Το 2023, δημοσιεύθηκε στο Scientific Reports έρευνα για την επίδραση του ναρκισσισμού των προπονητών στις επιδόσεις των αθλητών και αθλητριών. Σύμφωνα με τα ευρήματα, το έντονο ναρκισσιστικό στοιχείο στους προπονητές δρα υπέρ των αθλητών, ενισχύοντας την αντίληψη των δεύτερων για τον ανταγωνισμό ως σημαντική ευκαιρία να διαπρέψουν και να φτάσουν στην κορυφή.
Με αφορμή τους εν εξελίξει Ολυμπιακούς Αγώνες στο Παρίσι, το ygeiamou επικοινώνησε με τον Στάθη Γράψα, Επίκουρο Καθηγητή Ψυχολογίας στο Τμήμα Νεότητας και Οικογένειας, Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, ειδικευόμενο στην Κλινική Ψυχολογία και Αναπτυξιακή Ψυχολογία, και ζήτησε τη συμβολή του στην ερμηνεία των παραπάνω ερευνητικών ευρημάτων, όπως και του αντικτύπου από το εν λόγω στοιχείο προσωπικότητας σε άλλες πτυχές του αθλητισμού.
Ο Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Γράψας
Η ψυχολογία της προσωπικότητας με εστίαση στο ναρκισσισμό και η ψυχολογία των κινήτρων συμπεριφοράς στους εφήβους και τους νέους ενήλικες συγκαταλέγονται στα ερευνητικά ενδιαφέρονται του κ. Γράψα.
Ο κ. Γράψας έγραψε την επιστημονική εργασία «The “why” and “how” of narcissism: A process model of narcissistic status pursuit» που δημοσιεύτηκε στο Perspectives on Psychological Science, η οποία παρουσιάζει ένα θεωρητικό μοντέλο που αναλύει την εμφάνιση, ανάπτυξη, και τροφοδότηση του ναρκισσισμού μέσα από ψυχολογικές διεργασίες και συμπεριφορές αναζήτησης κοινωνικού κύρους.
Όπως εξηγεί ο κύριος Γράψας «O ναρκισσισμός είναι ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας που ανακλά υπεροψία και αίσθημα ότι το άτομο δικαιούται περισσότερα προνόμια από τους άλλους. Η υπεροψία και το αίσθημα περισσοτέρων προνομίων που χαρακτηρίζουν το ναρκισσισμό εκφράζονται με δύο μείζονες μορφές: το ναρκισσιστικό μεγαλείο (κυριαρχούν το αίσθημα μεγαλείου, και η αλαζονική απαίτηση για ειδική μεταχείριση), και τον ναρκισσιστικό νευρωτισμό (κυριαρχεί μια εγωιστική ανασφάλεια και το αίσθημα αδικημένου).
»Ο ναρκισσισμός εντοπίζεται στο γενικό πληθυσμό σε διαβαθμίσεις ενός συνεχούς: κάποιοι από εμάς είναι περισσότερο, και άλλοι λιγότερο νάρκισσοι. Οι δύο μορφές ναρκισσισμού δεν είναι απαραίτητο ότι συναπαντώνται στον ίδιο βαθμό, ούτε κατ’ ανάγκη στο ίδιο άτομο. Ωστόσο, άτομα με πάρα πολύ υψηλά επίπεδα ναρκισσισμού τείνουν να εμφανίζουν και τις δύο μορφές ναρκισσισμού, και κάποιες φορές πληρούν τα κριτήρια για τη διάγνωση ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας. Πολλές ψυχολογικές έρευνες, όπως η μελέτη που αναφέρθηκε, μελετούν κυρίως το ναρκισσιστικό μεγαλείο. Προς χάριν συντομίας, κάτωθι θα αναφέρομαι στο ναρκισσιστικό μεγαλείο όταν μιλάω για ναρκισσισμό».
