Όταν σκεφτόμαστε εγκληματίες και τις αποτρόπαιες πράξεις τους, το πρώτο πράγμα που ενδεχομένως έρχεται στο μυαλό μας είναι πως πρόκειται για άτομα με σκοτεινές προσωπικότητες, που χαρακτηρίζονται από επιθετικότητα, ναρκισσισμό και αμυντικότητα (διαρκής αμυντική στάση δίκην δικαιολογίας). Μια τέτοια υπόθεση ωστόσο είναι μάλλον ευλογοφανής, αφού η πραγματικότητα ξεγελά και, όπως έδειξε πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύεται στο Scientific Reports, είναι ένα θετικό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που θα καθορίσει τη ροπή μας στην εγκληματικότητα.
Υποψήφιοι εγκληματίες οι λάτρεις των νέων εμπειριών
Η ανοικτότητα, το χαρακτηριστικό των ανήσυχων πνευμάτων και φιλοπερίεργων ανθρώπων, όσων αναζητούν περιπέτειες και γοητεύονται από το άγνωστο, είναι και το στοιχείο που παρατηρείται στους περισσότερους εγκληματίες. Σε αυτό κατέληξαν οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Babeș-Bolyai στη Ρουμανία, που πραγματοποίησαν συνεντεύξεις με 296 κρατούμενους σε φυλακές υψηλής ασφαλείας (πρωτοπαραβάτες και υπότροπους εγκληματίες) και συνέκριναν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους με εκείνα μιας ομάδας ελέγχου 282 ατόμων από τον γενικό πληθυσμό.
Μια ερμηνεία της σύνδεσης εστιάζει στη δεκτικότητα σε νέες εμπειρίες που, ενδεχομένως, ωθεί το άτομο στις ριψοκίνδυνες συμπεριφορές και την ανάληψη ρίσκων, ακόμα και αν πρόκειται για εγκληματικές ενέργειες που θα φέρουν μπλεξίματα με τον νόμο. Ωστόσο, είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ η ανοικτότητα φάνηκε να κρύβεται πίσω από το πρώτο αδίκημα κάποιου, δεν συνδέθηκε με επανάληψη αξιόποινων πράξεων, υποδεικνύοντας ότι το χαρακτηριστικό αυτό γίνεται οδηγός για τα εγκλήματα που διαπράττονται για πρώτη φορά.
Εντούτοις, η ανοικτότητα ήταν το μόνο χαρακτηριστικό της «φωτεινής τριάδας» -θετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας- που συνδέθηκε με μεγαλύτερες πιθανότητες τέλεσης αξιόποινων πράξεων. Αντίθετα, άλλα θετικά χαρακτηριστικά, όπως η εξωστρέφεια, η οποία αφορά την κοινωνικότητα και τη διεκδικητικότητα (μεγαλύτερη ευκολία και άνεση στην έκφραση θέσεων και συναισθημάτων), ήταν στην πραγματικότητα αδύναμη τόσο στους πρωτοπαραβάτες όσο και τους κατ’ εξακολούθηση εγκληματίες, σε σύγκριση με όσους είχαν καθαρό ποινικό μητρώο. Αυτό υποδηλώνει ότι οι εγκληματίες μπορεί να είναι πιο συγκρατημένοι ή λιγότερο εξωστρεφείς από ό,τι θα περίμενε κανείς.
Σταθερά παρών ο νευρωτισμός
Η μελέτη ανέδειξε επίσης την ισχυρή σχέση μεταξύ νευρωτισμού και εγκληματικής συμπεριφοράς. Ο νευρωτισμός, το χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που εκδηλώνεται με συναισθηματική αστάθεια, άγχος και εναλλαγές διάθεσης, συνδέθηκε σταθερά τόσο με τα πρώτα όσο και τα επαναλαμβανόμενα εγκλήματα. Αυτό υποδηλώνει ότι άτομα που δυσκολεύονται να διαχειριστούν το στρες και τα συναισθήματά τους είναι πιο επιρρεπή σε εγκληματικές δραστηριότητες που, πιθανώς, θα συνεχίζουν σε βάθος χρόνου.
Η μελέτη επιβεβαίωσε ότι χαρακτηριστικά της «σκοτεινής τριάδας», όπως ο νευρωτισμός, που κυριαρχούν σε άτομα ύπουλα, με συναισθηματική αστάθεια και τάση για ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, παραμένουν οι ισχυρότεροι δείκτες εγκληματικότητας. Όπως εξηγεί η Καθηγήτρια Laura Visu-Petra, επικεφαλής της μελέτης, «κάθε ατομικός συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών σχετίζεται με την εγκληματική συμπεριφορά και την πιθανότητα υπότροπής με σημαντικούς τρόπους».
