Πολλοί θα υπέθεταν -δικαίως- ότι η δημιουργικότητα ανθίζει καλύτερα σε ένα περιβάλλον αγάπης και φροντίδας, όπου τα παιδιά αισθάνονται ασφάλεια και υποστήριξη. Σύμφωνα, ωστόσο, με όσα αναφέρει σε άρθρο του στο The Conversation o Carlo Valerio Bellieni, Καθηγητής Παιδιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Σιένα, μια σειρά μελετών αποκαλύπτει το εξής παράδοξο: Οι αντιξοότητες και οι δυσκολίες μπορούν επίσης να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση δημιουργικών μυαλών. Αυτό επιβεβαιώνεται, άλλωστε, από μια σειρά πραγματικών περιπτώσεων: Vincent van Gogh, Franz Kafka, Edgar Allan Poe, Virginia Woolf and Sinéad O’Connor είναι μόνο μερικοί από τους διάσημους καλλιτέχνες που βίωσαν δύσκολα παιδικά χρόνια και, παρ’ όλα αυτά, κατόρθωσαν να πετύχουν καλλιτεχνικά. Αντί, δηλαδή τα βιώματά τους να καταπνίξουν τα ταλέντα τους, λειτούργησαν ως καταλύτης για την ανάπτυξη της δημιουργικότητάς τους, επιτρέποντάς τους να αποδράσουν σε φανταστικούς κόσμους, όπου μπορούσαν να αναπτύξουν ελεύθερα τις ικανότητές τους.
Πώς τα δύσκολα βιώματα «γεννούν» ιδιοφυΐας
Ακόμη και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες έχουν παρατηρήσει αυτό το φαινόμενο: Κάνοντας τη βιογραφία του συγγραφέα Gustave Flaubert, ο φιλόσοφος Jean-Paul Sartre τον περιέγραψε ως ένα ανεπιθύμητο και παραμελημένο παιδί, το οποίο οι ίδιοι οι γονείς του απέρριπταν ως διανοητικά ανεπαρκές. Η βιογραφία του Flaubert με τίτλο «L’Idiot de la famille» (Ο ηλίθιος της οικογένειας), υπογραμμίζει τη βαθιά επίδραση που έχουν οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας στη δημιουργική ανάπτυξη.
Μετατρέποντας την οδύνη σε δημιουργικότητα
Σε μια πρόσφατη μελέτη, ο ερευνητής Carlo Valerio Bellieni διερεύνησε τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται η ανθρώπινη δημιουργικότητα, υποδεικνύοντας ότι ακολουθεί δύο πρωταρχικά μονοπάτια: Ορισμένα παιδιά μιμούνται τα εμπνευσμένα, ανατρεπτικά πρότυπα που παρέχουν οι γονείς τους, χρησιμοποιώντας τη δημιουργικότητα ως εργαλείο για να ευδοκιμήσουν. Άλλα, ωστόσο, αναπτύσσουν τις καλλιτεχνικές τους ικανότητες ως μέσο αντιμετώπισης της απουσίας αυτού ακριβώς του είδους της υποστήριξης.
Ο ψυχαναλυτής Donald Winnicott εισήγαγε την έννοια των «μεταβατικών αντικειμένων», αντικειμένων δηλαδή ή συμπεριφορών που χρησιμοποιούν τα παιδιά για να ηρεμήσουν όταν αποχωρίζονται τους φροντιστές τους. Εάν ένα παιδί βιώνει παρατεταμένη συναισθηματική απουσία, αυτοί οι μηχανισμοί αντιμετώπισης μπορεί να εξελιχθούν σε δημιουργικά ταλέντα. Παράλληλα, όμως, με την καλλιτεχνική ανάπτυξη, τα παιδιά αυτά μπορεί επίσης να δυσκολεύονται με τις κοινωνικές σχέσεις και να αντιμετωπίζουν προκλήσεις συμπεριφοράς.
Οι ερευνητές έχουν προτείνει ένα μοντέλο για να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο: Η μέτρια γονική απουσία ή παραμέληση μπορεί να ενθαρρύνει την ανάπτυξη δημιουργικών δεξιοτήτων. Ωστόσο, όταν η στέρηση ξεπεράσει ένα συγκεκριμένο όριο, μπορεί να εμποδίσει σοβαρά τη συναισθηματική και κοινωνική ευημερία. Οι πρώτοι μήνες της ζωής ενός ανθρώπου φαίνεται, επομένως, να έχουν ιδιαίτερη επιρροή στη διαμόρφωση των μελλοντικών καλλιτεχνικών ικανοτήτων του.
Στον σημερινό, ταχέως εξελισσόμενο κόσμο, οι σχέσεις γονέων – παιδιών αντιμετωπίζουν νέες προκλήσεις. Οι πολιτισμικές αλλαγές και τα απαιτητικά προγράμματα εργασίας συχνά σημαίνουν ότι οι γονείς είναι είτε υπερβολικά ελεγκτικοί είτε, αντίθετα, φυσικά ή ψυχικά απόμακροι. Ως αποτέλεσμα, πολλά παιδιά αναζητούν παρηγοριά σε εναλλακτικές πραγματικότητες, όπως τα βιντεοπαιχνίδια και οι ψηφιακές πλατφόρμες, όπου αναπτύσσουν νέες, δημιουργικές ικανότητες. Ο υπερβολικός χρόνος στην οθόνη, ωστόσο, έχει συνδεθεί με αυξημένο άγχος, ανησυχία και κοινωνική απομόνωση, ιδιαίτερα κατά την εφηβεία.
Η δημιουργικότητα δεν υποκαθιστά τη φροντίδα
Παρά το γεγονός ότι οι αντιξοότητες ενδέχεται να λειτουργήσουν ευεργετικά στην καλλιτεχνική ανάπτυξη, σε καμία περίπτωση δεν αντικαθιστούν τη γνήσια φροντίδα και τη συναισθηματική υποστήριξη. Τα διαθέσιμα στοιχεία αναδεικνύουν τη σημασία ενός περιβάλλοντος φροντίδας από μικρή ηλικία, καθώς αποτελούν τα θεμέλια για τη νοητική και δημιουργική ανάπτυξη. Όταν η γονική παρουσία -είτε σωματικά είτε συναισθηματικά- απουσιάζει, τα παιδιά μπορεί να αναπτύξουν μηχανισμούς αντιμετώπισης που οδηγούν στη δημιουργικότητα, αλλά αυξάνουν επίσης την ευπάθειά τους σε προβλήματα ψυχικής υγείας.
Το θετικό είναι ότι η κατανόηση αυτής της σχέσης μεταξύ παιδικών αντιξοοτήτων και δημιουργικότητας μπορεί να βοηθήσει τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς, αλλά και τους ψυχολόγους να εντοπίσουν τις πρώιμες ενδείξεις και να προσφέρουν την απαραίτητη υποστήριξη. Η έρευνα, λοιπόν, αναδεικνύει όχι μόνο τις βαθιές ψυχολογικές ρίζες της δημιουργικότητας, αλλά και τον ουσιαστικό ρόλο ενός περιβάλλοντος σταθερότητας και αγάπης στη διασφάλιση της συνολικής ευημερίας ενός παιδιού.
Μπορεί να θεραπευτεί το τραύμα της παιδικής ηλικίας; Ο Robert Downey Jr. δίνει τη δική του απάντηση
Παιδικά τραύματα: Πόσες γενιές μπορούν να σημαδέψουν
Παιδί: Ο παράγοντας που επηρεάζει την υγεία του στην ενήλικη ζωή
