Κορωνοϊός: Οδεύουμε προς τη λήξη της πανδημίας;

Ο Αμερικανός πρόεδρος Joe Biden ανακοίνωσε ότι η πανδημία έχει τελειώσει. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) ανακοίνωσε ότι το τέλος της πανδημίας είναι πια ορατό. Ωστόσο, για τους περισσότερους, μια πανδημία δεν μπορεί να κηρυχθεί «λήξασα» όταν μόνο οι ΗΠΑ έχουν κατά μέσο όρο περισσότερα από 71.000 νέα κρούσματα και περισσότερους από 400 θανάτους την ημέρα. Οι ανάλογοι αριθμοί παγκόσμια είναι 500.000 κρούσματα και σχεδόν 2.000 θάνατοι κάθε μέρα.

Ο ισχυρισμός του Biden (που έγινε στον δημοσιογράφο Scott Pelley) προκάλεσε έκρηξη στη συζήτηση για την COVID-19, έχει ταράξει το ήδη διχασμένο κοινό, τροφοδότησε εκτεταμένη κάλυψη στις τηλεοπτικές ειδήσεις και οδήγησε τους ειδικούς στο να πάρουν θέση.

Ορισμένοι διαφωνούν κατηγορηματικά ότι η πανδημία έχει τελειώσει, επισημαίνοντας ότι η COVID-19 παραμένει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Π.Ο.Υ. εξακολουθεί να την θεωρεί «πανδημία» και το πιο σημαντικό είναι ότι ο ιός εξακολουθεί να σκοτώνει παγκοσμίως πάνω από 2.000 ανθρώπους την ημέρα. Άλλοι πάλι, επισημαίνουν ότι το μεγαλύτερο μέρος της Αμερικής, της Ευρώπης και της Αυστραλίας προστατεύεται είτε από τον εμβολιασμό, είτε από προηγούμενη νόσηση, είτε από συνδυασμό των δύο, τουλάχιστον προς το παρόν. Επιμένουν ότι τώρα είναι η κατάλληλη ώρα να κηρύξουμε το τέλος της πανδημίας και να αποδεχτούμε αυτό που μεγάλο μέρος της κοινωνίας ήδη έχει αποδεχτεί.

Σε δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε από τους ιστοτόπους μέσων ενημέρωσης “Axios” και “Ipsos” και δημοσιεύθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου, διαπιστώθηκε ότι το 46% των Αμερικανών λένε ότι η ζωή τους έχει επανέλθει στα επίπεδα προ πανδημίας – το υψηλότερο ποσοστό από την έναρξη της πανδημίας. Ενώ το 57% δηλώνει ότι εξακολουθεί να ανησυχεί, τουλάχιστον μερικώς, για την ύπαρξη του ιού και τις μεταλλάξεις του.

Λήξη ή «συνθηκολόγηση»;

Ο Eric Topol, MD, αντιπρόεδρος της Scripps Research και αρχισυντάκτης του Medscape πιστεύει ότι η πανδημία δεν έχει τελειώσει και θα πρέπει να υπάρξει μια ισορροπία ανάμεσα στην προστασία της δημόσιας υγείας και στην ελευθερία των ατόμων να αποφασίζουν για τη διαχείριση της ζωής τους με βάση την ανοχή τους στον κίνδυνο.

Ο Topol τον Μάϊο επινόησε τη φράση «συνθηκολόγηση με την COVID-19», στη μέση του κύματος έξαρσης της νόσου από την παραλλαγή Όμικρον BA.2 του κορωνοϊού.

Ο Topol βλέπει ότι ίσως υπάρχει ελπίδα στον ορίζοντα και θεωρεί ότι: «Βρισκόμαστε στον κατήφορο, σε ό,τι αφορά στον ιό που κυκλοφορεί. Θα έχουμε μερικούς ήρεμους μήνες, αλλά θα επιστρέψουμε σε νέο ανήφορο». Αυτός και άλλοι παρακολουθούν τις αναδυόμενες παραλλαγές, συμπεριλαμβανομένης της υποπαραλλαγής BA.2.75.2, η οποία είναι περισσότερο μεταδοτική και από την BA.5.

