Από εχθρό, σε σύμμαχο κατά της ελονοσίας κατάφεραν να μετατρέψουν τα κουνούπια ερευνητές από ερευνητές του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου του Λέιντεν και του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Radboud στην Ολλανδία, «φορτώνοντας» στους διαβιβαστές γενετικά τροποποιημένα παράσιτα της νόσου (πλασμώδια) ώστε να λειτουργήσουν ως εξασθενημένα εμβόλια. Τα αποτελέσματα των πρώτων δοκιμών σε ανθρώπους, που δημοσιεύθηκαν στο The New England Journal of Medicine, έδειξαν ότι τα «τσιμπήματα ανοσίας» απέτρεψαν τις λοιμώξεις σε ποσοστό 90%.
Οι εξελίξεις θα μπορούσαν να σημάνουν επανάσταση στη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Έκθεση για την Ελονοσία 2023:
- ο μισός σχεδόν πληθυσμός του πλανήτη ζει σε σε 85 χώρες και εδάφη υψηλού κινδύνου για μετάδοση ελονοσίας
- το 2022, εκτιμάται ότι η ελονοσία προκάλεσε 249 εκατ. κλινικά περιστατικά και 608.000 θανάτους, το 95% εκ των οποίων αφορούσε στην αφρικανική περιφέρεια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ).
«Εκπαιδεύοντας» το παράσιτο
Το πλασμώδιο της ελονοσίας, που φιλοξενείται στους σιελογόνες αδένες των κουνουπιών Anopheles (Ανωφελή), εισέρχεται με το τσίμπημα στην κυκλοφορία του αίματος και φτάνει στο ήπαρ, όπου πολλαπλασιάζεται με ταχείς ρυθμούς· κάθε στέλεχος μπορεί να παραγάγει 100.000 νέα σε διάστημα μίας εβδομάδας, που εισβάλλουν στα ερυθρά αιμοσφαίρια και ξεκινά η εκδήλωση συμπτωμάτων όπως πυρετός, εξάντληση και θρομβώσεις, 10-15 ημέρες μετά την έκθεση στο παθογόνο.
Διενεργώντας πειράματα με το πλέον θανατηφόρο είδος Plasmodium falciparum, η ερευνητική ομάδα κατάφερε να «εκπαιδεύσει» το παράσιτο ώστε να σταματά τον πολλαπλασιασμό του στα ηπατικά κύτταρα και να απελευθερώνει αντιγόνα, που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα, προετοιμάζοντάς το για πιθανή μελλοντική μόλυνση.
Η μελέτη
Οι ερευνητές διεξήγαγαν μια διπλή-τυφλή, ελεγχόμενη κλινική δοκιμή για να αξιολογήσουν την ασφάλεια, τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες και την αποτελεσματικότητα του εμβολιασμού με τη γενετικά τροποποιημένη εκδοχή του πλασμωδίου GA2, που σχεδιάστηκε ώστε να σταματά τον πολλαπλασιασμό του παρασίτου σε διάστημα έξι ημερών.
Στη μελέτη συμμετείχαν 25 υγιείς ενήλικες χωρίς ιστορικό ελονοσίας, που χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες: μία που έλαβε την εκδοχή GA2, μία την εκδοχή GA1 (τροποποιημένο πλασμώδιο από παλαιότερη μελέτη για διακοπή της ανάπτυξης εντός 24ώρου) και μία τρίτη που έλαβε ψευδοφάρμακο (placebo). Ο «εμβολιασμός» έγινε σε τρεις δόσεις, μία ανά 28 ημέρες, με τσιμπήματα από 50 κουνούπια μολυσμένα με τα τροποποιημένα παράσιτα ή το placebo κάθε φορά.
Τρεις εβδομάδες μετά την τελευταία δόση, οι συμμετέχοντες μολύνθηκαν εσκεμμένα με φυσιολογικό πλασμώδιο της ελονοσίας, ώστε να εκτιμηθεί το ανοσολογικό αποτέλεσμα. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες ήταν ήπιες και παρόμοιες σε όλες τις ομάδες, περιλαμβάνοντας κυρίως ερυθρότητα και κνησμό στο σημείο του δήγματος.
Προστασία σχεδόν 90%
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το GA2 προσέφερε προστασία στο 89% των συμμετεχόντων, ενώ το GA1 μόνο στο 13%. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες της GA2 ομάδας εμφάνισαν σημαντικά αυξημένα επίπεδα ειδικών CD4+ Τ-λεμφοκυττάρων, τα οποία παράγουν ισχυρές προφλεγμονώδεις ενώσεις. Σύμφωνα με τους ερευνητές, το γεγονός ότι οι τίτλοι αντισωμάτων ήταν παρόμοιοι στις ομάδες GA1 και GA2, υποδεικνύει ότι η προστασία του GA2 οφείλεται κυρίως στην κυτταρική ανοσία.
Αν και ο εμβολιασμός με GA2 αποδείχθηκε ασφαλής και εξαιρετικά αποτελεσματικός, χρειάζονται περαιτέρω δοκιμές σε μεγαλύτερους πληθυσμούς. Επιπλέον, η προετοιμασία ενός «στρατού» από κουνούπια εξοπλισμένα με το νέο εμβόλιο και η απελευθέρωσή του στις περιοχές υψηλού κινδύνου είναι εγχείρημα χρονοβόρο και δαπανηρό, πέραν οποιουδήποτε άλλου ρίσκου.
ΕΟΔΥ: Επιδημιολογικά δεδομένα για τις τροπικές ασθένειες – Οδηγίες προστασίας για ταξιδιώτες
Ιός Δυτικού Νείλου: Η έξαρση κρουσμάτων φοβίζει την Ευρώπη – Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα
