Για το θέμα μιλούν:
Δήμητρα Παπαδοπούλου, Καθηγήτρια Αστικού Δικαίου και Νομικής, Πρόεδρος Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής
Στέφανος Χανδακάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Γυναικολογίας, ειδικός στην Λαπαροσκοπική Χειρουργική και Υπογονιμότητα, Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ΥΓΕΙΑ IVF Εμβρυογένεσις
Ιωάννης Ζερβομανωλάκης, Μαιευτήρας Γυναικολόγος, ειδικός Γονιμότητας, Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ΥΓΕΙΑ IVF Εμβρυογένεσις
Χάρη στην πρόοδο της επιστήμης, οι τεχνικές υποβοήθησης είναι ασφαλείς και με τη σωστή καθοδήγηση πολλά ζευγάρια φτάνουν στο όνειρο, την απόκτηση παιδιών.
Με τον όρο υποβοηθούμενη αναπαραγωγή εννοούνται όλες οι μέθοδοι που αποσκοπούν στη διευκόλυνση της σύλληψης ενός παιδιού, συμπεριλαμβανομένων και των μεθόδων εξωσωματικής γονιμοποίησης. H υπογονιμότητα σήμερα αποτελεί ένα συνηθισμένο πρόβλημα. Υπολογίζεται ότι περισσότερα από ένα στα επτά ζευγάρια δεν καταφέρνουν να αποκτήσουν παιδί με φυσικό τρόπο.
Από το 1978, πάνω από 12 εκατομμύρια παιδιά έχουν γεννηθεί μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF, in vitro fertilization), ενώ ο αριθμός των ετήσιων γεννήσεων μετά από IVF παγκοσμίως υπερβαίνει τις 750.000. Σήμερα ένα στα έξι ζευγάρια επιτυγχάνει την απόκτηση οικογένειας μέσω υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Η παραπάνω συνθήκη είναι αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής και της αναβολής του οικογενειακού προγραμματισμού για επαγγελματικούς ή οικονομικούς λόγους. Eτσι, ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών που επισκέπτονται μια Μονάδα Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής στην Ελλάδα είναι τα 38 έτη, «μια σχετικά μεγάλη ηλικία για τα δεδομένα της ανθρώπινης αναπαραγωγικής ικανότητας», όπως σημειώνει ο κ. Ιωάννης Ζερβομανωλάκη,ς Μαιευτήρας Γυναικολόγος, ειδικός Γονιμότητας.
Σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Εταιρείας Αναπαραγωγικής Ιατρικής (ASRM), στις γυναίκες ηλικίας κάτω των 35 ετών η ιατρική συμβουλή είναι απαραίτητη εφόσον περάσουν 12 μήνες συστηματικών σεξουαλικών επαφών χωρίς προφυλάξεις και δεν επιτευχθεί σύλληψη. Oταν, όμως, η γυναίκα είναι μεγαλύτερης ηλικίας, η ιατρική συμβουλή πρέπει να επισπεύδεται και συνιστάται έπειτα από 6 μήνες συχνών ερωτικών επαφών χωρίς προφυλάξεις, διότι η ηλικία είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου για υπογονιμότητα σε ό,τι αφορά το γυναικείο φύλο.
Οι παράγοντες που οδηγούν σε υπογονιμότητα
Η ποιότητα των ωαρίων και κατ’ επέκταση η πιθανότητα σύλληψης με φυσιολογικό τρόπο επηρεάζονται αρνητικά μετά τα 35 έτη της γυναίκας, με αποτέλεσμα αρκετά ζευγάρια που προσπαθούν να αποκτήσουν παιδί μετά από αυτή την ηλικία να μην καταφέρνουν τον στόχο τους χωρίς ιατρική υποβοήθηση, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα χρειαστούν οπωσδήποτε εξωσωματική γονιμοποίηση. Για τον λόγο αυτό, εφόσον έχουν περάσει έξι μήνες ελεύθερων επαφών χωρίς επίτευξη εγκυμοσύνης, τα ζευγάρια χρειάζεται να επισκεφτούν τους ειδικούς αναπαραγωγής και να ζητήσουν τη συμβουλή τους. Η ηλικία της γυναίκας αποτελεί έναν από τους πιο βασικούς παράγοντες υπογονιμότητας – όχι όμως τον μοναδικό.
Μπορεί να συντρέχουν λόγοι υγείας είτε στη γυναίκα είτε στον άνδρα. Η ενδομητρίωση, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και η δεκτικότητα του ενδομητρίου είναι συνηθισμένες αιτίες που οδηγούν σε γυναικεία υπογονιμότητα. Στους άνδρες η υπογονιμότητα οφείλεται σε ελάττωση της ποιότητας και της ποσότητας των σπερματοζωαρίων.
Επιπλέον, το στρες επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής και επομένως μπορεί έμμεσα να ευθύνεται για τη μείωση της γονιμότητας των ζευγαριών. Αρκεί να σκεφτούμε ότι ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τους εντατικούς ρυθμούς εργασίας έχει αρνητικό αντίκτυπο τόσο στη συχνότητα όσο και στην επιθυμία σεξουαλικών επαφών.
Πόσο ασφαλής είναι η εξωσωματική
Ενάμιση εκατομμύριο κύκλοι (το 55% στην Ευρώπη) και 350.000 γεννήσεις είναι ο ετήσιος απολογισμός της εξωσωματικής γονιμοποίησης σε όλο τον κόσμο, η οποία έως σήμερα έχει οδηγήσει στη γέννηση σχεδόν 6 εκατομμυρίων παιδιών, σύμφωνα με στοιχεία της Διεθνούς Επιτροπής Παρακολούθησης των Τεχνολογιών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ICMART). «Στα 35 και πλέον χρόνια εφαρμογής της εξωσωματικής δεν υπήρξαν στοιχεία ότι συσχετίζεται με την εμφάνιση κακοήθειας σε οποιοδήποτε όργανο. Αντίστοιχα, ούτε τα ποσοστά αποβολής είναι αυξημένα με την εξωσωματική. Κυμαίνονται στο 15%-20%, όπως ισχύει και για τις γυναίκες που συλλαμβάνουν με φυσικό τρόπο», σημειώνει ο Στέφανος Χανδακάς, Αναπληρωτής Καθηγητής Γυναικολογίας, ειδικός στην Λαπαροσκοπική Χειρουργική και Υπογονιμότητα.
Στους φόβους πολλών ζευγαριών ότι τα παιδιά της εξωσωματικής θα έχουν περισσότερες γενετικές ανωμαλίες ή προβλήματα υγείας, ο κ. Χανδακάς απαντά ότι τα επιστημονικά ευρήματα δεν υποστηρίζουν τέτοιες ανησυχίες. Αντίθετα, δείχνουν ότι οι πιθανότητες γενετικών ανωμαλιών ανέρχονται σε 3%-5% ανεξάρτητα από το πώς έγινε η σύλληψη. «Με την εμπιστοσύνη στον γυναικολόγο, τη συμβουλή ενός εξειδικευμένου ιατρού Αναπαραγωγής και με τη σωστή επιλογή του κέντρου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στο οποίο θα απευθυνθεί, το ζευγάρι μπορεί να περιορίσει στο ελάχιστο οποιαδήποτε επιπλοκή», τονίζει.
Η πιθανότητα επιτυχίας μετά από εξωσωματική γονιμοποίηση υπερβαίνει το 50%, εφόσον η προσπάθεια γίνεται σε μονάδες που διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό και τεχνολογία αιχμής. Μετά την ηλικία των 40 ετών η πιθανότητα ελαττώνεται, οπότε τα ζευγάρια που σκέφτονται να προχωρήσουν στη διαδικασία δεν χρειάζεται να χάνουν πολύτιμο χρόνο, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Πόσες προσπάθειες εξωσωματικής μπορεί να κάνει μια γυναίκα
Δεν υπάρχει σαφές όριο πάνω από το οποίο μια γυναίκα δεν θα πρέπει να επαναλάβει την προσπάθειά της. Ωστόσο, ο κ. Ζερβομανωλάκης επισημαίνει ότι εάν έχουν περάσει τέσσερις προσπάθειες διέγερσης των ωοθηκών χωρίς το επιθυμητό αποτέλεσμα, το ζευγάρι θα πρέπει να συζητήσει με τον ειδικό Αναπαραγωγής ποιες εναλλακτικές λύσεις υπάρχουν. Στην Ελλάδα, μάλιστα, η Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή επιτρέπεται σε γυναίκες μέχρι τα 54 έτη, εφόσον είναι υγιείς και έχει μεσολαβήσει καρδιολογική εκτίμηση και εξέταση μαστού. Μετά τη συμπλήρωση του 50ού έτους χρειάζεται άδεια της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ).
