*Γράφει η Αγγελική Γιαννουλοπούλου, Ψυχολόγος, MSc, Ψυχοθεραπεύτρια Οικογένειας Συστημικής Προσέγγισης και συνεργάτις ΕΟΔΥ
Αν τολμήσουμε και κάνουμε έναν παραλληρισμό, θα λέγαμε ότι ορισμένοι χώροι εργασίας, όπου συνυπάρχουν διαφορετικά άτομα και ομάδες, μοιάζουν με το «Φιδάκι», το παιχνίδι των παιδικών μας χρόνων.
Τι μπορεί να σημαίνει και τι εννοούμε με αυτό; Η εργασία για το κάθε άτομο αποτελεί, μεταξύ πολλών άλλων παραγόντων, πηγή έμπνευσης και προσωπικής ανάπτυξης, ανάγκη για προσφορά προς άλλους ανθρώπους, πηγή οικονομικών απολαβών, πηγή προσωπικής εξέλιξης, αλλά και συνεργασίας. Ο εργασιακός χώρος όπου συνυπάρχουν πολλά διαφορετικά άτομα είναι ένα σύστημα με διαφορετικούς χαρακτήρες, προσωπικότητες, ανάγκες και επιδιώξεις. Είναι ένα σύστημα όπου μπορεί να εκδηλωθούν υγιείς συμπεριφορές, αλλά και παθογένεια, όπως το οικογενειακό σύστημα φέρει αντίστοιχα χαρακτηριστικά.
Στα εργασιακά συστήματα που υπερισχύει η παθογένεια και «υπολειτουργούν» οι υγιείς σχέσεις, κυριαρχεί η ομοιόσταση και η αντίσταση στην αλλαγή, η συγχώνευση, η έλλειψη και η παραβίαση των ορίων, η υποκίνηση, οι δυσλειτουργικές σχέσεις, οι συμμαχίες, οι «κληρονομικές» ή μυστικές αναθέσεις σε θέσεις εξουσίας, η ανάθεση καθηκόντων σε «αγαπημένα» παιδιά. Σε αυτά τα πλαίσια, επίσης, παρατηρούμε και τους αποδιοπομπαίους τράγους (I.P.), όπου κυρίως είναι τα άτομα που δεν ανήκουν στην κλίκα, λειτουργούν με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, όπως η εργατικότητα και η ευσυνειδησία, μπορεί να μιλάνε για το εργασιακό σύστημα και να εκφράζουν αλήθειες γι’ αυτό, αλλά τελικά αναγνωρίζονται μόνο ως οι identified patients (I.P.) του συστήματος και παραγκωνίζονται ή χαρακτηρίζονται ως προβληματικά άτομα που δυσκολεύονται να ενταχθούν.
Επιπλέον, ως μία άλλη «σχιζοφρενική μάνα», τα άτομα σε θέσεις εξουσίας μπορεί να δίνουν διπλά μηνύματα, λειτουργώντας στην ομάδα μέσα από μυστικά και ψέματα. Πώς μπορεί να επιβιώσει σε ένα τέτοιο σύστημα ο εργαζόμενος που ξεκινάει να παίξει το αγαπημένο του παιχνίδι «Φιδάκι» με όλες τις καλές προθέσεις, στοχεύοντας στην εξέλιξη στο επάγγελμά του, αλλά και στην προσφορά μέσω του επαγγέλματός του σε όποιον επαγγελματικό χώρο και αν κινείται; Στο παιχνίδι, όπως και σε αρκετά εργασιακά συστήματα, ο εργαζόμενος προχωρά, χτίζει, «ανεβαίνοντας επίπεδα» και ξαφνικά βρίσκεται πάλι στην αρχή ή σε προηγούμενο ήδη κατακτημένο επίπεδο.
