*Γράφει η Ζωή Σιούτη, M.Sc. & M.Ed., Κλινική και Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος, και Θεραπεύτρια CBT, ACT και EMDRΤ
Το πένθος είναι ένα αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης και συνοδεύεται από συναισθήματα θλίψης, φόβου, ενοχής, θυμού και απελπισίας. Η κατάσταση του πένθους περιγράφεται ως μια συναισθηματική εμπειρία που απαιτεί την ικανότητα εντοπισμού στρατηγικών για την αποδοχή του θανάτου και την προσαρμογή σε αυτόν. Μεταξύ των πιο κοινών στρατηγικών για την αντιμετώπιση της θλίψης είναι η πρακτική των τελετουργιών. Παραδοσιακά, οι κοινωνίες χρησιμοποιούσαν τελετουργικά ως έναν τρόπο βοήθειας στους πενθούντες, προκειμένου οι τελευταίοι να αντιμετωπίσουν τα δυσφορικά συναισθήματά τους κατά τη διαδικασία του πένθους. Στη σύγχρονη εποχή, ένας τρόπος έκφρασης, βίωσης και αντιμετώπισης του πένθους είναι και η καταφυγή στις τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας (ΤΠΕ).
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν ένα μεγάλο αριθμό εργαλείων για την έκφραση συναισθημάτων. Για παράδειγμα, το Facebook διαθέτει μια υπηρεσία όπου οι χρήστες δημιουργούν σελίδες στη μνήμη θανόντων φίλων και συγγενών. Μάλιστα, οι χρήστες της εν λόγω πλατφόρμας συχνά δημιουργούν αυθόρμητα διαδικτυακές ομάδες υποστήριξης των πενθούντων, στις οποίες διαμοιράζεται περιεχόμενο, εκφράζονται συναισθήματα και προσφέρεται αμοιβαία βοήθεια. Έτσι, η αλληλεπίδραση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχει εμπειρίες ανάλογες με αυτές που οι πενθούντες βίωναν κατά το παρελθόν μόνο μέσω των μνημοσύνων ή της μετάβασής τους στον τόπο ταφής του αγαπημένου τους προσώπου.
Με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι πενθούντες έχουν πλέον τη δυνατότητα να δημοσιεύουν αναμνήσεις, συναισθήματα και να εκφράζουν τις επιθυμίες τους με αποδέκτη ένα ευρύτατο κοινό. Πολλές ηλεκτρονικές εφαρμογές επιτρέπουν στο χρήστη, αφενός, την επικοινωνία και την ανταλλαγή πληροφοριών με την οικογένεια και τους φίλους του θανόντα, αφετέρου, την αλληλεπίδραση με ένα ψηφιακό Avatar του τελευταίου. Σκοπός αυτών των εφαρμογών είναι ο χρήστης να μοιράζεται το πένθος του και να μπορεί να λαμβάνει άμεση υποστήριξη. Οι συγκεκριμένες συμπεριφορές αποτελούν έναν τρόπο έκφρασης και αντιμετώπισης των δυσφορικών συναισθημάτων που είναι συνδεδεμένα με τη διαδικασία του πένθους. Άλλωστε, μία ανάρτηση με εικόνες και λόγια αγάπης για ένα αγαπημένο και εκλιπόν πρόσωπο παρέχει μία διέξοδο για την έκφραση του συναισθήματος μέσω σκέψεων, εικόνων, εκφράσεων αγάπης, ανάκλησης αναμνήσεων ή ακόμη και διοργάνωσης τιμητικών ή φιλανθρωπικών εκδηλώσεων στη μνήμη ενός απoλεσθέντος αγαπημένου προσώπου.
Photo: Shutterstock
Οι συγκεκριμένες πτυχές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την έκφραση της λύπης και όλων των συναφών με τη διαδικασία του πένθους συναισθημάτων με έναν θετικό και υποστηρικτικό τρόπο. Ωστόσο, ορισμένοι χρήστες καταφεύγουν στις συγκεκριμένες δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης με έναν μη υγιή τρόπο, συνθήκη που μπορεί να πυροδοτήσει δυσφορικά συναισθήματα στους υπόλοιπους πενθούντες. Ορισμένοι από αυτούς τους μη υγιείς τρόπους είναι οι εξής:
- Αναζήτηση προσοχής. Με αυτόν τον τρόπο ο χρήστης χρησιμοποιεί το θάνατο ενός οικείου του προσώπου προκειμένου, όχι να πενθήσει, αλλά να προσελκύσει την προσοχή των άλλων χρηστών.