Εξωσωματική με φυσικό κύκλο
Η εξωσωματική γονιμοποίηση με φυσικό κύκλο συστήνεται σε δύο περιπτώσεις: Η πρώτη αφορά γυναίκες νεαρής ηλικίας με ικανοποιητικό ωοθηκικό απόθεμα, δηλαδή διαθέσιμο αριθμό ωαρίων. Οι γυναίκες αυτές έχουν 6 με 12 μήνες που απαιτούνται ώστε να συλλέξουν τον απαιτούμενο αριθμό ωαρίων για εξωσωματική και να πετύχουν κύηση με την πρώτη εμβρυομεταφορά. Η δεύτερη αφορά γυναίκες μετά τα 40, με χαμηλό απόθεμα ωαρίων, στις οποίες η εξωσωματική με φάρμακα δεν αυξάνει τον αριθμό των ωαρίων που συλλέγονται με τη διαδικασία.
Η δωρεά ωαρίων
Μια λύση για απόκτηση απογόνων είναι η δωρεά ωαρίων. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερα ζευγάρια καταφεύγουν σε αυτή την επιλογή. «Αν και πρόκειται για μία επιλογή η οποία συνοδεύεται από αρκετό σκεπτικισμό και ηθικά διλήμματα, για μερικές γυναίκες αποτελεί τη μόνη λύση για τη μητρότητα», επισημαίνει ο κ. Χανδακάς. Η δωρεά ωαρίων είναι η δωρεά γενετικού υλικού σε ένα ζευγάρι από μία άλλη γυναίκα με σκοπό την τεκνοποίηση.
Αποτελεί, επομένως, τη λύση του προβλήματος υπογονιμότητας για γυναίκες σε προχωρημένη ηλικία ή με χαμηλή ποιότητα ωαρίων. Το παιδί θα έχει το γενετικό υλικό του ενός γονέα, όμως θα κυοφορηθεί και γεννηθεί από τη φυσική του μητέρα. Οι λήπτριες ωαρίων είναι γυναίκες που βρίσκονται σε προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία (συνήθως άνω των 44 ετών), πάσχουν από πρόωρη εμμηνόπαυση ή πρόωρη ωοθηκική ανεπάρκεια, έχουν κακή ποιότητα ωαρίων ή δεν είναι σε θέση να παράγουν ωάρια, ή φέρουν μια γενετική διαταραχή που δεν πρέπει να μεταφερθεί στο παιδί τους. «Ειδικά στις γυναίκες άνω των 40 ετών ή γυναίκες με χαμηλή ποιότητα ωαρίων, η λύση της δωρεάς ωαρίων είναι αξιόπιστη και οδηγεί σε ποσοστά επιτυχίας πάνω από 60%, ακόμη και σε γυναίκες προχωρημένης αναπαραγωγικής ηλικίας οι οποίες ωστόσο δεν έχουν κάποιο ανατομικό πρόβλημα στη μήτρα που εμποδίζει την εμφύτευση, όπως ινομύωμα, πολύποδα ή λεπτό ενδομήτριο», προσθέτει ο κ. Ζερβομανωλάκης.
Μητρότητα μέσω παρένθετης
Εκτός από τη δωρεά ωαρίων, η απόκτηση παιδιού είναι εφικτή και μέσω παρένθετης μητέρας, εφόσον υπάρχουν ιατρικοί λόγοι για τους οποίους μια γυναίκα δεν μπορεί να κυοφορήσει. Οι σοβαροί ιατρικοί λόγοι περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τις νεοπλασίες ή όταν μια γυναίκα έχει υποβληθεί σε υστερεκτομή. Η διαδικασία είναι συγκεκριμένη και τα δικαιώματα τόσο των γυναικών που γίνονται με αυτό τον τρόπο μητέρες όσο και των γυναικών που κυοφορούν διασφαλίζονται. Η επιλογή της παρένθετης γίνεται από τα ίδια τα ζευγάρια. Επιλέγουν, δηλαδή, μια γυναίκα του περιβάλλοντός τους και μαζί απευθύνονται σε μια μονάδα για τη διαδικασία της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Εναλλακτικές λύσεις αντί φαρμάκων
«Οι μελέτες που διαθέτουμε δείχνουν ότι τα φάρμακα της εξωσωματικής είναι απόλυτα ασφαλή και δεν αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου. Εξάλλου, επειδή ο καρκίνος μαστού είναι αρκετά συχνός και αφορά μία στις 8 γυναίκες, όσες γυναίκες νοσήσουν θα νοσήσουν ανεξάρτητα από το αν έχουν κάνει παιδί με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή», επισημαίνει ο κ. Ζερβομανωλάκης. Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι σημαντικό οι γυναίκες που μπαίνουν σε πρόγραμμα Εξωσωματικής Γονιμοποίησης να ελέγξουν τον μαστό τους με μαστογραφία και υπερηχογράφημα μαστών πριν από την προσπάθεια, ώστε να ανιχνευτεί έγκαιρα η πάθηση. Για τις γυναίκες που δεν επιθυμούν να πάρουν πολλά φάρμακα, η ήπια διέγερση (mini IVF) επιτρέπει τη γρηγορότερη συλλογή ωαρίων χωρίς χρήση μεγάλων δόσεων φαρμάκων.
