Η άνοια είναι ένα παγκόσμιο ιατρικό πρόβλημα, ιδιαίτερα έντονο στις ημέρες μας, δεδομένης της αύξησης του μέσου όρου ζωής. Η νόσος Aλτσχάιμερ είναι η πιο συχνή μορφή άνοιας που απαντάται στο 60%-80% των περιπτώσεων. Συχνά υγιή ή ασυμπτωματικά άτομα, ιδιαίτερα όσα παρατηρούν την εξέλιξη της νόσου σε κάποιο συγγενικό τους πρόσωπο, αναρωτιούνται τι θα μπορούσαν να κάνουν για να αποφύγουν την άνοια.
Σύμφωνα με μελέτες, οι παράγοντες που μειώνουν τον κίνδυνο αθηρωματικής νόσου και βλάβης των αγγείων -όπως η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και του σακχαρώδους διαβήτη, αλλά και η άσκηση- μπορούν επίσης να μειώσουν τον κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ έως και κατά 50%.
Επίσης, η διατροφή αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της υγείας και είναι ένας παράγοντας που δέχεται τροποποιήσεις με στόχο τη βελτίωση της υγείας και την πρόληψη παθήσεων. Η τροφή είναι φάρμακο για τον ανθρώπινο οργανισμό, αποτελεί πηγή ενέργειας και θεραπεύει παθήσεις.
H μεσογειακή διατροφή βελτιώνει και άλλα προβλήματα υγείας όπως η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης, που εμμέσως επηρεάζουν τα αγγεία του εγκεφάλου μειώνοντας τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου, αλλά και καρδιαγγειακού επεισοδίου. Η μεσογειακή διατροφή διασφαλίζει την καλύτερη αιμάτωση του εγκεφάλου και την προστασία των νοητικών λειτουργιών
Το ένοχο γονίδιο και η δύναμη Ωμέγα
Είναι γνωστό ότι οι ασθενείς που έχουν κληρονομήσει από τους γονείς τους το γονίδιο APOE-ε4 έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν τη νόσο Αλτσχάιμερ. Η κατανάλωση ω-3 λιπαρών οξέων και η μεσογειακή διατροφή έχουν μελετηθεί αναφορικά με τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Εχει διαπιστωθεί ότι η κατανάλωση ψαριών, πλούσιων σε ω-3 λιπαρά οξέα, οδηγεί σε χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας και νοητικής έκπτωσης και λιγότερες ανωμαλίες στη λευκή ουσία, όπως φαίνονται στη μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου.
Αλλες μελέτες έχουν δείξει ότι το όφελος μπορεί να έχει διακυμάνσεις ανάλογα με την απολιποπρωτεΐνη Ε (APOE), με τους φορείς της APOE-4 να έχουν το μεγαλύτερο όφελος όταν καταναλώνεται ψάρι. Πολλές μελέτες δεν έχουν καταφέρει να δείξουν ότι προλαμβάνουν την εμφάνιση της άνοιας όταν οι συμμετέχοντες πήραν συμπλήρωμα ω-3 για 6-40 μήνες, οπότε φαίνεται ότι η χρήση συμπληρωμάτων ω-3 δεν έχει αποδειχθεί ότι προλαμβάνει την άνοια, αλλά ότι η κατανάλωση ψαριού βοηθά συνολικά στην υγεία και σε συγκεκριμένους ασθενείς (φορείς της ΑΡΟΕ-4) το όφελος αναφορικά με την προστασία από την άνοια είναι μεγαλύτερο.
Αποφεύγουμε τα τηγανητά, το κόκκινο κρέας, το αλάτι, τη ζάχαρη και τα τροποποιημένα προϊόντα. Προτιμούμε τα ανάλατα και πίνουμε καφέ με μέτρο
Γερή καρδιά, δυνατό μυαλό
Η υγεία του εγκεφάλου σε μεγαλύτερη ηλικία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την κατάσταση των αιμοφόρων αγγείων που μεταφέρουν οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες. Γι’ αυτό ένα υγιές καρδιαγγειακό σύστημα σε συνδυασμό με σωστή διατροφή για τη ρύθμιση της υπέρτασης, του σακχαρώδους διαβήτη και της δυσλιπιδαιμίας, που επηρεάζουν κυρίως τον αυλό των μικρών αγγείων του εγκεφάλου, είναι σημαντικοί παράγοντες για την αποφυγή της έκπτωσης της νοητικής λειτουργίας. Επομένως, η διατροφή που διασφαλίζει έναν υγιή εγκέφαλο ταυτίζεται με την κατανάλωση τροφών με σκοπό τη ρύθμιση του σακχαρώδους διαβήτη, της υπέρτασης και της υπερχοληστεριναιμίας, σε συνδυασμό με σωματική άσκηση για τη διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους.
Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηρούς καρπούς και σπόρους και το ελαιόλαδο ως την κύρια πηγή λήψης λίπους, συμβάλλει ώστε όσοι την ακολουθούν να εκδηλώνουν καθυστερημένα έκπτωση των νοητικών λειτουργιών τους σε σύγκριση με αυτούς που δεν ακολουθούν τη συγκεκριμένη διατροφή.
Ο ρόλος των βιταμινών Β
Υπάρχουν μελέτες που έχουν αποδείξει ότι η αυξημένη ομοκυστεΐνη και τα χαμηλά επίπεδα φυλλικού οξέος, Β12 και Β6 αυξάνουν τον κίνδυνο άνοιας. Γνωρίζουμε ότι ποσοστό 15% των ασθενών άνω των 60 ετών δεν απορροφά καλά τη Β12 λόγω αχλωρυδρίας και ατροφικής γαστρίτιδας. Ωστόσο, δεν υπάρχουν επιβεβαιωμένες μελέτες ότι η πρόσληψη βιταμινών του συμπλέγματος Β ως συμπλήρωμα προλαμβάνει την εκδήλωση άνοιας. Από την άλλη μεριά, όμως, η λήψη βιταμινών Β φαίνεται ότι μειώνει τα επίπεδα ομοκυστεΐνης κατά 26%-28%, γεγονός που μπορεί έμμεσα να επηρεάζει τη φυσιολογική αιμάτωση των αγγείων. Σε μετα-ανάλυση 11 τυχαιοποιημένων μελετών με 22.000 συμμετέχοντες δεν υπάρχει καθαρή ένδειξη ότι η λήψη βιταμινών Β προλαμβάνει την άνοια. Φαίνεται λοιπόν ότι στη μεσογειακή διατροφή είναι όλα τα συστατικά που βοηθούν αθροιστικά στην προστασία των νοητικών λειτουργιών και όχι μεμονωμένα συμπληρώματα ή συστατικά.
Αντιοξειδωτικές βιταμίνες
Σχετικά με τη λήψη αντιοξειδωτικών βιταμινών έχει βρεθεί ότι η βιταμίνη Ε μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς που έχουν ήδη εκδηλώσει άνοια ώστε να μην προχωρήσει η νόσος, αλλά η λήψη της δεν φαίνεται να βοηθά στην πρόληψη της άνοιας. Βέβαια όλοι οι παράγοντες που μειώνουν τη φλεγμονή στον οργανισμό, όπως τα αντιοξειδωτικά, συμβάλλουν και στην καλή λειτουργία των αγγείων. Η μεσογειακή διατροφή, πλούσια σε πράσινα φυλλώδη λαχανικά (πηγές φυλλικού οξέος) και φρούτα όπως μούρα (πλούσια σε αντιοξειδωτικά), σε όσπρια, ξηρούς καρπούς και σπόρους, βελτιώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο και έμμεσα ή άμεσα μειώνει τον κίνδυνο άνοιας, όπως φάνηκε στη μεγάλη τυχαιοποιημένη μελέτη PREDIMED.
Τι να τρώμε για να μειώσουμε τον κίνδυνο άνοιας;
Για να απαντήσουμε στην ερώτηση αυτή θα λέγαμε «ναι» καθημερινά στα φρούτα και τα λαχανικά, στα ψάρια 2-3 φορές τη βδομάδα, στο ελαιόλαδο καθημερινά, στα όσπρια και τα δημητριακά ολικής άλεσης, καθώς και στη μέτρια κατανάλωση ξηρών καρπών.
Από την άλλη μεριά, αποφεύγουμε τα τηγανητά, το κόκκινο κρέας, το αλάτι, τη ζάχαρη και τα τροποποιημένα προϊόντα. Εχουμε ως βάση τη μεσογειακή διατροφή και τροφές με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη για τη ρύθμιση του σακχάρου. Επίσης, προτιμούμε τα ανάλατα τρόφιμα για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης και τα αντιοξειδωτικά (ρόδι, μούρα), επειδή περιέχουν φαινόλες οι οποίες προλαμβάνουν νευροεκφυλιστικές νόσους όπως η νόσος Αλτσχάιμερ και ρυθμίζουν τους παράγοντες φυσιολογικής λειτουργίας του καρδιαγγειακού συστήματος.
Η πρόσληψη καφεΐνης, είτε από τον καφέ είτε από το πράσινο τσάι (100-400 mg/ημέρα), έχει αποδειχθεί ότι βοηθά, ιδιαίτερα τις γυναίκες, να εκδηλώσουν αργότερα συμπτώματα έκπτωσης νοητικής λειτουργίας. Αυτό συμβαίνει είτε λόγω της αντιοξειδωτικής δράσης της καφεΐνης είτε λόγω της αυξημένης εγρήγορσης που προκαλεί.
Η Πολυξένη Κουτκιά-Μυλωνάκη, MD, MA, είναι Ιατρός Ενδοκρινολόγος, τ. Λέκτορα Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Διευθύντρια Τμήματος Διαιτολογίας και Υπεύθυνη Ιατρείου Ενδοκρινολογίας Νοσοκομείου ΥΓΕΙΑ
