Τα πρόσφατα επιστημονικά ευρήματα για την εμπλοκή περισσότερων από 100 γονιδίων στις αγχώδεις διαταραχές έβαλαν ένα ακόμα λιθαράκι στην αναζήτηση της αλήθειας για τον ρόλο της γενετικής στις ψυχιατρικές διαταραχές. Επιστημονικές συμπράξεις, όπως το PsychENCODE Consortium του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ (NIMH) και το Psychiatric Genomics Consortium με ερευνητές από 19 χώρες, επιχειρούν να φωτίσουν με την έρευνά τους τους γενετικούς μηχανισμούς των ψυχικών νοσημάτων.
Νέοι θεραπευτικοί στόχοι
Τον περασμένο Μάιο, η PsychENCODE, με αποστολή της «να προσδιορίσει τα γονιδιωματικά και επιγονιδιωματικά υποστρώματα των νευροψυχιατρικών ασθενειών σε μεταθανάτιους εγκεφάλους ανθρώπων, εφαρμόζοντας τις πλέον σύγχρονες μεθόδους στην τεχνολογία μονοκυττάρων και την πολυομική ανάλυση», δημοσίευσε σειρά από μελέτες που έριξαν φως στον ανθρώπινο εγκέφαλο σε επίπεδο κυττάρου, και οι οποίες βασίστηκαν στα ευρήματα της Φάση 1 του εγχειρήματος από το 2018.
Οι ερευνητές είχαν αναλύσει περίπου 32.000 κύτταρα από 2.000 εγκεφάλους ενήλικων δοτών, ορισμένοι από τους οποίους είχαν διαγνωστεί με σχιζοφρένεια, διπολική διαταραχή ή Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) -όπως και η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η ΔΑΦ συγκαταλέγεται στις ψυχικές διαταραχές ως κατάσταση που αφορά τη νοητική λειτουργία και προκαλεί ενίοτε σημαντική βλάβη. Κατά την επέκταση της έρευνας στη Φάση 2, συμπεριλήφθηκαν εγκεφαλικοί ιστοί περισσότερων των 2.500 ατόμων -ενήλικοι δότες και δωρεές εμβρύων-, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με διαγνωσμένη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και νόσο Αλτσχάιμερ, και μελετήθηκαν 2,8 εκατ. συγκεκριμένοι τύποι κυττάρων, όπως νευρώνες και γλοία.
Σε μία από τις μελέτες, οι ερευνητές εντόπισαν περισσότερους από 46.000 ενισχυτές -περιοχές του DNA που αυξάνουν την πιθανότητα μεταγραφής ενός συγκεκριμένου γονιδίου- με 164 παραλλαγές που επηρεάζουν τη ρύθμιση των γονιδίων σε εμβρυϊκά κύτταρα του φλοιού και συνδέονται με ψυχιατρικές διαταραχές. Σε άλλη έρευνα, ανέλυσαν δεδομένα αλληλούχισης μεμονωμένων κυττάρων από 388 ενήλικες με ψυχικές νόσους ή νευρολογικές διαταραχές, εντοπίζοντας πάνω από 550.000 ρυθμιστικά στοιχεία ειδικά για 28 τύπους εγκεφαλικών κυττάρων. Τα στοιχεία αυτά παρείχαν πληροφορίες για 1,4 εκατομμύρια γονιδιακές περιοχές και τη σύνδεσή τους με τις ψυχικές ασθένειες, προσφέροντας πιθανούς στόχους για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων.
Το έργο της PsychENCODE εισέρχεται στο τελικό του στάδιο, με κάποιες επιχορηγήσεις και χρηματοδοτήσεις να έχουν ολοκληρωθεί έως το 2026. Σύμφωνα με τη Δρ. Zhiping Weng, κάτοχο της έδρας Li Weibo στη βιοϊατρική έρευνα, Καθηγήτρια και Πρόεδρο γονιδιωματικής και υπολογιστικής βιολογίας στην Ιατρική Σχολή UMass Chan, απομένουν περίπου τρία χρόνια για την παραγωγή δεδομένων. Για τον Δρ. Jonathan Pevsner, επικεφαλής του Κλάδου Έρευνας Γονιδιωματικής στο Τμήμα Νευροεπιστημών και Βασικών Επιστημών Συμπεριφοράς του NIMH, η βασική τους έρευνα θα μπορούσε να αποτελέσει βάση για νέες μελέτες, ώστε να αποκαλυφθεί η «μοριακή αιτία της [ψυχιατρικής] νόσου» με στόχο την πρόληψη και θεραπεία της.
ΔΕΠΥ, αυτισμός και ψυχιατρικές διαταραχές
Το 2013, η Psychiatric Genomics δημοσίευσε τα δικά της πρώτα επαναστατικά ευρήματα για κοινό γονιδιακό υπόβαθρο σε πέντε διαταραχές: μείζονα κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια, αυτισμό και ΔΕΠΥ. Οι συγκριτικές αναλύσεις στο DNA 33.332 ατόμων με διάγνωση για κάποια από τις παραπάνω διαταραχές και μιας ομάδας ελέγχου 27.888 ατόμων, είχε καταλήξει σε τέσσερις γενετικές περιοχές με κοινές παραλλαγές. Δύο από αυτές εμπλέκονται στην κίνηση του ασβεστίου στα εγκεφαλικά κύτταρα, επηρεάζοντας την επικοινωνία των κυττάρων.
Σε επόμενη δημοσίευση το 2019 στο Cell, η ερευνητική ομάδα της Psychiatric Genomics με επικεφαλής τον Jordan W. Smoller, MD, ScD, διευθυντή της Μονάδας Ψυχιατρικής και Νευροαναπτυξιακής Γενετικής του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης, ανέφεραν την ανακάλυψη 109 γενετικών τόπων που σχετίζονται με τουλάχιστον δύο ψυχιατρικές διαταραχές και τριών γενετικά συνδεδεμένων ομάδων διαταραχών:
- αυτές που χαρακτηρίζονται από ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της νευρογενούς ανορεξίας, της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και, σε μικρότερο βαθμό, του συνδρόμου Tourette
- τις διαταραχές της διάθεσης και τις ψυχωτικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διπολικής διαταραχής, της μείζονος κατάθλιψης και της σχιζοφρένειας
- τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές πρώιμης έναρξης, συμπεριλαμβανομένων των ΔΦΑ, της ΔΕΠΥ και του συνδρόμου Tourette.
Επιπλέον, είχαν διαπιστώσει ότι:
- τα γονίδια που σχετίζονται με πολλαπλές διαταραχές παρουσιάζουν αυξημένη έκφραση από το δεύτερο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και
- επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου
- ορισμένες γονιδιακές παραλλαγές αύξαναν σημαντικά τον κίνδυνο για πολλαπλές ψυχιατρικές διαταραχές.
Η ομάδα, με περισσότερους από 600 ερευνητές, πραγματοποίησε αναλύσεις συσχέτισης σε επίπεδο γονιδιώματος σε 232.964 άτομα που είχαν διαγνωστεί με κάποια από οκτώ ψυχιατρικές διαταραχές (νευρογενής ανορεξία, ΔΕΠΥ, ΔΑΦ, διπολική διαταραχή, μείζων κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, σχιζοφρένεια, σύνδρομο Tourette), καθώς και αναλύσεις σε γενετικά δεδομένα 494.162 ατόμων ελέγχου χωρίς κάποια διαταραχή.
Δείξε μου τον φίλο σου
Μελέτη του Πανεπιστημίου Rutgers, που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Αύγουστο στο American Journal of Psychiatry, διαπίστωσε ότι ο κίνδυνος ενός εφήβου για διαταραχές κατάχρησης ουσιών και αλκοόλ, κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές αργότερα στη ζωή του μπορεί να εξαρτάται σημαντικά από τα γονίδια των συνομηλίκων του, μέσω των κοινωνιο-γενετικών επιδράσεων.
Η ανάλυση δεδομένων περισσότερων από 1,5 εκατ. ατόμων που γεννήθηκαν μεταξύ 1980-1998 στη Σουηδία, έδειξε επιπλέον ότι οι επιδράσεις αυτές ήταν ισχυρότερες μεταξύ συμμαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, στις ηλικίες 16-19 ετών, ιδίως σε επαγγελματικά λύκεια και προπαρασκευαστικά τμήματα για το Πανεπιστήμιο. Ο κίνδυνος ήταν ισχυρότερος για διαταραχή καταχρήσεων παρά για κατάθλιψη και διαταραχές άγχους.
*Με πληροφορίες από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία.
Φάσμα Αυτισμού: Ερευνητές αποκαλύπτουν το γονιδιακό «ντόμινο» που οδηγεί στη διαταραχή
Δυσλεξία και ΔΕΠΥ: Τι κοινό έχουν οι δύο μαθησιακές δυσκολίες
Διπολική διαταραχή: Δημοφιλές φάρμακο προλαμβάνει την αύξηση βάρους
