Ο τυφώνας Μίλτον έπληξε τη δυτική ακτή της Φλόριντα στις 9 Οκτωβρίου, αποτελώντας τον δεύτερο ισχυρό τυφώνα που χτύπησε την πολιτεία μέσα σε δύο εβδομάδες. «Ενώ η πλειονότητα των ανθρώπων απευθύνθηκε στους μετεωρολόγους για εξηγήσεις, μια μικρή αλλά δυναμική ομάδα επέμεινε στον σκεπτικισμό, υποστηρίζοντας ότι οι τυφώνες δημιουργήθηκαν τεχνητά, ότι κάποιοι ελέγχουν τον καιρό της Φλόριντα ή ακόμη και ότι η πολιτεία έχει μπει στο στόχαστρο λόγω των Ρεπουμπλικανών ψηφοφόρων της» σημειώνουν σε άρθρο τους στο The Conversation ο Iwan Dinnick, Ερευνητής Ψυχολογίας και ο Daniel Jolley, Επίκουρος καθηγητής Κοινωνικής Ψυχολογίας, αμφότεροι στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, περιγράφοντας ένα φαινόμενο γνωστό από την πανδημία COVID-19 και το αντιεμβολιαστικό κίνημα.
«Αυτές οι απόψεις δεν είναι καινούριες. Ως ψυχολόγοι που ερευνούμε τις ρίζες των θεωριών συνωμοσίας, έχουμε διαπιστώσει ότι τέτοιες θεωρίες εμφανίζονται συχνά μετά από φυσικές καταστροφές» εξηγούν, επισημαίνοντας την ανάγκη για διερεύνησή τους εν μέσω κλιματικής αλλαγής, με τους ειδικούς να εκτιμούν περισσότερα και εντονότερα τέτοια ακραία καιρικά φαινόμενα στο μέλλον.
Ανάγκη για αίσθηση ελέγχου
Οι θεωρίες συνωμοσίας ακολουθούν κοινό μοτίβο: πίσω από σημαντικά ή δυσεξήγητα γεγονότα κρύβεται μια μικρή αλλά ισχυρή ομάδα που ενεργεί μυστικά. Σύμφωνα με τους συγγραφείς του άρθρου, αν εξετάσουμε προσεκτικότερα αυτόν τον ψυχολογικό ορισμό, αναδεικνύεται κάτι προφανές: «Οι άνθρωποι έχουν μια βασική ανάγκη να αισθάνονται ασφαλείς και προστατευμένοι στο περιβάλλον τους. Αν η κλιματική αλλαγή είναι αληθινή, τότε πρόκειται για μια υπαρξιακή απειλή, οδηγώντας κάποιους να την απορρίψουν υπέρ των θεωριών συνωμοσίας που διατηρούν την αίσθηση ασφάλειας».
Επιπλέον, οι άνθρωποι επιθυμούν να νιώθουν ότι έχουν υπό τον έλεγχό τους το περιβάλλον. «Όταν έρχονται αντιμέτωποι με την ανεξέλεγκτη φύση της κλιματικής αλλαγής, πολλοί υιοθετούν θεωρίες συνωμοσίας για να ανακτήσουν τον έλεγχο» εξηγούν και επικαλούνται πρόσφατες ψυχολογικές έρευνες που έχουν επικεντρωθεί όχι μόνο σε θεωρίες συνωμοσίας περί την κλιματική αλλαγή γενικά, αλλά και με τις φυσικές καταστροφές σε τοπικό επίπεδο.
Μία από τις πρώτες ψυχολογικές μελέτες αυτού του είδους εξέτασε την αντίδραση των ανθρώπων σε μια σειρά ανεμοστρόβιλων που έπληξε την μεσοδυτική περιοχή των ΗΠΑ το 2019. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι επηρεάστηκαν περισσότερο από το φαινόμενο είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να πιστεύουν ότι οι τυφώνες ελέγχονταν από την κυβέρνηση. «Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η πεποίθηση εξηγούνταν από το γεγονός ότι τα άτομα που επλήγησαν από τους τυφώνες ένιωθαν πως είχαν χάσει τον έλεγχο στη ζωή τους».
