Η διακοπή του καπνίσματος, όπως και οι περισσότερες ανθρώπινες συμπεριφορές, είναι αδύνατο να μπει σε ένα καλούπι. Μιλώντας με πρώην καπνιστές μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε ότι δεν υπάρχει μία «συνταγή» για τη διακοπή του καπνίσματος. Ανάμεσα σε εκείνους που μια μέρα πέταξαν το πακέτο και εκείνους που πήγαν σε ιατρείο διακοπής του καπνίσματος υπάρχει ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών συμπεριφορών. Kάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και ο τρόπος ζωής του είναι αυτός που θα καθορίσει πώς θα πραγματοποιήσει τη διακοπή του καπνίσματος. Μπορεί κάποιος να μην ξυπνήσει ποτέ με τη θέληση «να πετάξει το πακέτο». Και αυτό είναι ανθρώπινο και κατανοητό.

Η δύναμη της θέλησης
«Δεν είναι ότι δεν μπορείς, είναι ότι δεν θέλεις», «όταν το θελήσεις, τότε θα το κόψεις»… Φράσεις και κλισέ με τα οποία μεγαλώσαμε και έδωσαν στη θέληση μία μαγική διάσταση. Θεωρούμε πως είναι ένα ψυχικό εργαλείο το οποίο απλά εμφανίζεται και κάνει εύκολες ακόμα και τις πιο δύσκολες αλλαγές.
Είναι όμως έτσι; Ποιος θέλει να κάνει δίαιτα ξαφνικά ή να ξεκινήσει γυμναστήριο; Ποιος από τη μία στιγμή στην άλλη θέλει να κόψει το κάπνισμα; Ναι, θέλουμε να είμαστε πιο αδύνατοι, πιο γυμνασμένοι, μη καπνιστές. Αυτό που μας φρενάρει, όμως, είναι η διαδικασία προς τον στόχο.
Η αλήθεια είναι οτι η θέληση δεν εμφανίζεται μαγικά, αλλά δομείται από εμάς. Πρόκειται για μία ψυχική διεργασία στην οποία συμμετέχουμε ενεργά. Κανείς δεν γεννιέται με οποιοδήποτε χαρακτηριστικό προσωπικότητας – αν κάτι δεν υπάρχει είναι γιατί δεν έχει καλλιεργηθεί. Αυτό όμως σημαίνει πως μπορούμε να χτίσουμε ό,τι μας λείπει! Δικά μας τα υλικά, δικά μας και τα σχέδια.
Κάποιοι είναι ίσως πιο επιδέξιοι σε αυτή τη διαδικασία, κάποιοι άλλοι χρειάζεται να προσπαθήσουν περισσότερο. Επίσης, η θέληση δεν είναι «πασπαρτού». Καθορίζεται από τον κάθε στόχο. Θέληση για δίαιτα δεν συνεπάγεται αυτόματα και θέληση για διακοπή του καπνίσματος. Χτίζουμε λοιπόν από την αρχή τη θέληση να κόψουμε το κάπνισμα.
Δεν ξεχνάμε ότι οι αλλαγές σε εδραιωμένες συμπεριφορές όπως το κάπνισμα είναι δύσκολες. Κάτι που έχει γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας και κομμάτι από τη ρουτίνα μας είναι δύσκολο να αλλάξει. Και αυτό επειδή ο εαυτός μας που καλείται να «ξεβολευτεί» τείνει να επανέρχεται στη γνώριμή του συνήθεια.
Η θέληση, ωστόσο, μεγαλώνει κάθε μέρα που περνά – με κάθε ώρα που δεν καπνίζουμε, μεγαλώνουμε τη θέληση για θεμελίωση της αλλαγής αυτής.

Η ετοιμότητα
Ενα ακόμα ψυχικό εργαλείο που εμείς κατασκευάζουμε είναι η ετοιμότητα. Η διακοπή, όπως και κάθε άλλη αλλαγή συμπεριφοράς, χρειάζεται προετοιμασία. Πρώτα προμηθευόμαστε τα υλικά για το γλυκό και μετά προθερμαίνουμε τον φούρνο – σωστά; Τα υλικά για την ετοιμότητα είναι η (οποιουδήποτε μεγέθους) επιθυμία για διακοπή και η σωστή προετοιμασία.

