Στην ψυχοθεραπεία αλλά και στην καθημερινότητά μας χρησιμοποιούμε συμβολικά και μεταφορικά τον ιδιωματισμό «Μα, δεν βλέπεις τον ελέφαντα μέσα στο δωμάτιο;» ή, αντίστοιχα, «Είναι σαν να βρίσκεται ο ελέφαντας μέσα στο δωμάτιο αλλά κανείς δεν τον βλέπει». Σκεφτείτε πόσες φορές έχετε χρησιμοποιήσει αυτή τη φράση, αλλά και τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σας κατέκλυσαν ως επακόλουθο αυτής της ερώτησης ή διαπίστωσης. Η ύπαρξη του ελέφαντα στον χώρο μας, στον ψυχικό μας χώρο και όχι μόνο, καταλαμβάνει ένα σημαντικό κομμάτι του, έχει βαρύτητα και είναι οδυνηρό για μας. Κατά κανόνα, αφορά ένα ερώτημα ή αμφιλεγόμενο ζήτημα, ένα μυστικό, ένα τραυματικό γεγονός το οποίο υπάρχει, κάποιοι το γνωρίζουν, αλλά φοβούνται να το θίξουν και δεν επιθυμούν να μιλήσουν ανοιχτά γι’ αυτό. Επομένως παραμένει κρυφό και απαγορεύεται να μάθουμε περί τίνος πρόκειται ή και να σκεφτούμε ακόμα ότι είναι κρυφό.
Ο «ελέφαντας στο δωμάτιο», αυτό το κρυφό γεγονός, το τραύμα, δεν αφήνει το αποτύπωμά του μόνο στο άτομο που το βιώνει ή που φαντάζεται ότι το βίωσαν οι πρόγονοί του ή οι προηγούμενες γενιές αλλά είναι κάτι που περνάει και στις επόμενες γενιές, στα παιδιά του. Ο Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισερόν έχει μελετήσει τα οικογενειακά μυστικά και χαρακτηριστικά στο βιβλίο του αναφέρει: «Οταν το μυστικό δεν το κρατάμε πλέον για λόγους αυτοπροστασίας αλλά επειδή φοβόμαστε να το θίξουμε, τότε όλα αλλάζουν. Οχι μόνο για εκείνον που το μυστικό τον διχάζει ανάμεσα στην επιθυμία του να μιλήσει και στην οδύνη της εξομολόγησης. Ομοίως επηρεάζονται οι οικείοι του, ιδίως τα παιδιά του. Οταν ο γονιός πάει να κρύψει ένα οδυνηρό γεγονός που τον απασχολεί, το παιδί του πάντα το διαισθάνεται. Μπορούμε να το θέσουμε και αλλιώς. Ενα παιδί δεν ψάχνει ποτέ να μάθει τι του κρύβουμε όταν δεν του κρύβουμε τίποτε».
Σε τι αφορά το κρυμμένο μυστικό; Σε ιστορίες αγάπης και έρωτα, παράνομες ερωτικές ιστορίες, ιστορίες παραμέλησης και απόρριψης χωρίς ουσιαστική επίλυση, αλλά αντίθετα διαιώνιση μιας παθολογικής σχέσης, μυστικά υιοθεσίας, αρρώστιες και απώλειες, αυτοκτονίες ή αξιόποινες πράξεις που οδήγησαν στην απώλεια ζωής.
Διαισθανόμενοι ότι «κάτι δεν πάει καλά».
Οι άνθρωποι που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα, ειδικά τα παιδιά, διαισθάνονται ότι «κάτι δεν πάει καλά», καθώς δεν υπάρχει το κατάλληλο πλαίσιο επεξήγησης και συναισθηματικής υποστήριξης. Επίσης νιώθουν ανήμπορα να εξηγήσουν κάτι που δεν «ακουμπά» κανείς. Εχοντας την αυθόρμητη ανάγκη να κατανοήσουν τι συμβαίνει μπορεί να νιώθουν ενοχή, ένα συναίσθημα που δεν τους ανήκει – είναι η ενοχή του γονιού που δεν συζητά ή/και η ενοχή του γονιού που «πράττει».
