Για την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας 2024 και τα 76α γενέθλιά του, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) πρόταξε το σύνθημα «Η υγεία μου, δικαίωμά μου» και υπέδειξε τις ασθένειες, τους πολέμους και την κλιματική αλλαγή -με τον οδηγό της, την ατμοσφαιρική ρύπανση, και τις συνέπειές της, τις φυσικές καταστροφές- ως τις βασικές σήμερα αιτίες θανάτου και αναπηρίας παγκοσμίως. Είναι τα ίδια συστατικά που συνθέτουν τη σημερινή πολυκρίση, μια σειρά παράλληλων καταστάσεων συναγερμού που ταλανίζουν την ανθρωπότητα με τις άμεσες και μακροπρόθεσμες επιπτώσεις τους.
Επιστήμονες, οργανισμοί και κυβερνήσεις σε όλο τον πλανήτη εργάζονται αδιάκοπα για να βρουν λύσεις στο πρόβλημα, για να ενημερώσουν και να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο για τις υφιστάμενες και επικείμενες καταστροφικές συνέπειες του. Στο πλαίσιο αυτό θα μπορούσε να ενταχθεί και η συμμετοχή της Διευθύντριας του Τμήματος Περιβάλλοντος, Κλιματικής Αλλαγής και Υγείας του ΠΟΥ, Δρ. Maria P. Neira, στο TEDxAthens 2024, τον θεσμό που συμπληρώνει 15 χρόνια ως γόνιμο έδαφος για συζητήσεις και ανταλλαγή ιδεών και επιλέγει ως φετινό του θέμα την έννοια “X Machina”, καλώντας μας να ανακαλύψουμε τον από Μηχανής Θεό που θα δώσει λύσεις ώστε να βγούμε ασφαλείς από την Οδύσσεια της εποχής μας.
H Δρ Maria Neira
Η Δρ Neira καταφτάνει στην Αθήνα με υπέρβαρο γνώσης και εμπειρίας στις αποσκευές της: ιατρός με εξειδίκευση στην Ενδοκρινολογία και τις Μεταβολικές Νόσους, με Μεταπτυχιακό στη Δημόσια Υγεία και Πτυχίο στη Διατροφή, στην Προετοιμασία για Επιδημίες και στη Διαχείριση Κρίσεων, υπηρέτησε ως Υφυπουργός Υγείας και Πρόεδρος του Ισπανικού Οργανισμού Ασφάλειας Τροφίμων. Ξεκίνησε την καριέρα της ως ιατρική συντονίστρια στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα και εργάστηκε σε διάφορες αφρικανικές χώρες κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Έχει λάβει πολλές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων το Μετάλλιο του Εθνικού Τάγματος της Αξίας από τη γαλλική κυβέρνηση και το βραβείο “Extraordinary Woman” από τη βασίλισσα Λετίθια της Ισπανίας. Το 2019, αναγνωρίστηκε ως μία από τις κορυφαίες 100 προσωπικότητες που επηρέασαν τις πολιτικές για την υγεία και την κλιματική αλλαγή.
Λίγο πριν την παρουσία της στη σκηνή του TEDxAthens, το ygeiamou έθεσε στη Δρ. Neira ερωτήματα για την κατάσταση της χώρας μας και του πλανήτη σε σχέση με την κλιματική αλλαγή, τις δυσοίωνες εκτιμήσεις και πώς μπορούμε να τις διαψεύσουμε, όσο και τον ρόλο της τεχνολογίας και των influencers στη διαχείριση της πολυκρίσης.
«Ζούμε ήδη το χειρότερο σενάριο»
«Η κλιματική αλλαγή έχει επιταχυνθεί τα τελευταία 15 χρόνια. Ακραία καιρικά φαινόμενα -όπως πλημμύρες, τροπικές καταιγίδες, ξηρασίες, καύσωνες- που θεωρούνταν της «μιας φοράς στα 100 χρόνια», συμβαίνουν πλέον κάθε χρόνο» αναφέρει η Δρ Neira και παραθέτει ενδεικτικά την πιο ζεστή ημέρα που καταγράφηκε στα χρονικά τον περασμένο Ιούλιο, ακολουθούμενη από τους 13 διαδοχικούς θερμότερους μήνες, τους περισσότερους από 60.000 θανάτους σχετιζόμενους με καύσωνες στην Ευρώπη το 2022 και τις συνεχείς πλημμύρες «που πλέον αποτελούν κανονικότητα». «Δεν είναι μόνο τα ακραία καιρικά φαινόμενα που πλήττουν τους ανθρώπους· πώς μπορεί κάποιος να παραμείνει υγιής αν δεν έχει σπίτι, καθαρό νερό ή τροφή;» επισημαίνει.
