*Γράφει η Ζωή Σιούτη, M.Sc. & M.Ed., Κλινική και Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος, και Θεραπεύτρια CBT, ACT και EMDRΤ
Τα μάτια είναι συχνά το πρώτο σημάδι που τραβάει την προσοχή μας σε οποιαδήποτε κοινωνική αλληλεπίδραση. Είναι επίσης το μέρος του σώματός μας που αποκαλύπτει τα περισσότερα συναισθήματα. Τι συμβαίνει όμως όταν το άτομο απέναντί σας έχει ένα βλέμμα που φαίνεται να σας διαπερνά, χωρίς κανένα συναίσθημα -ψυχρό αίσθημα, σχεδόν ρομποτικό; Αυτό είναι το λεγόμενο «νεκρό βλέμμα». Πολλές φορές ερμηνεύεται ως χαρακτηριστικό της ψυχοπάθειας ή του ναρκισσισμού. Ωστόσο, οι ρίζες αυτής της έκφρασης μπορεί να είναι πολύ πιο περίπλοκες.
Το «νεκρό βλέμμα» δεν αφορά τα φυσικά χαρακτηριστικά όπως το χρώμα ή το σχήμα των ματιών, αλλά ένα βλέμμα που στερείται συναισθηματικής έκφρασης. Το «νεκρό βλέμμα» φαίνεται σχεδόν σαν κάποιος να κοιτάζει κατάματα μέσα στην ψυχή σας αλλά ταυτόχρονα όχι εσάς, χωρίς να δείχνει ενσυναίσθηση ή ανησυχία. Αυτό το κενό βλέμμα συνήθως συνοδεύεται από περιορισμένα βλεφαρίσματα ή διεσταλμένες κόρες, δημιουργώντας συχνά μια αίσθηση ανησυχίας ή δυσφορίας στον αποδέκτη αυτού του ψυχρού βλέμματος.
Η ανάλυση της γλώσσας του σώματος έχει αποκαλύψει μια σύνδεση με ορισμένες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας και η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Κάποιοι μάλιστα υποθέτουν ότι μπορεί να υποδηλώνει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας όπως ο ναρκισσισμός.
Τι προκαλεί το «νεκρό βλέμμα»;
Το «νεκρό βλέμμα» μπορεί συχνά να προκύψει όταν ένα άτομο εισέρχεται σε μια κατάσταση αποσύνδεσης. Σε τέτοιες στιγμές, η σύνδεση του ατόμου με τον εσωτερικό του εαυτό εξασθενεί και η εστίασή του μετατοπίζεται στο περιβάλλον ή στο πρόσωπο του συνομιλητή του δίχως ωστόσο να συνδέεται με αυτόν. Αυτή η διάσπαση μπορεί να δημιουργήσει μια εντύπωση κενού και αποστασιοποίησης στο βλέμμα του ατόμου.
Υπάρχουν πολλές αιτίες που θα μπορούσαν να εξηγήσουν την εμφάνιση «νεκρούβλέμματος» ή παρόμοιου βλέμματος. Η ονειροπόληση ή η υπερβολική κούραση μπορεί να αναγκάσουν ένα άτομο να κοιτάξει επίμονα στο κενό, αναπτύσσοντας ένα βλέμμα που μιμείται με αυτό που μοιάζει το «νεκρό βλέμμα».
Μελέτες έχουν δείξει ότι το τραύμα ή διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), ιδιαίτερα του παιδικού τραύματος, συνδέονται με την αποσύνδεση και την παρουσία του «νεκρού βλέμματος» ως έναν μηχανισμό άμυνας. Επίσης, σε ψυχωσικές διαταραχές συναντάται ένα επίπεδο βλέμμα χωρίς συναισθήματα που μπορεί να μοιάζει πολύ με το εν λόγω «νεκρόβλέμμα».
Η χρήση παράνομων ναρκωτικών, όπως τα οπιούχα και η κοκαΐνη μπορούν να επηρεάσουν σημαντικά τις κινήσεις των ματιών, το βλέμμα γίνεται επίμονο και διαστέλλεται η κόρη του ματιού, τα οποία μπορεί να θεωρηθούν λανθασμένα ως το «νεκρό βλέμμα».
Στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ), η ανάλυση των μοτίβων του βλέμματος σε άτομα με ΔΑΦ αποκάλυψε μειωμένη ικανότητα να διατηρούν οπτική επαφή και αυξημένη προσήλωση στο περιβάλλον τους. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να συμβάλει στην αντίληψη του «νεκρούβλέμματος» στα άτομα με αυτισμό.
Τέλος, στην κατάθλιψη συχνά το άτομο οδηγείται σε συναισθηματική άμβλυνση και μειωμένη συναισθηματική έκφραση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ένα βλέμμα που φαίνεται άψυχο ή κενό και που μοιάζει με το «νεκρόβλέμμα».