Αυτά τα αισθήματα ντροπής και ανασφάλειας σιγά-σιγά χτίζουν μια προσωπικότητα που μπορεί να βιώσει έλλειψη αυτοπεποίθησης, χωρίς όμως αυτό να μην μπορεί να αλλάξει μεγαλώνοντας! Επίσης τα παιδιά βιώνουν τη σιωπή – δεν ρωτά κανείς, δεν συζητά κανείς για αυτό το μυστικό. Από την άλλη πλευρά, καλλιεργούν την παρατηρητικότητά τους. Τα παιδιά παρατηρούν τις λεκτικές και εξωλεκτικές συμπεριφορές των γύρω τους, μένουν όμως με αναπάντητα ερωτήματα ή/και πληροφορίες που δεν μπορούν να διαχειριστούν.
Από τη μεριά τους οι γονείς που βλέπουν τον ελέφαντα στο δωμάτιο, αλλά δεν μιλούν γι’ αυτόν λειτουργούν πολλές φορές προστατευτικά προς τα παιδιά τους – ή πιο σωστά, υπερπροστατευτικά. Οι ενήλικες χρησιμοποιούν μηχανισμούς άμυνας, όπως η αντίσταση, η αποφυγή και η άρνηση, ως τρόπους για να μπορέσουν να επιβιώσουν από το οδυνηρό και επώδυνο γεγονός.
Τα παιδιά που έχουν αντίστοιχα βιώματα μπορούν να «γεμίσουν», να «χτίσουν» τα τραύματά τους μέσα από τις εμπειρίες τους, την ατομική τους ανάπτυξη, καθώς και μέσα από τη δουλειά με τον εαυτό τους. Αλλωστε ο ειδικός σε θέματα μυστικών Σερζ Τισερόν χαρακτηριστικά υποστηρίζει ότι «σε πολλά επαγγέλματα η ικανότητα να ακούς χωρίς να ρωτάς θεωρείται αρετή – κι εδώ τα παιδιά με γονείς που φέρουν μυστικά μπορούν να διαπρέψουν».
Τα βαριά μυστικά της κοινωνίας
Ο ελέφαντας στο δωμάτιο, τα μυστικά, δεν περιορίζονται μόνο σε μια ή σε πολλές οικογένειες. Αφορούν ευρύτερα και την εμπειρία μας ως μελών ενός κοινωνικού συνόλου με τραγικά γεγονότα και δυστυχήματα που έχουν οδηγήσει στην απώλεια ζωής πολλών ανθρώπων κι εκεί παρατηρούμε τους άμεσα εμπλεκόμενους να αποκρύπτουν, να σιωπούν, να κρατούν μυστικά. Είναι σαν ο κοινωνικός μας χώρος να έχει κατακλυστεί από «ελέφαντες», από αναπάντητα ερωτήματα που προσπαθούμε ως παρατηρητές να διαχειριστούμε και να κατανοήσουμε. Η σιωπή, ωστόσο, μπορεί να σπάσει. Είναι δυνατό ένα άτομο, μια οικογένεια, μια κοινωνική ομάδα να βγει από τη θέση του παρατηρητή, να θίξει αυτά που φοβάται, να μιλήσει γι’ αυτά και να προσεγγίσει τον «ελέφαντα στο δωμάτιο», ένα δυνατό βίωμα της προσωπικής τους ιστορίας, μέσα από μια άλλη οπτική, μια λιγότερο οδυνηρή προσέγγιση με στόχο την ψυχική υγεία και ισορροπία.
Το θέμα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ygeiamou #12 που κυκλοφόρησε με ΤΟ ΘΕΜΑ την Κυριακή 27 Oκτωβρίου.
Οικογενειακό τραπέζι: Πολύτιμα tips από μια ψυχολόγο για να μετατρέψετε το χάος σε αρμονία
Μία ψυχολόγος αποκαλύπτει τα 7 μυστικά των ευτυχισμένων οικογενειών
