Σκεφτόμαστε συχνά τη χειραγώγηση στο πλαίσιο μιας σχέσης φιλικής, οικογενειακής ή ερωτικής, ακόμη όμως και στο εργασιακό περιβάλλον όπου η τριβή μεταξύ των προσώπων είναι συχνή. Είναι όλες περιπτώσεις που ο χρόνος αφήνει το περιθώριο να εντοπίσουμε σημάδια ότι έχουμε πέσει θύμα χειραγώγησης, όπως το gaslighting.
Σύμφωνα με το Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ) «“gaslighting” είναι η απόπειρα χειραγώγησης κάποιας/-ου με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης της/του. […] Πρόκειται για μια ύπουλη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης, η οποία κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τα συναισθήματα και τη λογική του». Οι κακοποιητικές συμπεριφορές εντούτοις δεν είναι αποκλειστικότητα των προσωπικών σχέσεων και στενών επαφών.
Σε μια εποχή ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών, όλο και περισσότερες παθογένειες που κρύβονταν κάτω από το χαλί έρχονται στην επιφάνεια. Και με μια τέτοια περίπτωση καταπιάνεται σε πρόσφατο άρθρο του στο Conversation ο Caitjan Gainty, Ανώτερος Λέκτορας στην Ιστορία της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Ιατρικής, στο King’s College του Λονδίνου.
«Το ιατρικό gaslighting αναφέρεται στις περιπτώσεις όπου ένας επαγγελματίας υγείας επιβάλλει ένα μοτίβο ερωτήσεων, εξετάσεων ή διαγνώσεων που αντιβαίνει στο/αποκλίνει από το ιστορικό ή τα συμπτώματα που περιγράφει ή βιώνει ο ασθενής» αναφέρει ο Gainty, εξηγώντας πως πρόκειται για ένα παιχνίδι άνισης ισχύος με θύματα κυρίως συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες όπως οι γυναίκες και οι ηλικιωμένοι. «Είναι μια οδυνηρή υπενθύμιση ότι η ιατρική δεν αποτελεί πεδίο ανεξάρτητο από την κοινωνία και την ιστορία. Άτομα που είναι κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά ή οικονομικά στο περιθώριο διαπιστώνουν ότι δεν αλλάζει αίφνης η κατάσταση περνώντας την πόρτα της κλινικής».
«Είναι στο μυαλό σου»
Η παραπάνω φράση αρκεί σχεδόν για να περιγράψει το φαινόμενο του ιατρικού gaslighting. Για να αποτυπώσει καλύτερα την εικόνα, ο Gainty επικαλείται ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά παραδείγματα· τις γυναίκες με συμπτώματα από το καρδιαγγειακό σύστημα που θα τύχουν λανθασμένων ιατρικών εκτιμήσεων, διαγνώσεων και, εν τέλει, θεραπείας, αφού οι παθήσεις της καρδιάς θεωρούνται «ανδρική υπόθεση» και για εκείνες η γνωμάτευση θα δείξει μάλλον άγχος ή άλλη ψυχική διαταραχή.
Τα παραδείγματα αφθονούν. Το 2022, ο πόνος, η απώλεια βάρους και οι συνεχείς έμετοι της 20χρονης Georgia Ford αποδόθηκαν στη χρήση αλκοόλ παρότι έπασχε από μια σπάνια μορφή καρκίνου των νεφρών. Το 2019, ερευνητές υπογράμμιζαν μέσα από μελέτη τους οι νέοι ασθενείς με καρκίνο του παχέος εντέρου διαγιγνώσκονται σε προχωρημένο στάδιο μετά από πολλές επισκέψεις σε γιατρούς και αρχικές εσφαλμένες διαγνώσεις για αιμορροΐδες ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, λόγω της πεποίθησης ότι η κακοήθεια αφορά μεγαλύτερες ηλικίες.