Με τα παραπάνω ευρήματα για βάση της υπόθεσής της, ακολούθησε άλλη μελέτη που ζήτησε από συμμετέχοντες να υποθέσουν ότι ζουν σε μια φανταστική χώρα, τη Nebuloria. Οι μισοί ενημερώθηκαν για επικείμενες φυσικές καταστροφές και κλήθηκαν να λάβουν μέτρα προστασίας, ενώ οι άλλοι μισοί πληροφορήθηκαν πως τέτοια συμβάντα είναι σπάνια και άρα δεν συνέτρεχε λόγος ανησυχίας. Όταν οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες τη γνώμη τους για διάφορες θεωρίες συνωμοσίας, όπως ότι οι γραμμές που άφηναν τα αεροπλάνα στον ουρανό της Nebuloria αποτελούσαν «απόδειξη ελέγχου του καιρού», διαπίστωσαν πως η ομάδα από το σενάριο υψηλού κινδύνου ήταν πιο πιθανό να αποδεχθεί τέτοιες θεωρίες.
«Αυτό που εξηγούσε την αύξηση τέτοιων πεποιθήσεων ήταν ότι οι συμμετέχοντες στο υψηλού κινδύνου σενάριο ένιωθαν μια υπαρξιακή απειλή. Αυτό υποδηλώνει ότι, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ευάλωτοι λόγω περιβαλλοντικών κινδύνων, στρέφονται σε θεωρίες συνωμοσίας για να ανακτήσουν τον έλεγχο, ακόμη και αν οι απειλές είναι πέρα από τις δυνάμεις τους» εξηγούν οι Dinnick και Jolley.
Φαύλος κύκλος
Φαίνεται λογικό ότι αν κάποιος δεν πιστεύει σε κάτι, δεν θα συμπεριφερθεί σαν να είναι αληθινό. Έτσι, εάν αρνείται την κλιματική αλλαγή, θα συνεχίσει τη ζωή του σαν να πρόκειται για ψέμα, όπως έχει αποδειχθεί από πλήθος ερευνών. «Όσο περισσότερο οι άνθρωποι αποδίδουν τα φαινόμενα της κλιματικής αλλαγής σε θεωρίες συνωμοσίας, τόσο λιγοστεύουν οι πιθανότητες να αποδεχθούν την επιστημονική συναίνεση για την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή, να δείξουν περιβαλλοντική ευαισθησία ή να εμπιστευτούν τους επιστήμονες που καταλήγουν στα σχετικά στοιχεία» σημειώνουν. Σύμφωνα με μελέτες, η απλή επαφή με αρνητές της κλιματικής κρίσης και των θεωριών τους, αρκεί για να μειώσει την επιθυμία τους να υποστηρίξουν «πράσινες» πολιτικές.
Πώς αντιμετωπίζεται
Οι Dinnick και Jolley κλείνουν το άρθρο τους με μια νότα αισιοδοξίας, ευελπιστώντας ότι συγκεκριμένες παρεμβάσεις, όπως η προαγωγή της αναλυτικής σκέψης ή η καλλιέργεια κριτικής στάσης, μπορούν να μειώσουν την πίστη σε συνωμοσιολογικά σενάρια. Για παράδειγμα, όταν παρουσίασαν σε ανθρώπους επιστημονικά επιχειρήματα που κατέρριπταν τις συνωμοσίες θεωρίας για την COVID-19, μειώθηκε σημαντικά η πίστη τους σε αυτές. Επίσης, η καλύτερη χρήση πόρων και δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών μπορεί να μειώσει τις θεωρίες συνωμοσίας.
Θεωρίες Συνωμοσίας: Είναι σκηνοθετημένη η πανδημία;
Fake news: Ποιοι μπορεί να ξεγελαστούν ευκολότερα – Ο ρόλος της ηλικίας