Οι εγκληματίες, ιδιαίτερα οι υπότροποι, συχνά εμφανίζουν υψηλά επίπεδα συναισθηματικής αστάθειας, χαμηλή εξωστρέφεια και μειωμένη ευαισθησία στην κοινωνική ανατροφοδότηση, πώς δηλαδή τους αντιλαμβάνεται και αξιολογεί το κοινωνικό σύνολο. Αντίθετα με τη δημοφιλή πεποίθηση, τα άτομα αυτά μπορεί να μην είναι επιβλητικά ή κοινωνικά, αλλά περισσότερο απόμακρα και συναισθηματικά εύθραυστα.
Ο σαδισμός και το πέρασμα στην παρανομία
Ένα ακόμα απρόσμενο εύρημα ήταν η σύνδεση του σαδισμού με τις πρώτες εγκληματικές πράξεις. Όπως και η ανοικτότητα, ο σαδισμός, δηλαδή η τάση να απολαμβάνει κανείς τον πόνο που προκαλεί στους άλλους, συσχετίστηκε μόνο με το πρώτο αδίκημα και όχι κατ’ εξακολούθηση εγκληματική δράση. Σύμφωνα με τους ερευνητές, φαίνεται πως ο σαδισμός θα ανοίξει τον δρόμο για την παρανομία αλλά δεν θα μείνει οδηγός στο μονοπάτι της παραβατικότητας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ύπαρξη χαρακτηριστικών της σκοτεινής τριάδας δεν σημαίνει ότι ένα άτομο είναι καταδικασμένο να γίνει εγκληματίας. Στην πραγματικότητα, επισημαίνει η Visu-Petra, πολλά άτομα με αυτά τα χαρακτηριστικά αποτελούν υψηλόβαθμα στελέχη σε επιχειρήσεις και διαπρέπουν σε ανταγωνιστικά περιβάλλοντα.
Χαρακτηριστικά όπως η έλλειψη ενσυναίσθησης ή το αίσθημα υπεροχής δεν αναδείχθηκαν ως σημαντικοί δείκτες εγκληματικότητας, υποδεικνύοντας ότι ένας περίπλοκος ιστός παραγόντων επηρεάζει τη διαμόρφωση της εγκληματικής συμπεριφοράς.
Το παράδειγμα από το Only Murders in the Building
Για τους λάτρεις της δημοφιλούς σειράς Only Murders in the Building, τα ευρήματα της έρευνας μάλλον δεν εκπλήσσουν· αρκεί να θυμηθούν την Jan, τη δολοφόνο από τον πρώτο κύκλο της σειράς και κλασικό παράδειγμα χαρακτήρα με «σκοτεινά» στοιχεία προσωπικότητας, τα οποία την ενορχηστρώνουν τις εγκληματικές της ενέργειες:
- Ανοικτότητα και αναζήτηση νέων εμπειριών: Η Jan θέλει να δοκιμάζει νέα πράγματα και να παίρνει ρίσκα. Η διπλή της ζωή, ως μουσικός και δολοφόνος, δείχνει ότι της αρέσει να ξεπερνά τα όρια και να βουτά σε άγνωστα νερά Η δολοφονία του Tim Kono ήταν ένα περίπλοκο και επικίνδυνο εγχείρημα, το οποίο προαπαιτούσε έντονη διάθεση για κίνδυνο.
- Νευρωτισμός και συναισθηματική αστάθεια: Η Jan εμφανίζει υψηλά επίπεδα συναισθηματικής αστάθειας, όπως αποτυπώνεται στην εμμονική της συμπεριφορά και την ευαλωτότητά της σε συναισθηματικές πιέσεις. Η εμμονή της με τον έλεγχο και η ανικανότητά της να διαχειριστεί την απόρριψη την οδηγούν σε παράλογες και επικίνδυνες αποφάσεις, όπως το να δηλητηριάσει τον Tim.
- Δόλος και παραπλάνηση: Η Jan κρύβει τις πραγματικές της προθέσεις πίσω από την εικόνα της μοιραίας γυναίκας. Χαρακτηριστικά, κατά τη γνωριμία της με τον Charles χρησιμοποίησε την γοητεία της για να αποκρύψει τη δολοφονική της φύση. Η ικανότητά της να ζει διπλή ζωή κρατώντας κρυφή την εγκληματική της δράση για τόσο καιρό δείχνει τον δόλο και την ευκολία της να παραπλανά τους γύρω της.
- Σαδισμός του πρωτοπαραβάτη: Η Jan ικανοποιείται σαδιστικά από τον έλεγχο και τη χειραγώγηση των ανθρώπων γύρω της. Η απόλαυση, που δείχνει να αντλεί από τον τρόπο που στήνει τον θάνατο του Tim Kono, υποδεικνύει διάθεση για έλεγχο και επιβολή.
Ναρκισσισμός: Πότε φέρνει περισσότερα μετάλλια στους αθλητές – Ένας ψυχολόγος εξηγεί
Ναρκισσιστές: Γιατί δεν αναγνωρίζουν τα λάθη τους και δεν ζητούν συγγνώμη