Ποιος είναι αυτός ο «αστάθμητος» παράγοντας, το «αθώο» φιδάκι των παιδικών μας χρόνων που μπορεί να οδηγήσει σε μια τέτοια εξέλιξη; Μπορεί να είναι το άτομο που έχει θέση εξουσίας; Μπορεί να είναι η λειτουργία μιας ομάδας «κλίκας», που προωθεί συγκεκριμένα συμφέροντα αποκλείοντας τους υπολοίπους; Μπορεί, επίσης, να είναι η ξαφνική, απρόσμενη αλλαγή των ατόμων που βρίσκονται σε θέσεις ευθύνης και η αντικατάστασή τους από άλλα άτομα ή από ένα άτομο που έχει τη συγκεντρωτική εξουσία και αποφασίζει ποιους εργαζόμενους θα κρατήσει και ποιους όχι;
Ποια είναι η ψυχολογική κατάσταση του εργαζόμενου;
- Μπορεί να νιώθει πικρία, απογοήτευση, θυμό
- Μπορεί να αναρωτιέται «Τι κάνω λάθος;» ή «Τι ακριβώς συμβαίνει;», να εσωτερικεύει δηλαδή όλες αυτές τις προβληματικές καταστάσεις του συστήματος
- Να νιώθει έλλειψη σταθερότητας κι εμπιστοσύνης
- Είναι σαν να χτίζει κάτι που, ενώ εκείνος βάζει τα καλύτερα υλικά, δηλαδή τις γνώσεις, την εμπειρία, τον επαγγελματισμό, αυτό γκρεμίζεται από συμπεριφορές και τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος σαν να είναι κάτι σαθρό και ετοιμόρροπο.
- Όσο εσωτερικεύονται τα συναισθήματα αυτά, μπορεί να εκδηλωθεί μετατραυματική διαταραχή πικρίας, όπου επικρατεί έντονο αίσθημα θυμού και απογοήτευσης, που προκύπτει όταν κάποιος αντιμετωπίζει μια άδικη κατάσταση ή ενέργεια. Στην αρχή, το άτομο μπορεί να αντιδρά με στάση διαμαρτυρίας ή με επιθετικότητα, όμως με την πάροδο του χρόνου παραιτείται και, τέλος, υποχωρεί.
- Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη συναισθημάτων όμοιων με εκείνα του burn-out, όπως έλλειψη διάθεσης να προσέλθει στην εργασία, θυμός, εριστικότητα και επιθετικά συναισθήματα για το πλαίσιο και τους συναδέλφους, που, όμως, κατά βάση δεν έχουν να κάνουν με την υπερβολική κούραση από το αντικείμενο της εργασίας, αλλά από τον τρόπο λειτουργίας του εργασιακού συστήματος.
Πώς μπορεί να διαχειριστεί ο εργαζόμενος το «Φιδάκι» του αγαπημένου παιδικού παιχνιδιού;
- Η επικοινωνία και η συζήτηση για τα θέματα που τον απασχολούν με κάποιον άλλο συνάδελφο που εμπιστεύεται μπορεί να λειτουργήσει ανακουφιστικά
- Η επικοινωνία των θεμάτων που παρατηρεί και που τον απασχολούν με τα αρμόδια άτομα εξουσίας. Εδώ, βέβαια, ας έχει υπόψη ότι υπάρχει περίπτωση να βιώσει πάλι την αίσθηση που δίνει το παιχνίδι «Φιδάκι», καθώς μπορεί να «ανέβει επίπεδο», αλλά αυτό να είναι πλασματικό. Το «Φιδάκι» μπορεί να συμπεριφερθεί σε εύλογο χρόνο με το γνωστό του μοτίβο συμπεριφοράς, έτσι ώστε ο εργαζόμενος να βρεθεί πάλι στην αρχική του θέση.
- Μία φορά, λοιπόν, δεν αρκεί. Ας το ξανασυζητήσει όσες φορές χρειαστεί και νιώθει ο ίδιος καλά με αυτό.
- Η λεκτική και η μη λεκτική επικοινωνία και ο τρόπος που θα αναδείξει τα ζητήματα που τον απασχολούν μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Η διπλωματική προσέγγιση και οι ήρεμες κινήσεις προσώπου και σώματος λειτουργούν βοηθητικά.
- Χρειάζεται να είναι δεκτικός και να διεκδικήσει την αλλαγή γραφείου ή ομάδας, εφόσον οι προηγούμενες προσπάθειές του δεν έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Η ευελιξία στην αλλαγή εργασιακού περιβάλλοντος μπορεί να λειτουργήσει θετικά στην ψυχολογία και την εξέλιξη του εργαζομένου.
Κλείνοντας, ας φανταστούμε όλοι την αίσθηση του παιχνιδιού αυτού, που, παρ’ όλο που βίαια κατέρριπτε κάθε προσπάθειά μας, μας έδινε παράλληλα δυναμική ώθηση να φτάσουμε το στόχο μας.
Τρεις στους τέσσερις θέλουν να πάνε άρρωστοι στη δουλειά – Μα τι σκέφτονται; Τι θέλουν να αποδείξουν
Εργασιακή βία – Mobbing: Τα ανησυχητικά δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εργασίας
Η πρακτική που προφυλάσσει από το στρες και το burnout στην εργασία
