Ορισμένες πτυχές της σοφίας οξύνονται, ενώ άλλες αμβλύνονται, καθώς περνούν τα χρόνια εξηγεί η Julie Erickson, Ph.D., κλινική ψυχολόγος, διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο και συγγραφέας του βιβλίου The Aging Well Workbook for Anxiety and Depression.
Σε άρθρο της στο Psychology Today η διακεκριμένη ψυχολόγος επιχειρεί να εξηγήσει τι συμβαίνει με την πορεία της σοφίας σε συνδυασμό με τα χρόνια που περνούν.
Φυσικά αναγνωρίζει και η ίδια το διαδεδομένο στερεότυπο που θέλει την τρίτη ηλικία φορτωμένη με πλήθος κακώς κείμενα, όχι όμως και στον τομέα της… σοφίας – ένα από τα λίγα θετικά στερεότυπα της τρίτης ηλικίας είναι ότι γερνώντας γινόμαστε σοφότεροι. Αντίστοιχη υπεροχή όσον αφορά τη σοφία των μεγάλων ενηλίκων συναντάμε σε κάθε κουλτούρα, ακόμη και στο βασίλειο των θηλαστικών όπου η δρ Erickson παρατηρεί ότι οι γηραιές φάλαινες, στη μετά – αναπαραγωγική τους περίοδο έχουν ζωτικό ηγετικό ρόλο στo κοπάδι τους.
Τι λέει όμως η επιστημονική βιβλιογραφία για το πώς μεταβάλλεται η σοφία κατά τη διάρκεια της ζωής; Ισχύει όντως ότι όλοι μας συσσωρεύουμε σοφία καθώς μεγαλώνουμε με την ίδια σιγουριά που ασπρίζουν τα μαλλιά μας; Ή μήπως η εικόνα είναι πιο σύνθετη, με την αποκτηθείσα σοφία να εξαρτάται και από άλλους παράγοντες, όπως η συναισθηματική νοημοσύνη, η κουλτούρα ή η γνωστική ικανότητα;
Πέρα από τις θεωρίες που αφορούν τη σοφία και τη μέτρησή της – και είναι άφθονες – η κλινική ψυχολόγος εστιάζει στα εμπειρικά καταγεγραμένα δεδομένα του ποιες όψεις της σοφίας βελτιώνονται, ποιες παραμένουν σταθερές ή μεώνονται με την πάροδο του χρόνου.
Οι πτυχές της σοφίας που είναι γνωστό ότι βελτιώνονται, με βάση διαχρονικές και διατομεακές έρευνες, είναι η εμπειρία της ζωής, η ικανότητα αυτοαναστοχασμού σχετικά με αυτές τις εμπειρίες, η ρύθμιση των συναισθημάτων, η ενσυναίσθηση και η ανάληψη προοπτικής. Αυτό υποδηλώνει ότι καθώς μεγαλώνουμε γινόμαστε γενικά καλύτεροι στο να κρατάμε χώρο για διαφορετικά συναισθήματα και να μαθαίνουμε από την εμπειρία, ενώ ταυτόχρονα γινόμαστε πιο ευγενικοί και πιο συνειδητοποιημένοι για τις εμπειρίες των άλλων.
Όσον αφορά τις πτυχές της σοφίας που αποδυναμώνονται με την πάροδο του χρόνου, αυτές αφορούν τις περιπτώσεις που απαιτείται ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών -για παράδειγμα, στην επίλυση νέων πολύπλοκων προβλημάτων- οι μεγαλύτεροι ενήλικες αποδίδουν λιγότερο καλά. Ωστόσο, πολλοί ηλικιωμένοι ενήλικες μπορεί να μάθουν να αντισταθμίζουν αυτή τη μείωση χρησιμοποιώντας άλλα δυνατά σημεία, όπως το να βασίζονται σε προηγούμενη εμπειρία με παρόμοια προβλήματα.
Η κουλτούρα είναι ένας σημαντικός παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη στην εξέλιξη πορεία της σοφίας κατά τη διάρκεια της ζωής. Ο πολιτισμός μας καθοδηγεί σχετικά με το τι είδους σοφία εκτιμάται και πώς επιτυγχάνεται. Για παράδειγμα, οι πολιτισμοί μπορεί να διαφέρουν ως προς τον βαθμό στον οποίο εκτιμούν μορφές σοφίας πιο ατομικιστικές (π.χ. επίλυση προβλημάτων, γνώση γεγονότων) έναντι συλλογικότητας (π.χ. συμπόνια, λήψη προοπτικών). Μπορεί επίσης να υποστηρίζουν διαφορετικές πολιτισμικές πρακτικές για την ανάπτυξη της σοφίας (π.χ. πνευματικότητα, εμπειρία ζωής, συζήτηση με τους πρεσβύτερους).
Η Julie Erickson καταλήγει ότι δεδομένων των πολλών τρόπων με τους οποίους η σοφία, όπως ορίζεται ποικιλοτρόπως, αυξάνεται και βαθαίνει καθώς μεγαλώνουμε, είναι απορίας άξιον γιατί οι ηλικιωμένοι παραμένουν ένας παραμελημένος κοινωνικός και πολιτιστικός πόρος, συχνά περιθωριοποιημένος και συχνά ξεχασμένος, ιδίως στη δυτική κοινωνία. Ίσως αν ρωτήσουμε τους ίδιους το γιατί, να μοιραστούν μαζί μας λίγη σοφία.
Γήρανση: Πόσο νέοι νιώθουν οι σημερινοί 75χρονοι – Τελικά πότε ξεκινούν τα γηρατειά;