Κλιματική αλλαγή και ατμοσφαιρική ρύπανση συνεργούν στη νέα πραγματικότητα. «Όταν μιλάμε για ατμοσφαιρική ρύπανση, μιλάμε για την ποιότητα του αέρα που αναπνέουμε όλοι μας καθημερινά. Αέρας που απειλεί την καρδιά, τους πνεύμονες και σχεδόν όλα τα όργανα του σώματός μας. Παγκοσμίως, το 99% του πληθυσμού, ουσιαστικά όλοι μας, εκτιθέμεθα σε επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης που δεν πληρούν τις κατευθυντήριες γραμμές του ΠΟΥ για την ποιότητα του αέρα, με σχεδόν 7 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο» τονίζει, προσθέτοντας ότι, παρότι αναγνωρίζεται ως σοβαρός κίνδυνος για μη μεταδοτικές (χρόνιες) ασθένειες, «εμείς ως άνθρωποι συνεχίζουμε -και συχνά αυξάνουμε- τις δραστηριότητες που μολύνουν τον αέρα που αναπνέουμε».
Ρωτάμε την Δρ. Neira για τις προβλέψεις των ειδικών· μπορούμε να ανατρέψουμε τα δυσοίωνα σενάρια ή χάσαμε την ευκαιρία να ανακόψουμε την πορεία της; Και αν ναι, πόσο μακριά είναι μια σημαντικά χειρότερη πραγματικότητα;
«Βρισκόμαστε ήδη σε μια χειρότερη πραγματικότητα. Η κλιματική αλλαγή είναι μια παγκόσμια κρίση που μας σκοτώνει και μας αρρωσταίνει». Η απάντησή της σκληρή και με επιπλέον επιχειρήματα: επισιτιστική ανασφάλεια και υποσιτισμός με επιπτώσεις στην υγεία («η ιλαρά σε ένα υποσιτισμένο παιδί είναι θανατική καταδίκη»), αύξηση ασθενειών που μεταδίδονται μέσω τροφίμων, νερού και διαβιβαστών, περισσότερα και εντονότερα ακραία καιρικά φαινόμενα, περισσότεροι θάνατοι… «Αυτά πρέπει να αντιμετωπίσουμε τώρα και γι’ αυτό πρέπει να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή. Μεταξύ 2030 και 2050, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να προκαλέσει περίπου 250.000 επιπλέον θανάτους ετησίως μόνο από υποσιτισμό, ελονοσία, διάρροια και θερμική καταπόνηση. Το κόστος των άμεσων ζημιών στην υγεία εκτιμάται ότι θα είναι μεταξύ 2-4 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ ετησίως έως το 2030»
Η Δρ Neira προειδοποιεί: «αν συνεχίσουμε να θεωρούμε τη δράση για το κλίμα «επιλογή», προβλέπεται αύξηση της θερμοκρασίας κατά 4°C μέχρι το 2080, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερο υποσιτισμό, περισσότερους θανάτους από ακραία ζέστη, ακόμη και αύξηση της βίας και των προβλημάτων ψυχικής υγείας».
Καύσωνες και πυρκαγιές στην Ευρώπη
«Οι καύσωνες στην Ευρώπη επηρεάζουν την υγεία και τον βιοπορισμό εκατομμυρίων ανθρώπων» σχολιάζει η Δρ Neira και εκτιμά πως οι 60.000 θάνατοι του 2022, θα μπορούσαν να φτάσουν τους 120.000 ετησίως έως το 2050. «Οι υψηλές θερμοκρασίες επηρεάζουν την υγεία πολλών ανθρώπων, ιδιαίτερα των ηλικιωμένων, των βρεφών, των εργαζόμενων σε εξωτερικούς χώρους και των χρονίως πασχόντων. Η ζέστη μπορεί να προκαλέσει εξάντληση, θερμοπληξία και να επιδεινώσει υφιστάμενα προβλήματα υγείας, όπως καρδιαγγειακές, αναπνευστικές και νεφρικές παθήσεις ή ψυχικές διαταραχές» εξηγεί.
