Εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας. Αποτελούν σύντομες αντιδράσεις σε μηνύματα που λαμβάνουμε. Επιτελούν, γενικώς, πολλές λειτουργίες εκφραστικότητας κι επικοινωνίας, με αποτέλεσμα να έχουν αναχθεί σε φαινόμενο της εποχής. Πέρα, όμως, από την ψυχαγωγική τους αξία, τα memes μπορούν να προσφέρουν πολύτιμα στοιχεία για το πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις πληροφορίες, προσαρμόζεται στα κοινωνικά μηνύματα και ανταποκρίνεται σε σύνθετες ιδέες. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, τα μιμίδια αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο επικοινωνίας, μάθησης και συναισθηματικής σύνδεσης.
Τα μιμίδια και ο εγκέφαλος
Με μια πρώτη ματιά, τα memes μοιάζουν με ευτελή ψυχαγωγία ή μια εύκολη προσθήκη στη διαδικτυακή επικοινωνία. Στην πραγματικότητα, όμως, όπως επισημαίνει ο Ian MacRae, ερευνητής εργασίας, προσωπικότητας και αναδυόμενων ψηφιακών τεχνολογιών, ο ρόλος τους είναι πολύ βαθύτερος. Αξιοποιούν τα μέρη του εγκεφάλου που μας βοηθούν να μαθαίνουμε από τους άλλους, να προσαρμοζόμαστε στο κοινωνικό μας περιβάλλον και να μοιραζόμαστε σημαντικές πολιτιστικές ιδέες. Μας επιτρέπουν, επίσης, να εκφράζουμε συναισθήματα και πεποιθήσεις με τρόπο μη συγκρουσιακό και μας δίνουν την ευκαιρία να εξερευνήσουμε σύνθετα θέματα, πολιτισμικές εντάσεις ή ακόμη και ευαίσθητες ιδέες, διατηρώντας συναισθηματική απόσταση.
Η προέλευση των μιμιδίων: Από τη βιολογία στον πολιτισμό
Ο όρος «μιμίδιο» επινοήθηκε για πρώτη φορά από τον Βρετανό βιολόγο Richard Dawkins τη δεκαετία του 1970, σε μια προσπάθεια να συγκρίνει τα μιμίδια με τα γονίδια, τα οποία εξελίσσονται και αναπαράγονται με την πάροδο του χρόνου. Ο δρ. Dawkins υποστήριξε ότι τα μιμίδια, όπως και τα γονίδια, εξαπλώνονται μέσω της αντιγραφής, της παραλλαγής και της επιλογής. Οι ιδέες που είναι πιο σχετικές ή ελκυστικές επιβιώνουν και ευδοκιμούν, ενώ άλλες εξαφανίζονται.
Η ιδέα του δρ. Dawkins ήταν ότι τα μιμίδια μεταδίδουν πολιτισμικές πληροφορίες γρήγορα, μερικές φορές ακόμη και από γενιά σε γενιά, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση συμπεριφορών και κοινωνικών προτύπων, κάτι που τα καθιστά απαραίτητα δομικά στοιχεία για τη μετάδοση ιδεών.
Πώς διαδίδονται τα memes: Ο ρόλος της μίμησης
Η ψυχολόγος Susan Blackmore επέκτεινε τη θεωρία του Dawkins, εξηγώντας με ποιο τρόπο τα μιμίδια είναι κρίσιμα για την ανθρώπινη επιβίωση και προσαρμογή. Μέσω μιας γρήγορης ανταλλαγής ιδεών και συμπεριφορών, οι πρώτοι άνθρωποι ήταν σε θέση να μάθουν βασικές δεξιότητες επιβίωσης, όπως η εύρεση τροφής ή η κατανόηση της δυναμικής των κοινωνικών ομάδων.
Σήμερα, τα memes εξαπλώνονται μέσω της μίμησης και λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο. Αυτό συμβαίνει με τη βοήθεια εξειδικευμένων εγκεφαλικών κυττάρων, που ονομάζονται «νευρώνες καθρέφτες», τα οποία μας βοηθούν να αντιγράφουμε τις ενέργειες, τις συμπεριφορές, ακόμη και τις εκφράσεις του προσώπου των άλλων. Αυτοί οι νευρώνες διευκολύνουν τη μίμηση των πολιτισμικών τάσεων, είτε πρόκειται για την υιοθέτηση μιας νέας φράσης, είτε για την κοινοποίηση ενός meme στο διαδίκτυο.
Σύμφωνα με τον ψυχολόγο Adam McNamara, η μίμηση βρίσκεται στον πυρήνα της μετάδοσης των memes. Τα μιμίδια που γίνονται δημοφιλή συχνά προκαλούν έντονα συναισθήματα, όπως χιούμορ ή οργή και μπορούν να διαδοθούν γρήγορα, χωρίς πολλή σκέψη. Αυτές οι συναισθηματικές αντιδράσεις συνδέονται με τις ίδιες εγκεφαλικές λειτουργίες που βοήθησαν τους πρώτους ανθρώπους να επιβιώσουν, δημιουργώντας κοινωνικούς δεσμούς και αναγνωρίζοντας απειλές. Αυτή η συναισθηματική καλωδίωση μας κάνει πιο ευάλωτους σε memes που προκαλούν ισχυρά συναισθήματα.
Ποια memes γίνονται δημοφιλή;
Ορισμένα χαρακτηριστικά καθιστούν ορισμένα μιμίδια πιο επιτυχημένα από άλλα. Έρευνες με τη χρήση μηχανικής μάθησης έχουν δείξει ότι τα μιμίδια με αναγνωρίσιμους χαρακτήρες που παρουσιάζουν σαφείς εκφράσεις προσώπου και γλώσσα του σώματος τείνουν να είναι τα πιο διαδεδομένα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι αυτά τα μιμίδια μιμούνται τα μη λεκτικά στοιχεία που χρησιμοποιούμε στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις του πραγματικού κόσμου, επιτρέποντάς μας να ερμηνεύουμε άμεσα τα μεταδιδόμενα συναισθήματα και τις ιδέες.
Ενώ το κείμενο από μόνο του συχνά δεν μπορεί να αποτυπώσει όλο το εύρος της ανθρώπινης έκφρασης, τα μιμίδια συμπληρώνουν τα κενά. Βοηθούν στη μεταφορά κοινωνικών και συναισθηματικών πληροφοριών που, διαφορετικά, θα ήταν δύσκολο να εκφραστούν με λέξεις, καθιστώντας τα ιδανικά για επικοινωνία στον ολοένα και πιο ψηφιακό κόσμο μας.
Ένα παράθυρο στο μυαλό μας
Τα μιμίδια, επομένως, προσφέρουν κάτι περισσότερο από απλή ψυχαγωγία – μας βοηθούν να κατανοήσουμε τη σύνδεση μεταξύ των πολιτισμικών πληροφοριών και του εγκεφάλου μας. Αξιοποιούν νευρολογικά συστήματα που ελέγχουν τη μίμηση, τη συναισθηματική αντίδραση και την ενσυναίσθηση. Όταν ένα μιμίδιο γίνεται δημοφιλές, συχνά έχει απήχηση σε ένα βαθύ γνωστικό επίπεδο, αντανακλώντας την εξελικτική μας ανάγκη να συνδεθούμε με άλλους και να ανταποκριθούμε σε κοινωνικές ενδείξεις.
Η ανάλυσή τους, λοιπόν, προσφέρει ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ανθρώπινη ψυχολογία. Δείχνουν πώς αντιδρούμε σε συναισθηματικά ερεθίσματα, πώς επικοινωνούμε στον ψηφιακό κόσμο και πώς επεξεργαζόμαστε πολιτισμικές πληροφορίες. Προσφέρουν, τελικά, ένα μοναδικό παράθυρο στο πώς λειτουργεί ο εγκέφαλός μας, πώς αλληλεπιδρούμε με τον πολιτισμό και πώς προσαρμοζόμαστε στον ταχέως μεταβαλλόμενο κόσμο γύρω μας. Εξετάζοντας τις αντιδράσεις μας στα memes, μπορούμε να μάθουμε πολλά για τον εαυτό μας και την κοινωνία στην οποία ζούμε.
Εmoji: Κρύβουν ή αποκαλύπτουν τα συναισθήματά μας; Έρευνα απαντά
Αμέτρητες selfies και likes: Πόσα αποκαλύπτουν για τους εκτός ελέγχου ναρκισσιστές
Διαδικτυακή σεξουαλική παρενόχληση: Τα σημάδια που αποκαλύπτουν ότι το παιδί κινδυνεύει