«Το ιατρικό gaslighting είναι πολύ πιο σύνθετο απ’ ότι σε άλλα πλαίσια… Το ιατρικό gaslighting επικαλύπτεται αρκετά συχνά με ένα πιο βασικό πρόβλημα στην ιατρική: τη λανθασμένη διάγνωση» αναφέρει ο Gainty, διευκρινίζοντας ότι πίσω από το ιατρικό σφάλμα στη διάγνωση πάντα κάποια σκοπιμότητα, προκατάληψη ή κακές προθέσεις· απλώς τα συμπτώματα που καλούνται να εξετάσουν δεν ταιριάζουν σε όσα γνώριζαν, στον «αλγόριθμο» βάσει του οποίου έχουν μάθει να ασκούν την ιατρική τους ιδιότητα.
Αναπόδραστα, όταν οι λευκοί άνδρες έχουν αποτελέσει το κέντρο της επιστημονικής και ιατρικής έρευνας, οτιδήποτε έξω από αυτή την ομάδα δεν αναγνωρίζεται από τον αλγόριθμο. Όπως είχαν επισημάνει σε μελέτη τους ερευνητές από τα Πανεπιστήμια του Σικάγο και της Καλιφόρνια, οι γυναίκες λαμβάνουν υψηλότερες δόσεις φαρμάκων από τις αναγκαίες με συνέπεια εντονότερες ανεπιθύμητες ενέργειες, επειδή η πλειοψηφία των κλινικών δοκιμών για τη δοσολογία περιορίζονται ή περιλαμβάνουν επί το πλείστον άνδρες.
Τα παραπάνω δεν δικαιολογούν το «είναι στο κεφάλι σου» ούτε αναιρούν ότι πολλές φορές, η προσκόλληση στην παλαιά γνώση δεν μπορεί να αποδειχθεί επικίνδυνη. Η σύγχρονη ιατρική βασίστηκε στην κατηγοριοποίηση και ομαδοποίηση συμπτωμάτων και ασθενών, το μεγάλο όμως βήμα που επιχειρείται σήμερα είναι η εξατομίκευση στη διάγνωση και θεραπεία.
Η ιστορία του gaslighting
Ο Gainty δεν παραλείπει να υπενθυμίσει ότι o όρος gaslighting έχει κινηματογραφικές ρίζες. Συγκεκριμένα, προέρχεται από την ταινία Gaslight (1944), ένα ψυχολογικό θρίλερ του Τζορτζ Κιούκορ με την Ίνγκριντ Μπέργκμαν και τον Τσαρλς Μπόγιερ στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ερμηνεία της Μπέργκμαν μάλιστα της χάρισε και το πρώτο της βραβείο Όσκαρ.
Σύμφωνα με την υπόθεση του έργου, ο Γκρέγκορι (Κιούκορ) σκοπεύει να κάνει την Πόλα (Μπέργκμαν) να πιστέψει ότι σταδιακά τρελαίνεται, ώστε να μπορέσει να την κλείσει σε ψυχιατρείο και να διεκδικήσει την κληρονομιά της. Ένα από τα τεχνάσματα που μηχανεύεται είναι να την πείσει ότι οι λάμπες φωταερίου στο σπίτι τους δεν τρεμοπαίζουν, αν και όπως μπορούν να δουν οι θεατές πράγματι υπάρχει το πρόβλημα στον φωτισμό. Προσπαθεί να την πείσει ότι αυτό που αντιλαμβάνεται με τις αισθήσεις της είναι ένα ψέμα και ένα σημάδι ότι οδεύει προς την αλλοφροσύνη.
Διαβάστε επίσης:
Ασφάλιση: Αποζημίωση για ιατρικά σφάλματα – Τι ισχύει
Κατάθλιψη και αγχώδεις διαταραχές: Μύθος ή αλήθεια ότι είναι πιο συχνές στις γυναίκες
Είναι οι άνδρες εξυπνότεροι από τις γυναίκες; Ποιος το πιστεύει αυτό;