Την άποψη αυτή συμμερίζονται πολλοί επιστήμονες που συνιστούν τη συνέχιση κάποιων προληπτικών μέτρων, τα οποία αφορούν κυρίως στην προστασία των πιο ευάλωτων ατόμων και την προσοχή των υγιών όταν τους συναναστρέφονται. Πολλοί πιστεύουν ότι τα
χειρότερα είναι ήδη πίσω μας, αλλά η σύσταση ότι ο εμβολιασμός είναι το αποτελεσματικότερο μέσο προστασίας από τον ιό, παραμένει.

Μπορούμε όντως να προβλέψουμε το μέλλον της πανδημίας;

Το ερώτημα που τώρα τίθεται είναι αν μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον της πανδημίας. Μήπως η παραλλαγή Όμικρον σημαίνει το τέλος της; Βεβαίως η πανδημία αποτελεί δύσκολο μοντέλο πρόβλεψης, δεδομένου ότι οι νέες υποπαραλλαγές της Όμικρον έχουν ταχύτατη εξάπλωση. Ακόμα, οι στρατηγικές εμβολιασμών ανά κράτος ποικίλουν και τα επίπεδα ανοσίας ανά πληθυσμό και ανά κράτος διαφέρουν, ενώ οι δυνατότητες του SARS-CoV-2 για νέες μεταλλάξεις είναι ανεξάντλητες.

Οι μεταλλάξεις και παραλλαγές του κορωνοϊού είναι πράγματι ανεξάντλητες − μέχρι τώρα σημειώνονται περί τις μία με δύο μεταλλάξεις ανά μήνα. Ήδη μετράμε πάνω από 100. Περισσότερες της μίας μεταλλάξεις οδηγούν συνήθως σε παραλλαγή. Ήδη είναι γνωστές πολλές παραλλαγές, σημαντικότερες των οποίων είναι η Άλφα ή Βρετανική, η Δέλτα ή Ινδική και η Όμικρον ή της Botswana, οι οποίες έχουν προκαλέσει μεγάλα επιδημικά κύματα. Βεβαίως έχουν υπάρξει και ήσσονος σημασίας παραλλαγές όπως η Β, η Γ και η Μ που δεν προκάλεσαν μεγάλα επιδημικά κύματα.

Στην Όμικρον οι ερευνητές έχουν επιμείνει λίγο περισσότερο με τις υποπαραλλαγές, δεδομένου ότι αυτές προέρχονται πράγματι από την αρχική Όμικρον και όλες χαρακτηρίζονται από την προσβολή κυρίως του ανώτερου και λιγότερο του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος, ενώ ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ταχύτητα μεταδοτικότητας. Η αρχική Όμικρον προέρχεται από τη μετάλλαξη που έδωσε την Άλφα και τη Γάμμα, ενώ δεν έχει καμία σχέση με εκείνο το στέλεχος που έδωσε τη Βήτα και τη Δέλτα.

Η ίδια, με περί τις 30 μεταλλάξεις, έδωσε δύο υποπαραλλαγές, τη BA.1, που έφερε μόνο μία επιπλέον μετάλλαξη και τη BA.2 που έφερε πάνω από 50 μεταλλάξεις από το αρχικό στέλεχος, μεταξύ των οποίων και επαναφορές ορισμένων από τις μεταλλάξεις της Όμικρον. Η ΒΑ.2 έδωσε τις ΒΑ.4, ΒΑ.5 και ΒΑ.2.12.1, ενώ κάθε νεότερη είναι περισσότερο μεταδοτική από την προηγούμενη λόγω ιδιαίτερων μεταλλάξεων που πραγματοποιήθηκαν στην S-πρωτεΐνη. Βεβαίως δεν είναι μόνον αυτές, ήδη αναφέρονται στη βιβλιογραφία και νεότερες όπως οι BA.2.7, BQ1.1, BF.7, XBB και BQ.1.1.

Με την εμφάνιση όλων αυτών των υποπαραλλαγών της Όμικρον, των οποίων το βασικό χαρακτηριστικό υπήρξε η ταχύτερη μεταδοτικότητα και η αντοχή τους στα διαθέσιμα έως τις αρχές του καλοκαιριού εμβόλια, η προσπάθεια παραγωγής νεότερων εμβολίων υπήρξε απόλυτα δικαιολογημένη.

Στοιχεία από το Κατάρ έδειξαν ότι άτομα που νόσησαν πριν την Όμικρον προστατεύονταν μόλις κατά 15% έναντι συμπτωματικής νέας λοίμωξης από τις υποπαραλλαγές της Όμικρον ΒΑ.4 και ΒΑ.5. Ακόμα, αν η προηγούμενη λοίμωξη οφειλόταν σε άλλη υποπαραλλαγή της Όμικρον, η προστασία για νέα λοίμωξη άγγιζε το 75%. Έτσι, αρχικά, και πριν την εμφάνιση των υποπαραλλαγών ΒΑ.4 και ΒΑ.5, παρασκευάστηκε το πρώτο διδύναμο εμβόλιο, το οποίο παρέχει ανοσία κατά της S-πρωτεΐνης του αρχικού στελέχους και της υποπαραλλαγής ΒΑ.1 της Όμικρον. Το εμβόλιο μελετήθηκε επαρκώς, τα αποτελέσματα των μελετών υπήρξαν ικανοποιητικά και, παρά το γεγονός ότι η αποτελεσματικότητά του ήταν κατά πολύ χαμηλότερη αυτής του αρχικού εμβολίου (95% επιτυχία), ήταν ικανοποιητική. Ωστόσο, όταν επικράτησαν οι υποπαραλλαγές ΒΑ.4 και ΒΑ.5 της Όμικρον, η παρασκευάστρια εταιρεία προχώρησε στην παραγωγή νεότερου διδύναμου εμβολίου που περιλάμβανε την S-πρωτεϊνη του αρχικού στελέχους και των ΒΑ.4, ΒΑ.5.

Συνεπώς, το ερώτημα που τίθεται είναι αν πρέπει να γίνει επανεμβολιασμός με τα νέα εμβόλια κατά της Όμικρον και, αν πρέπει, με ποιο από τα δύο νεότερα;

Η ανάγκη και ο χρόνος εμβολιασμού είναι πολύπλοκο θέμα, επειδή θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι τυχόν προηγηθείσες λοιμώξεις από κορωνοϊό, αλλά και το στέλεχος που τις έχει προκαλέσει. Αυτό μπορεί να καθοριστεί υποθετικά από τη χρονική περίοδο κατά την οποία έλαβε χώρα η λοίμωξη. Γενικώς τα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι το χρονοδιάγραμμα των εμβολίων που έχουν πραγματοποιηθεί, ο χρόνος που έχει μεσολαβήσει από την τελευταία δόση εμβολιασμού ή νόσησης και ο συνδυασμός νόσησης και εμβολιασμού.

Για να απλουστευτεί η διερώτηση για ανάγκη ή μη νέου εμβολιασμού, έχουν εκδοθεί και έχουν αναρτηθεί στο διαδίκτυο οδηγίες για τα άτομα που οφείλουν να εμβολιαστούν εκ νέου. Και είναι αλήθεια ότι όταν ακολουθούνται οι οδηγίες τα αποτελέσματα είναι πάντα καλύτερα.

Το βασικό ερώτημα που συνεχίζει όμως να αιωρείται είναι αν πράγματι η παραλλαγή Όμικρον αποτελεί την ουρά της πανδημίας.

Ρωσική γρίπη και COVID-19

Oι επιστήμονες Harald Brüssow και Lutz Brüssow δημοσίευσαν στο Microbial Biotechnology, τον Ιούλιο του 2021, άρθρο με τίτλο “Clinical evidence that the pandemic from 1889 to 1891 commonly called the Russian flu might have been an earlier coronavirus pandemic”. Το άρθρο πείθει ότι η ρωσική γρίπη, η πρώτη καλά τεκμηριωμένη πανδημία στον κόσμο είχε μάλλον πιο πολλά κοινά με τη σημερινή πανδημία παρά με τη γρίπη.

Εμφανίστηκε όταν η σύγχρονη θεωρία μικροβίων αναδυόταν και η θεωρία του μιάσματος διαλυόταν. Τότε άρχισε η σύγχρονη εποχή της ιατρικής και δημόσιας υγείας. Οι αναφορές σε βιβλία εκείνης της εποχής ενημερώνουν ότι εκείνη η πανδημία σκότωσε περίπου ένα εκατομμύριο άτομα παγκοσμίως από το 1889 έως το 1891. Πιθανότατα, ωστόσο, να παρέμεινε πολύ περισσότερο και, με κάποια άλλη μορφή, ίσως να υπάρχει μέχρι
σήμερα.

Σύμφωνα με την Εθνική Βιβλιοθήκη Ιατρικής του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας των ΗΠΑ η ρωσική γρίπη διήρκεσε σε ηπιότερη μορφή μέχρι το 1894, ενώ σύμφωνα με τη βιβλιογραφία του Ηνωμένου Βασιλείου σχεδόν μια δεκαετία.

Σε άρθρο της εποχής για την πάθηση, το οποίο αναφέρεται σε έκθεση 344 σελίδων από ιατρούς που βίωσαν τη νόσο το 1891 στο Λονδίνο, περιγράφονται Ρώσοι ασθενείς με «γρίπη» που παρουσίαζαν «σκληρό, ξηρό βήχα», πυρετό 100 έως 105 F, «μετωπιαίο πονοκέφαλο ειδικής σοβαρότητας», «πόνο στα μάτια», «γενικό αίσθημα μιζέριας (δυσφορία) και αδυναμίας, σοβαρή κατάθλιψη» και «κλάμα, νευρική ανησυχία, αδυναμία ύπνου και περιστασιακό παραλήρημα».

Τα συμπτώματα της νόσου θυμίζουν περισσότερο κορωνοϊό παρά γρίπη. H λοίμωξη του αναπνευστικού, ταυτόχρονα με έντονα νευρολογικά συμπτώματα, εκδηλώνονται στη ρωσική γρίπη και στην COVID-19. Ακόμα, Long COVID περιγράφεται και στην πανδημία της ρωσικής γρίπης. Τα πάσχοντα άτομα ήταν ανίκανα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Υπήρξε αύξηση των αυτοκτονιών και αδυναμία επιστροφής σε πλήρη εργασιακή ικανότητα όπως και με την COVID-19, ενώ τα παιδιά έμοιαζαν σχετικά απαλλαγμένα ή, εάν αρρώσταιναν, επηρεάζονταν λιγότερο και πιο ελαφρά. Όσα άτομα ήταν ηλικιωμένα, καθώς και τα άτομα με συνυπάρχουσες παθήσεις όπως καρδιοπάθειες, φυματίωση ή διαβήτη, ήταν πιο ευάλωτα στη νόσο και συχνά με θανατηφόρα πορεία. Επιπλέον, σχεδόν το 10% των περιπτώσεων παρουσίασαν επιμένοντα συμπτώματα, καταγεγραμμένα ως “long enduring evil effects”.

Το ενδιαφέρον για τον κορωνοϊό ως αίτιο της ρωσικής γρίπης πυροδότησε το γεγονός ότι την εποχή της δεύτερης περιγράφεται και μεγάλη πανδημία βοοειδών. Όταν οι επιστήμονες συνειδητοποίησαν πόσο γενετικά παρόμοιοι είναι ο γνωστός ανθρώπινος κορωνοϊός OC43 με τον κορωνοϊό των βοοειδών, η θεωρία του κοινού προγόνου που προέκυψε γύρω στο 1890, -την εποχή της ρωσικής γρίπης και των μεγάλων πανδημιών βοοειδών- και εξαπλώθηκε στους ανθρώπους, γίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.

Ο ιός OC43, ένας κοινός ανθρώπινος κορωνοϊός που συχνά προκαλεί κοινό κρυολόγημα είναι ήπια νόσος, η οποία μπορεί να προκαλέσει βρογχίτιδα, βρογχιολίτιδα και πνευμονία σε παιδιά και ηλικιωμένους, καθώς και σε ασθενείς σε ανοσοκαταστολή.

Αν δεχθούμε τις αναφορές του Harald Brüssow, ο οποίος δεν πιστεύει ότι η σημερινή πανδημία λήγει με την παραλλαγή Όμικρον, τότε πράγματι το κύριο σώμα της πανδημίας έχει φτάσει ή πλησιάζει στο τέλος, ενώ η «ουρά» της πανδημίας υπάρχει και, ίσως, μετά από άλλα 100 χρόνια, κάποιοι να παρουσιάζουν κοινό κρυολόγημα από SARS-CoV-2.