Για την περίπτωση της χώρας μας δηλώνει: «Έχουμε επίσης παρατηρήσει αύξηση σε μεγάλης κλίμακας πυρκαγιές που συνδέονται με την ακραία ζέστη που πλήττει πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Έχουν προκαλέσει θανάτους, ασθένειες και οικονομικές και περιβαλλοντικές απώλειες».
Το βάρος στις αδύναμες πλάτες
Ποιος θα πληρώσει ακριβότερα το αντίτιμο για την καταστροφή του πλανήτη; «Αυτοί που έχουν συμβάλει λιγότερο στην κλιματική αλλαγή είναι αυτοί που θα υποστούν τις πιο σοβαρές συνέπειές της» απαντά η Δρ Neira στο ερώτημα και εξηγεί: «[Όπως] η ατμοσφαιρική ρύπανση και η σχετική θνησιμότητα κατανέμονται δυσανάλογα μεταξύ των περιοχών και χωρών του κόσμου, με τους πιο ευάλωτους να επηρεάζονται άνισα, [έτσι και] οι χώρες με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα έχουν συχνά αδύναμες υποδομές υγείας και θα δυσκολευτούν περισσότερο χωρίς βοήθεια για προετοιμασία και ανταπόκριση».
Το αποτύπωμα του πολέμου
Ορμώμενοι από την εμπειρία της στις εμπόλεμες ζώνες, ρωτήσαμε για τον αντίκτυπο των ένοπλων συρράξεων στη δημόσια υγεία; «Οι πόλεμοι επηρεάζουν σοβαρά τη δημόσια υγεία. Σε πρόσφατες συγκρούσεις, αποδείχθηκε ότι τα συστήματα υγείας δεν είναι ασφαλή κατά τη διάρκεια του πολέμου, παρά το ότι προστατεύονται από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Τα νοσοκομεία, τα κέντρα υγείας, το ιατρικό προσωπικό και οι ασθενείς πρέπει να γίνονται σεβαστοί και να προστατεύονται υπό οποιεσδήποτε συνθήκες» ανέφερε η κ. Neira και πρόσθεσε ότι ο πόλεμος αναιρεί επίσης την πρόοδο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, καταστρέφοντας τις υποδομές, αυξάνοντας τις εκπομπές μέσω της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων ή στόχευσης σε αποθέματα καυσίμων.
Παραπληροφόρηση και influencers
Κατά την πανδημία της COVID-19, η Πορτογαλία επιστράτευσε influencers για να αντιμετωπίσει το αγκάθι της παραπληροφόρησης. Θα μπορούσε να συμβεί το ίδιο για την κλιματική κρίσης; Για την Δρ. Neira η απάντηση είναι θετική:
«Η παραπληροφόρηση αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, καθώς μπορεί να διαστρεβλώσει την κατανόηση του κοινού, να υπονομεύσει την επιστημονική συναίνεση και να καθυστερήσει τις απαραίτητες ενέργειες. Υπάρχουν ακόμα πολλοί αρνητές της κλιματικής αλλαγής. Στον ΠΟΥ, επιστήμονες και fact-checkers εργάζονται καθημερινά για να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση. Οι influencers, ιδίως με μεγάλο αριθμό ακολούθων, μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην προώθηση αληθινών πληροφοριών, στην απομυθοποίηση των μύθων και στην κινητοποίηση του κοινού για κλιματικές λύσεις».
Οκτώ αλλαγές για το καλό του πλανήτη
Επιστρέφοντας στο concept του φετινού TEDxAthens, ρωτάμε τη Δρ. Neira τι θα μπορούσε να κάνει καθένας μας, σαν άλλος Οδυσσέας, για να ξεπεράσουμε τους κινδύνους και να ολοκληρώσουμε το ταξίδι. «Η δράση για το κλίμα και τον καθαρό αέρα πρέπει να είναι συλλογική. Πρόκειται για παγκόσμιο πρόβλημα που απαιτεί παγκόσμια λύση» υπογραμμίζει η ίδια και προτείνει:
- να υιοθετήσουμε μια φυτική κατά βάση διατροφή
- να χρησιμοποιούμε δημόσιες συγκοινωνίες ή ακόμη καλύτερα να προκρίνουμε το περπάτημα, το τρέξιμο ή το ποδήλατο
- να ψωνίζουμε τοπικά για να μειώσουμε τις εκπομπές από τα μέσα μεταφοράς και να ενισχύσουμε την τοπική οικονομία
- να στραφούμε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και να μειώσουμε την κατανάλωση ενέργειας στα σπίτια μας.