- Διαφορετικές Προοπτικές. Όπως είναι φυσικό, κάθε άνθρωπος διαδραματίζει πολλούς ρόλους στη ζωή του ταυτόχρονα: παιδί, γονιός, σύντροφος, φίλος. Έτσι, ο γονέας θα περιέγραφε το θανόντα με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι ένας φίλος του. Όταν αυτά τα διαφορετικά άτομα δημοσιεύουν αναμνήσεις τους με το θανόντα, μπορεί να πυροδοτηθούν δυσφορικά συναισθήματα.
- Συνεχείς υπενθυμίσεις. Το πένθος έχει διάφορα στάδια. Η διαρκής υπενθύμιση του θανάτου ενός αγαπημένου προσώπου μέσω δημοσιεύσεων ή φωτογραφιών σε ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, δημιουργεί μηρυκασμό και δεν επιτρέπει την ομαλή και υγιή μετάβαση από το ένα στάδιο του πένθους στο άλλο.
Avatar και πένθος
Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης οδηγεί πράγματι σε εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το 2019 ο James Vlahos δημιούργησε την εφαρμογή Here After AI. Πρόκειται για μία εφαρμογή όπου οι χρήστες μεταφορτώνουν τη φωτογραφία ενός προσώπου και η φωτογραφία αυτή μετατρέπεται σε βίντεο, με το οποίο, μέσω της τεχνητής νοημοσύνης, ο χρήστης μπορεί να αλληλεπιδρά. Το πρόγραμμα υπόσχεται να «αιχμαλωτίσει το αληθινό πνεύμα των ανθρώπων και να επιτρέψει στις ιστορίες τους να μείνουν αθάνατες». Τα συγκεκριμένα Avatar αποσκοπούν στην αποκατάσταση της εγγύτητας με το θανόντα.
Είναι ωστόσο ένας υγιής μηχανισμός αντιμετώπισης του πένθους;
Αν και η χρήση των συγκεκριμένων Avatar μπορεί να είναι ευεργετική και η καταφυγή σε αυτά να μπορεί να αποτελέσει έναν υγιή τρόπο αντιμετώπισης του πένθους, υπάρχει ο κίνδυνος ο χρήστης να προσκολληθεί στο παρελθόν και να μην μπορέσει να διέλθει από τα επόμενα στάδια του πένθους. Άλλωστε, οι συγκεκριμένες συμπεριφορές εμποδίζουν τον πενθούντα να ξεπεράσει τη θλίψη του, να σφυρηλατήσει μία νέα καθημερινότητα χωρίς το θανόντα και να δημιουργήσει νέες και ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις. Όπως δήλωσε στο Euronews Next η Δρ Kirsten Smith, συνεργάτης της Κλινικής Έρευνας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης: «Υπάρχουν στοιχεία από πολλές μελέτες που αποδεικνύουν ότι η αναζήτηση εγγύτητας συνδέεται στην πραγματικότητα με χειρότερα αποτελέσματα ψυχικής υγείας».
Όπως συμβαίνει με όλα στη ζωή, το μέτρο είναι το κλειδί. Το να διατηρούμε ενθύμια και αναμνηστικά (είτε σε φυσική, είτε σε ψηφιακή μορφή) για να θυμόμαστε ένα αγαπημένο μας πρόσωπο και τις στιγμές που περάσαμε μαζί του κάθε άλλο παρά επιζήμιο είναι. Ωστόσο, η συχνότητα και η ένταση της ενασχόλησής μας με αυτά τα αντικείμενα μπορεί να πυροδοτήσει την εμφάνιση παρατεταμένου πένθους. Εάν και εφόσον χρησιμοποιήσουμε με μέτρο τις συγκεκριμένες ψηφιακές εφαρμογές, αυτές θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα συναρπαστικό τρόπο ανάμνησης των αγαπημένων μας προσώπων.
Ανεξάρτητα από τις τεχνολογικές εξελίξεις, το πένθος και τα συναισθήματα που προκαλούνται από αυτό, η ανάγκη μας να θυμόμαστε όμορφες στιγμές του παρελθόντος και η προσπάθειά μας να τις αναβιώσουμε μέσω αναμνηστικών, αποτελεί μία υπενθύμιση ότι θα πρέπει να αξιοποιούμε στο έπακρο το εύθραυστο και φευγαλέο παρόν και να ζούμε κάθε στιγμή με τα αγαπημένα μας πρόσωπα!
Διαβάστε επίσης:
Πένθος: Πώς να το διαχειριστούμε
Τα πασίγνωστα και φθηνά φάρμακα που θωρακίζουν από το «σύνδρομο ραγισμένης καρδιάς»
Αυτό είναι το πιο επικίνδυνο συναίσθημα – Βλάπτει περισσότερο από τη θλίψη