Με ποιο τρόπο ο ναρκισσισμός διαμορφώνει τα άτομα
Αν και ο κύριος Γράψας θεωρεί κάπως απλουστευτικό να θεωρούμε ότι συμπυκνώνεται ή εξηγείται η πληθώρα σκέψεων, συμπεριφορών, και συναισθημάτων ενός ατόμου από ένα και μόνο χαρακτηριστικό προσωπικότητας – όπως ο ναρκισσισμός εντούτοις εξηγεί ότι «ο ναρκισσισμός εκφράζει κάποιες πυρηνικές σκέψεις σχετικά με τον εαυτό και οδηγεί σε ποικίλες σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές που απαντώνται, κάποιες φορές με λιγότερη ένταση και συχνότητα, και σε μη ναρκίσσους. Καίριο για την παρούσα έρευνα είναι ότι ο ναρκισσισμός σχετίζεται με υψηλή αυτοπεποίθηση, αίσθημα υπερηφάνειας, διεκδικητικότητα, απαιτήσεις για συμμόρφωση εκ μέρους των άλλων, ανταγωνιστικές τάσεις, τάσεις αυτοπροβολής, και αναζήτηση της επιτυχίας».
Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο που εισήγαγε ο ίδιος με τους συνεργάτες του, το βασικό κίνητρο πίσω από αυτές τις εκφράσεις του ναρκισσισμού είναι το κυνήγι ενός ιδεώδους υπεροχής, η αναζήτηση κοινωνικών αξιωμάτων και κύρους – εν ολίγοις, η επιβεβαίωση και εδραίωση στην κοινωνική πραγματικότητα όσων το ναρκισσιστικό άτομο σκέφτεται για τον εαυτό του. «Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο Freud, που πρώτος έγραψε εκτενώς για τον ναρκισσισμό, περιέγραψε τους ιδανικούς ηγέτες ως απόλυτα ναρκίσσους» σημειώνει.
Πως ερμηνεύεται η έρευνα του Scientific Reports που ανέδειξε τα θετικά αποτελέσματα για τους αθλητές από τον ναρκισσισμό των προπονητών
Η παρούσα έρευνα μελέτησε την επίδοση επαγγελματιών κωπηλατών που συμμετείχαν στους εθνικούς αγώνες κωπηλασίας της Ολλανδίας, και πώς αυτή επηρεάζεται από τον ναρκισσισμό (όπως τον αντιλαμβάνονται οι ίδιοι οι κωπηλάτες) των προπονητών τους. Οι στατιστικές αναλύσεις έδειξαν ότι ο ναρκισσισμός των προπονητών σχετίστηκε με ταχύτερο τερματισμό στους αγώνες, δηλαδή με υψηλότερη επίδοση των αθλητών. «Αυτό το εύρημα εξηγείται από ένα δεύτερο εύρημα της έρευνας: ότι ο ναρκισσισμός των προπονητών σχετίζεται με την αντίληψη των αθλητών ότι η νίκη θα προσφέρει κύρος, θαυμασμό, και θρίαμβο. Συνεπώς, παρότι οι ναρκισσιστικοί προπονητές τείνουν να ματαιώνουν τις ψυχολογικές ανάγκες των αθλητών και να είναι πιο ελεγκτικοί, φαίνεται από την παρούσα έρευνα πως ταυτόχρονα ενσταλλάζουν στους αθλητές τον προσανατολισμό στο κύρος, συμβάλλοντας έτσι στην αθλητική τους επίδοση» εξηγεί ο κύριος Γράψας.
Τι γίνεται όταν ο ναρκισσισμός είναι χαρακτηριστικό των αθλητών
«Όπως και άλλοι επαγγελματικοί τομείς στους οποίους το ζητούμενο είναι η νίκη και η κατάκτηση της πρωτιάς (δηλαδή η υπεροχή και ο θρίαμβος) μέσω του συναγωνισμού, ο χώρος του αθλητισμού και δη των ατομικών/μη ομαδικών αθλημάτων προσφέρει ένα κατάλληλο πεδίο για την διοχέτευση των ναρκισσιστικών τάσεων ενός ατόμου. Πειραματικές έρευνες έχουν δείξει πως η επίδοση των ναρκισσιστικών ατόμων αυξάνεται όταν υπάρχει η προοπτική θριάμβου διότι προσπαθούν περισσότερο να επιτύχουν. To ίδιο εύρημα έχει επιβεβαιωθεί και σε αθλητές. Συνεπώς, αθλητές και αθλήτριες με υψηλότερο ναρκισσισμό είναι πιο πιθανό να αυξήσουν την προσπάθειά τους για να επιτύχουν, ειδικά όταν προπονούνται σε ένα πλαίσιο αυξημένου προσανατολισμού στην επιτυχία. Ταυτόχρονα, όπως και σε άλλα πλαίσια, ο ναρκισσισμός στους αθλητές σχετίζεται με αμοραλισμό και αντικοινωνικές συμπεριφορές όπως η εξύβριση των συμπαικτών και οι σωματικές επιθέσεις απέναντι στους αντιπάλους» απαντά ο κύριος Γράψας.
Ένα ακόμη σημείο που αξίζει προσοχής αφορά τη σύνδεση του ναρκισσισμού με τη μεγαλομανία και το ενδεχόμενο αυτή η συμπεριφορά να δημιουργήσει εμπόδια όπως αντιδραστικές συμπεριφορές, επί παραδείγματι στις υποδείξεις του προπονητή. Σε αυτό το σενάριο ο κύριος Γράψας επισημαίνει ότι «η σχέση αθλητή-προπονητή έχει ιεραρχικά χαρακτηριστικά και θα μπορούσε να είναι δίκοπο μαχαίρι για κάποιους ναρκισσιστικούς αθλητές. Οι νάρκισσοι στηρίζουν και εμπιστεύονται ιδιαίτερα την ιεραρχία όταν πιστεύουν ότι τους βοηθάει να ανελιχθούν και να θριαμβεύσουν οι ίδιοι, αλλά αντιτίθενται σθεναρά σε αυτή όταν αισθάνονται ότι τους καταπιέζει. Παρότι μια σχετική έρευνα βρήκε ότι οι νάρκισσοι αθλητές αντιλαμβάνονται συγγενείς και προπονητές ως ιδιαίτερα καταπιεστικούς, τα δεδομένα συνολικά δείχνουν ότι το ζήτημα είναι πιο πολύπλευρο: αν οι προπονητές τροφοδοτήσουν το κίνητρο των ναρκίσσων για θρίαμβο και τους ενθαρρύνουν να αντιληφθούν τις υποδείξεις ως μέσα για την κατάκτησή του, οι νάρκισσοι αθλητές ενδέχεται να συμμορφωθούν με ιδιαίτερο ζήλο».
Photo: Shutterstock
Σε ό,τι αφορά τη διαχείριση της ήττας ο κύριος Γράψας εξηγεί ότι συνήθως «οι νάρκισσοι θυμώνουν έντονα, κατηγορούν τους άλλους, και γίνονται πιο επιθετικοί όταν ηττώνται. Αντιστρόφως, όταν νικούν, αισθάνονται ιδιαίτερη υπερηφάνεια και αποδίδουν ως επί το πλείστον στον εαυτό τους την επιτυχία, συχνά υποβιβάζοντας τη συμβολή των άλλων σε αυτή».
Παρότι τείνουμε να συσχετίζουμε τον ναρκισισμό με αρνητικές προεκτάσεις ο κύριος Γράψας εξηγεί ότι αυτό το χαρακτηριστικό δεν έχει μόνο αρνητικές πτυχές. Ο ειδικός εξηγεί ότι «ως επί το πλείστον τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, συμπεριλαμβανόμενου και του ναρκισσισμού, θεωρείται ότι έχουν εξελικτικές ρίζες. Ότι, δηλαδή, αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της εξέλιξης των ανθρώπων προκειμένου αυτοί να αντεπεξέλθουν σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές προκλήσεις, να καλύψουν τις βιολογικές και τις ψυχολογικές τους ανάγκες, και εν τέλει να επιβιώσουν μέσα στα κοινωνικά συστήματα που ζούσαν και ζουν. Συνεπώς, ο ναρκισσισμός δεν έχει μόνο αρνητικές πτυχές. Ενδεικτικό είναι άλλωστε ότι περισσότεροι άνθρωποι έχουν χαμηλά επίπεδα ναρκισσισμού – δεν έχουν μηδενικά, ούτε και πολύ υψηλά».
Δάγκειος πυρετός: Πώς οι Ολυμπιακοί Αγώνες στο Παρίσι μπορεί να γίνουν εστία υπερμετάδοσης
Ολυμπιακοί Αγώνες: Πόσο θα δυσκολέψουν αθλητές και κοινό η αυξημένη συγκέντρωση όζοντος και γύρης
Το αριστοκρατικό άθλημα που ξεχωρίζει και μαγεύει – Στο σερβίς ο Τσιτσιπάς περνά με άνεση στους 8