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το βλέμμα ενός ατόμου είναι μόνο ένα κομμάτι ενός πολύ μεγαλύτερου παζλ όταν πρόκειται για την κατανόηση της ψυχικής και συναισθηματικής του κατάστασης. Η εσφαλμένη επισήμανση κάποιου με βάση τέτοιες παρατηρήσεις μπορεί να οδηγήσει σε άδικο και αδικαιολόγητο στιγματισμό. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για να περιορίσουν κάποιον σε μια διάγνωση χωρίς μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
«Νεκρό βλέμμα»: Ψυχοπάθεια και ναρκισσισμός
Ο συσχετισμός του «νεκρούβλέμματος» με την ψυχοπάθεια και τον ναρκισσισμό είναι μία ολοένα και πιο δημοφιλής ερμηνεία, αλλά στην ουσία απαιτείται μία βαθύτερη κατανόηση.
Η ψυχοπάθεια από μόνη της δεν είναι μια επίσημη διάγνωση ψυχικής υγείας, αλλά μάλλον ένας δημοφιλής όρος για άτομα με αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας. Τα άτομα αυτά διακρίνονται συχνά για την έλλειψη ενσυναίσθησης, ένα χαρακτηριστικό που μερικές φορές μπορεί να εκδηλωθεί στο βλέμμα τους.
Αυτό που συναντάται στα άτομα με αυτή τη διαταραχή (και αρκετά επικίνδυνο) είναι η ικανότητά τους να μιμούνται κανονικές συναισθηματικές εκφράσεις για να χειραγωγούν τους γύρω τους. Αν και μπορεί να μην διαθέτουν την ικανότητα των αλληλεπιδράσεων με ενσυναίσθηση, μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη γοητεία τους και την εξυπνάδα τους για να πετύχουν το σκοπό τους. Παρόλο που μερικοί μπορεί να εμφανίζουν το «νεκρό βλέμμα», ωστόσο αυτό δεν αποτελεί το μόνο χαρακτηριστικό τους.
Οι ναρκισσιστές χρησιμοποιούν συχνά την οπτική επαφή ως εργαλείο χειραγώγησης, διατηρώντας έντονη οπτική επαφή για να επιβεβαιώσουν την κυριαρχία ή να γοητεύσουν τον στόχο τους. Παρόλα αυτά, το «νεκρό βλέμμα» δεν είναι καθοριστικό χαρακτηριστικό της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας. Η έκφραση που φαίνεται στο βλέμμα ενός ναρκισσιστή είναι πιο πιθανό να είναι διαπεραστική ή υπολογισμένη παρά κενή και χωρίς συναισθήματα. Αυτό τονίζει την πολυπλοκότητα της ερμηνείας των εκφράσεων των ματιών.
Πότε να αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια
Το να βλέπετε το «νεκρό βλέμμα» σε ένα αγαπημένο σας πρόσωπο μπορεί να είναι ανησυχητικό, ειδικά αν συνοδεύεται από σημαντικές αλλαγές της συμπεριφοράς του. Εάν παρατηρήσετε τα ακόλουθα συμπτώματα, είναι σημαντικό να αναζητήσετε την βοήθεια ενός πιστοποιημένου επαγγελματία ψυχικής υγείας:
- Κοινωνική απόσυρση. Αποφυγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που κάποτε απολάμβαναν.
- Εναλλαγές διάθεσης. Γρήγορες ή ακραίες αλλαγές στη διάθεση, όπως ξαφνικός θυμός ή θλίψη.
- Αλλαγές στον ύπνο. Αϋπνία, υπερβολικός ύπνος ή ακανόνιστα προγράμματα ύπνου.
- Αλλαγές διατροφικών συνηθειών. Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους ή αλλαγές στην όρεξη.
- Παραμέληση της προσωπικής υγιεινής. Μείωση στην προσωπική φροντίδα και υγιεινή.
- Έλλειψη συναισθηματικής ανταπόκρισης. Γενική έλλειψη συναισθηματικής αντίδρασης σε τυπικές καταστάσεις.
- Εκφράσεις απελπισίας. Συναισθήματα απελπισίας ή αναξιότητας ή αναφορά στον θάνατο ή αυτοκτονίας.
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι ενδείξεις μιας υποκείμενης ψυχικής διαταραχής που πρέπει να αντιμετωπιστεί και να διερευνηθεί σωστά. Το «νεκρό βλέμμα» από μόνο του δεν δίνει μια πλήρη εικόνα της ψυχικής υγείας κάποιου. Η έγκαιρη παρέμβαση από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας μπορεί να αποτρέψει την επιδείνωση των συμπτωμάτων και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής του αγαπημένου σας προσώπου.
Θυμηθείτε, τα μάτια μπορεί να είναι παράθυρα στην ψυχή, αλλά είναι μόνο ένα μέρος της περίπλοκης ανθρώπινης εμπειρίας. Ζητήστε βοήθεια, κατανοήστε όλη την ιστορία του ατόμου και υποστηρίξτε αυτούς που αγαπάτε.
Αυτός είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του ναρκισσισμού
Ναρκισσιστές: Γιατί δεν αναγνωρίζουν τα λάθη τους και δεν ζητούν συγγνώμη