Όσον αφορά πιο δυναμικές δράσεις, συστήνει:
- να απαιτήσουμε από τις κυβερνήσεις να λάβουν σοβαρά μέτρα για το κλίμα και τον καθαρό αέρα
- να απαιτήσουμε καλύτερες συνθήκες και επενδύσεις για τους εργαζομένους στον τομέα της υγείας
- να απαιτήσουμε από τους προμηθευτές να μειώσουν τις εκπομπές αερίων
- να συζητήσουμε με φίλους, συγγενείς, την κοινότητά μας και να υιοθετήσουμε συλλογικά βιώσιμες πρακτικές.
Αν έρθουν τα δύσκολα, υπάρχει ελπίδα για από Μηχανής Θεό; «Ναι. Θα μπορούσαμε να σταματήσουμε τη χρήση ορυκτών καυσίμων και να στραφούμε σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η τεχνολογία υπάρχει ήδη. Η φύση μας έχει δώσει τους πόρους και η ανθρώπινη εφευρετικότητα μας έχει δώσει αποτελεσματικούς και καινοτόμους τρόπους για τη μετατροπή τους σε καθαρή ενέργεια».
Δράσεις του ΠΟΥ για την κλιματική αλλαγή
Η Δρ Neira αναφέρθηκε σε δράσεις του ΠΟΥ για την κλιματική αλλαγή και την παροχή βοήθειας σε πληθυσμιακές ομάδες:
1. Έκκληση για δράση ενάντια στους ακραίους καύσωνες: Το 2023 υιοθετήθηκε ψήφισμα αφιερωμένο στην κλιματική αλλαγή και την υγεία, ενώ ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, António Guterres, κάλεσε για επείγουσα, συντονισμένη δράση για την αντιμετώπιση των ακραίων καυσώνων. Στόχος είναι μια δίκαιη και γρήγορη μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα, με ταυτόχρονη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και μεγάλα οφέλη για την υγεία.
2. Πλαίσιο για συστήματα υγείας ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή και με χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα: Το πλαίσιο στοχεύει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (5% των παγκόσμιων εκπομπών) και στη βελτίωση της ποιότητας περίθαλψης. Ενθαρρύνει την παγκόσμια συνεργασία μέσω της πλατφόρμας για την κλιματική αλλαγή την υγεία ATACH (Alliance for action on climate change and health), για ανταλλαγή γνώσεων και κοινή αντιμετώπιση των αναδυόμενων προκλήσεων για την υγεία. Κύριοι στόχοι του πλαισίου είναι:
- η καθοδήγηση επαγγελματιών υγείας στη διαχείριση κινδύνων από την κλιματική αλλαγή και την ατμοσφαιρική ρύπανση
- η ενίσχυση των συστημάτων υγείας για ανθεκτικότητα και παροχή υπηρεσιών με χαμηλές εκπομπές αερίων
- η υποστήριξη συγκεκριμένων παρεμβάσεων για μείωση κλιματικών κινδύνων και εκπομπών
- ο καθορισμός ρόλων και ευθυνών για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων στην ανθεκτικότητα στην κλιματική αλλαγή.
3. Κινητές ιατρικές μονάδες: O ΠΟΥ ανέπτυξε κινητές ιατρικές μονάδες, προμήθευσε ιατρικά εφόδια για την αντιμετώπιση της ελονοσίας, της χολέρας και τραυματισμών, προσέφερε ψυχολογική υποστήριξη και ευαισθητοποίησε το κοινό για τα μέτρα υγιεινής σε περιοχές της Δυτικής και Κεντρικής Αφρικής που επλήγησαν από τις πρόσφατες ισχυρές βροχοπτώσεις, κυρίως το Τσαντ, τη Νιγηρία και τον Νίγηρα, που εκτόπισαν πάνω από 2,3 εκατομμύρια ανθρώπους.
*Το φετινό TEDxAthens λαμβάνει χώρα το ερχόμενο Σάββατο, 5 Οκτωβρίου, στην Πειραιώς 260.
Κλιματική αλλαγή – Ελλάδα: Το αποτύπωμά της στην υγεία – Δύο νέες μελέτες
Μακροζωία: Η βιώσιμη διατροφή που μειώνει κατά 25% τον κίνδυνο θανάτου
Έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια, εγκεφαλικό: O ατμοσφαιρικός παράγοντας που αυξάνει τις νοσηλείες
