή της αφαντασίας, την αδυναμία, δηλαδή, του μυαλού κάποιων ανθρώπων να σχηματίσουν εικόνες που δεν βλέπουν.
«Ορισμένοι άνθρωποι, όπως εμείς, έχουν αφαντασία, δεν μπορούν δηλαδή να κατασκευάσουν νοητές εικόνες. Έτσι, μας ξενίζει λίγο η ιδέα ότι οι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν πράγματα που δεν υπάρχουν» σημειώνουν, παρουσιάζοντας ευρήματα μελέτης τους σχετικά με την εν λόγω αδυναμία, ένα «έλλειμμα», όπως χαρακτηρίζεται η κατάσταση.
«Οι άνθρωποι που μαθαίνουν για πρώτη φορά ότι έχουν αφαντασία συνήθως αναστατώνονται, καθώς συνειδητοποιούν ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορούν να κάνουν πράγματα που οι ίδιοι αδυνατούν» σχολιάζουν, φέροντας ως παραδείγματα τους ήρωες μυθοπλασίας που αναγνώστες με -ζωηρή επιπλέον- φαντασία μπορούν να «ζωντανέψουν» στη σκέψη τους, ή τα αγαπημένα πρόσωπα που έφυγαν από τη ζωή ή βρίσκονται μακριά και «επιστρέφουν» χάρη στη δύναμη της φαντασίας.
Photo: The Conversation
«Ωστόσο, η αφαντασία δεν συνοδεύεται μόνο από προκλήσεις. Στην πραγματικότητα, μπορεί πιθανώς να προσφέρει και κάποια πλεονεκτήματα, όπως αυξημένη ανθεκτικότητα σε ακούσιες σκέψεις και τις παρεμβατικές» προσθέτουν. Καθώς εξηγούν, μπορεί να αποτελεί έναν άλλο τύπο νευροδιαφορετικότητας, όπου τα άτομα με αφαντασία αδυνατούν εντελώς να δημιουργήσουν εικόνες με το μυαλό τους, ο μέσος άνθρωπος έχει μια αντίστοιχα μέση ικανότητα για νοητές εικόνες και ένας εξαιρετικά μικρός αριθμός ανθρώπων φαντασία να καλπάζει.
Η αφαντασία και ηρεμία στο μυαλό
Αν και τα άτομα με αφαντασία δεν φτιάχνουν εικόνες με το μυαλό τους, δεν σημαίνει πως είναι και ήσυχο. Η μελέτη των Arnold και Bouyer έδειξε ότι είναι πιο συχνό ο νους τους να ταξιδεύει. Καθώς εξηγούν, αντί να κατακλύζονται από ανεπιθύμητες εικόνες, όπως ένα άτομο με ζωηρή φαντασία, μπορεί να επικεντρώνονται σε άλλου είδους σκέψεις και, για παράδειγμα, όταν τους ζητείται να μη σκέφτονται έναν ροζ ελέφαντα, ο συλλογισμός τους να πηγαίνει αυτομάτως σε κάτι πιο πρακτικό, όπως το «τι θα φάω για βραδινό». «Αυτό δεν συνεπάγεται απαραίτητα μεγαλύτερη ηρεμία, αλλά μάλλον έναν διαφορετικό τρόπο νοητικής λειτουργίας».
Οι ονειροπόλοι
Όταν το μυαλό τους περιπλανιέται, η εμπειρία τους μπορεί να είναι πιο αισθητηριακή ή αφαιρετική. Μιλώντας για τους εαυτούς τους, ο Arnold αναφέρει ότι, όποτε «χάνεται», «ακούει» φανταστικές συζητήσεις, χωρίς οπτικά στοιχεία. Στην περίπτωση της Bouyer, οι σκέψεις παίρνουν τη μορφή αφηρημένων αισθήσεων κάποιας υφής ή φανταστικών συναισθημάτων κίνησης.
Επομένως, η ονειροπόληση δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την οπτική φαντασία. Ακόμη και χωρίς εικόνες, τα άτομα με αφαντασία βιώνουν πολύπλοκες και πλούσιες εμπειρίες όταν το μυαλό τους ταξιδεύει.
Αφαντασία και τραύμα
Μια ενδιαφέρουσα υπόθεση είναι ότι η αφαντασία να δρα ως προστατευτικά σε περιπτώσεις διαταραχής μετατραυματικού στρες, προφυλάσσοντας τα άτομα από την αναβίωση τραυματικών γεγονότων μέσω οπτικών αναμνήσεων. Η έρευνά τους έδειξε ότι, χάρη στην αδυναμία ακούσιας οπτικοποίησης, είναι δυσκολότερο να τους συμβεί το φαινόμενο του «flashback». Ωστόσο, περαιτέρω έρευνα είναι απαραίτητη για να κατανοηθεί αυτή η σύνδεση.
Πόσο ξύπνιος είναι ο εγκέφαλός μας όταν κοιμόμαστε και τι ακριβώς κάνει