Τα σημάδια
Οι περισσότεροι καπνιστές ξέρουν ότι το κάπνισμα βλάπτει και σκέφτονται ότι κάποτε θα το κόψουν. Πώς καταλαβαίνει όμως κάποιος ότι ήρθε η στιγμή να το κόψει; Πώς αναγνωρίζει ότι είναι έτοιμος;
Μία μικρή «ένσταση» στη συνήθεια του καπνίσματος μπορεί να αποτελεί το δικό σας σημάδι. Μπορεί να είναι το πιάσιμο στην ανάσα μία μέρα που χάλασε το ασανσέρ και ανεβήκατε τη σκάλα. Ισως είναι η μυρωδιά στα ρούχα, στα μαλλιά ή στα δάχτυλα. Μπορεί να είναι η σκέψη της εγκυμοσύνης ή η επιθυμία να είμαστε καλύτερο παράδειγμα για τα παιδιά μας.
Για τη διακοπή αρκεί μια τέτοια μικρή στιγμή που θα γίνει αφορμή για να αναζητήσετε περισσότερη πληροφορία. Η αναζήτηση της πληροφορίας και όχι η δέσμευση για αλλαγή είναι το πρώτο θετικό σημάδι. Θυμηθείτε ότι τη θέληση και την ετοιμότητα μπορούμε να τις χτίσουμε από το μηδέν.

Η προετοιμασία
Στη διακοπή λοιπόν η ετοιμότητα «φτιάχνεται» από τη σωστή προετοιμασία και η προετοιμασία με τη σειρά της καλλιεργεί τη θέληση. Είναι από τα σημαντικότερα στάδια και απαιτεί να της αφιερώσετε αρκετό χρόνο. Τα κύρια «συστατικά» της προετοιμασίας είναι η ενημέρωση και ο σχεδιασμός.
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ Φροντίζουμε να βρούμε τις απαντήσεις στις ακόλουθες ερωτήσεις:
• Τι είναι στερητικό σύνδρομο από τη νικοτίνη;
• Ποια από αυτά τα συμπτώματα φοβάμαι ότι θα με δυσκολέψουν;
• Ποιοι τρόποι διακοπής υπάρχουν; Ποιος μου ταιριάζει καλύτερα;
• Υπάρχει υποστηρικτικό δίκτυο; Σε ποιον μπορώ να μιλήσω για τη διακοπή; Ποιος μπορεί να με στηρίξει σε αυτό;
• Υπάρχουν δομές που μπορούν να με υποστηρίξουν με συμβουλευτική διακοπής καπνίσματος;
• Αν το έχω κόψει στο παρελθόν, τι με οδήγησε στην υποτροπή;
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Αφού έχετε αποφασίσει ότι θα κόψετε το κάπνισμα, οργανώστε τις επόμενες κινήσεις σας απαντώντας στα ακόλουθα ερωτήματα:
• Πότε θα το κόψω; Πότε είναι η καλύτερη περίοδος; Πότε είναι η χειρότερη περίοδος;
• Πότε έχω εντονότερη επιθυμία για κάπνισμα; Τι θα πρέπει να αποφύγω τον πρώτο καιρό;
Σχεδιάστε με λεπτομέρεια πώς θα βοηθήσετε τον εαυτό σας όταν θα έχετε έντονη επιθυμία για να καπνίσετε. Επίσης προετοιμαστείτε για τα συμπτώματα του στερητικού συνδρόμου που φοβάστε.
Αν δεν είναι η πρώτη απόπειρα διακοπής, σκεφτείτε τι θα μπορούσατε να κάνετε διαφορετικά.

Πολλές προσπάθειες
Περίπου το 70% των καπνιστών επιθυμεί να μην καπνίζει και το 50% επιχειρεί να κόψει το κάπνισμα κάθε χρόνο. Από αυτούς, μόλις το 8% τα καταφέρνει. Πράγματι ο ετήσιος ρυθμός διακοπής είναι απογοητευτικός. Ομως, η πλειοψηφία των ενηλίκων που κάποτε κάπνιζε τώρα το έχει κόψει (60%). Αν διαβάσουμε μαζί αυτά τα στοιχεία φαίνεται πως ίσως χρειαστεί να προσπαθήσουμε αρκετές φορές. Ωστόσο, κάθε εμπειρία αποτυχημένης διακοπής είναι μία διδακτική στιγμή. Κάτι μας μαθαίνει για τον τρόπο, τον χρόνο, τα εργαλεία που χρησιμοποιήσαμε. Κάθε υποτροπή είναι μέρος της διαδικασίας και την παρατηρούμε με προσοχή.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η αποτελεσματικότητα των μεθόδων διακοπής υπερδιπλασιάζεται όταν συνοδεύονται από συμβουλευτική διακοπής καπνίσματος. Τα ιατρεία διακοπής καπνίσματος παρέχουν υποστήριξη, ενώ η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία παρέχει υπηρεσίες τηλεφωνικής συμβουλευτικής διακοπής καπνίσματος.

 

Η κ. Δήμητρα Φιλοπούλου είναι Ψυχολόγος στο  Τμήμα Συμβουλευτικής Διακοπής Καπνίσματος της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας