Παρά τη δυσπιστία στην αποτελεσματικότητα των εικονικών φαρμάκων, γνωστών και ως placebo, υπάρχουν και ερευνητικά ευρήματα που την επιβεβαιώνουν.
Όπως επισημαίνει και ο ψυχίατρος και καθηγητής στο Τμήμα Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια δρ. Thomas Rutledge, τα εικονικά φάρμακα μπορούν να συμβάλουν και σε πραγματικά συμπεριφορικά αποτελέσματα θεραπείας, που προκύπτουν από τις προσδοκίες, τις πεποιθήσεις ή τις προηγούμενες εμπειρίες ενός ατόμου με τη θεραπεία.
Εν ολίγοις, το «φαινόμενο placebo» είναι ένα παράγωγο του νου που εκδηλώνεται με βιολογικές αλλαγές στο σώμα. Γι’ αυτό και τα οφέλη είναι εξίσου πραγματικά, φυσικά και ουσιαστικά, όπως σε περίπτωση που οι βελτιώσεις προέκυπταν από μια συμβατική θεραπεία. Μάλιστα, οι επιδράσεις θα μπορούσαν να είναι τόσο ισχυρές, που να συναγωνίζονται τις επιδράσεις ακόμη και των πιο ισχυρών φαρμάκων και ψυχοθεραπειών. Υπάρχει ερευνητικό υλικό, άλλωστε, που το αποδεικνύει:
- Ασθενείς με αρθρίτιδα γόνατος που έλαβαν είτε καθιερωμένες ορθοπεδικές επεμβάσεις είτε μια εικονική επέμβαση με εικονικό φάρμακο παρουσίασαν το ίδιο επίπεδο βελτίωσης του πόνου και της λειτουργικότητας σε διάστημα 24 μηνών σε κλινική δοκιμή που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine.
- Σε μια μαζική ανασκόπηση των δεδομένων για τα αποτελέσματα της θεραπείας που αναφέρθηκε στο British Medical Journal -περιλαμβάνοντας δεδομένα από 232 κλινικές δοκιμές και πάνω από 73.000 συμμετέχοντες- διαπιστώθηκε ότι τα αντικαταθλιπτικά δεν ήταν πιο αποτελεσματικά από τις θεραπείες με εικονικό φάρμακο για το 85% των συμμετεχόντων.
- Σε μια δημοσίευση του 2022 που δημοσιεύθηκε στο JAMA, οι συμμετέχοντες με χρόνιο πόνο στη μέση που έλαβαν μια μορφή placebo διέγερσης της σπονδυλικής στήλης παρουσίασαν το ίδιο επίπεδο βελτίωσης της αναπηρίας από τον πόνο με τους συμμετέχοντες που έλαβαν πρωτοποριακή διέγερση της σπονδυλικής στήλης υψηλής συχνότητας.
- Μια ανασκόπηση 17 μελετών του 2018, που εξέτασαν τα αποτελέσματα του εικονικού φαρμάκου που σχετίζονται με την καφεΐνη διαπίστωσε ότι 13 από τις 17 μελέτες κατέδειξαν θετικά αποτελέσματα προσδοκίας της καφεΐνης – σε αποτελέσματα που κυμαίνονται από τη σωματική αντοχή, την απόδοση δύναμης και τη γνωστική λειτουργία – με το μέγεθος αυτών των αποτελεσμάτων εικονικού φαρμάκου/προσδοκίας συχνά να προσεγγίζει τα αποτελέσματα της άμεσης κατανάλωσης καφεΐνης.
- Οι συμμετέχοντες που κατανάλωσαν ένα μιλκσέικ με την ένδειξη «απολαυστικό» παρουσίασαν σημαντικά μεγαλύτερη μεταβολή στο επίπεδο της ορμόνης της όρεξής τους, της γκρελίνης, σε σχέση με τους συμμετέχοντες που κατανάλωσαν ένα μιλκσέικ με την ένδειξη «αισθητή γεύση», παρά το γεγονός ότι τα δύο μιλκσέικ περιείχαν ίδιες θερμίδες και συστατικά.
Μεμονωμένα, οι παραπάνω μελέτες είναι εκπληκτικές, συνδυαστικά ωστόσο υποδηλώνουν ότι ο νους από μόνος του μπορεί να παράγει οφέλη συγκρίσιμα ακόμη και με τις καλύτερες θεραπείες και τα πιο αποδεδειγμένα φάρμακα.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα την αποτελεσματικότητα των εικονικών φαρμάκων, θα πρέπει να εστιάσουμε στη λειτουργία τους. Οι καθιερωμένες θεραπείες λειτουργούν από «κάτω προς τα πάνω», δηλαδή μια εξωγενής ουσία με ενεργές βιολογικές ιδιότητες αλλάζει ευνοϊκά τον τρόπο με τον οποίο ο συμμετέχων αισθάνεται ή λειτουργεί.
Αντίθετα, οι θεραπείες με εικονικό φάρμακο, λειτουργούν από «πάνω προς τα κάτω», δηλαδή ο εγκέφαλος προκαλεί αλλαγές στη βιοχημεία του σώματος, οι οποίες παράγουν παράλληλες βελτιώσεις στο συναίσθημα ή τη λειτουργία με την τυπική θεραπεία.
Συμπερασματικά, η δράση των εικονικών φαρμάκων θα πρέπει να εκλαμβάνεται ως απόδειξη της εξαιρετικής δύναμης του εγκεφάλου να δημιουργεί πραγματικά και ουσιαστικά οφέλη μέσω αλλαγών στη φυσιολογία που προκαλούνται από την προσδοκία και την εμπειρία.
Διαβάστε επίσης
Σε ποιους ανθρώπους «πιάνουν» περισσότερο τα εικονικά φάρμακα
Χρόνιος Πόνος: Πώς μπορεί να τον σβήσει ένα φάρμακο χωρίς δραστική ουσία