Η mini IVF (minimal stimulation IVF) αποτελεί μια πρωτοποριακή μέθοδο Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής με ελάχιστη φαρμακευτική διέγερση. Στο πλαίσιό της συλλέγονται 1-3 ωάρια τα οποία όμως είναι υψηλής ποιότητας και συνεπώς έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν έμβρυα υψηλής ποιότητας. Επειδή η mini IVF προωθεί την ποιότητα αντί της ποσότητας, αυξάνεται σημαντικά η αποτελεσματικότητα της εξωσωματικής διαδικασίας. Επιπλέον, η γονιμοποίηση επιτυγχάνεται με μικρότερες ποσότητες φαρμάκων, κάτι που σημαίνει ότι έχει μειωμένο κόστος και μικρό κίνδυνο ανεπιθύμητων παρενεργειών.
Η επανάσταση της κρυοσυντήρησης ωαρίων
Η μέθοδος απευθύνεται σε γυναίκες που μόλις έχουν διαγνωστεί με καρκίνο και τους δίνει τη δυνατότητα να μπορέσουν να διατηρήσουν τη γονιμότητά τους πριν ξεκινήσουν θεραπεία. Μια άλλη κατηγορία γυναικών που μπορεί να επωφεληθεί από την κατάψυξη ωαρίων είναι αυτή με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης και τους δίνει την ευκαιρία να διατηρήσουν κάποια από τα ωάριά τους πριν αυτά εξαντληθούν.
Ο αριθμός των απαιτούμενων ωαρίων εξαρτάται από την ηλικία της γυναίκας τη στιγμή της κατάψυξης. Στις γυναίκες κάτω των 35, συνήθως η κύηση εξασφαλίζεται με μία ωοληψία, ενώ γυναίκες μετά τα 40 χρειάζεται ενδεχομένως να επαναλάβουν τη διαδικασία. Λόγω της εξέλιξης της μεθόδου επιτυγχάνονται ποσοστά επιβίωσης των ωαρίων πάνω από 90% μετά την απόψυξη, οπότε τα ποσοστά εγκυμοσύνης υπερβαίνουν το 50% στις ηλικίες κάτω των 35. «Το γεγονός ότι ακόμη και στην Ελλάδα είχαμε πρόσφατα γέννηση ενός υγιέστατου κοριτσιού μετά από γονιμοποίηση ωαρίων που καταψύχθηκαν πριν από δέκα χρόνια είναι η καλύτερη απόδειξη για την αξιοπιστία της μεθόδου, εφόσον εφαρμόζεται από Μονάδες Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής με την αντίστοιχη εμπειρία», επισημαίνει ο κ. Ζερβομανωλάκης.
Ο νέος νόμος και η δυνατότητα τεκνοθεσίας
Πρόσφατα ψηφίστηκε ο νόμος που επιτρέπει τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών στην Ελλάδα. Μετά το μεγάλο αυτό βήμα, προκύπτουν εύλογα ερωτήματα σε σχέση με το εάν μπορούν να αποκτήσουν παιδί μέσω Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής ζευγάρια ομόφυλα που παντρεύονται. Οπως εξηγεί η πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ) Δήμητρα Παπαδοπούλου, ο νέος νόμος για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών δεν επηρεάζει το νομικό πλαίσιο για την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, με την έννοια ότι η ισχύουσα νομοθεσία δεν μεταβλήθηκε. «Μένει να δούμε πώς θα εφαρμοστεί ο νέος νόμος και για το θέμα της απόκτησης τέκνων», σημειώνει. Προς το παρόν το νομοθετικό πλαίσιο στη χώρα μας καλύπτει μόνο ετερόφυλα ζευγάρια καθώς και μοναχικές γυναίκες για την τεκνοποίηση μέσω υποβοήθησης. Ετσι, δεν καλύπτεται ο μοναχικός άνδρας ή το ζευγάρι δύο ανδρών.
Το κόστος
Το κόστος εξαρτάται από τη μέθοδο IVF που θα εφαρμοστεί και τις επιπλέον διαδικασίες στο εργαστήριο που ενδεχομένως χρειαστούν, όπως η προεμφυτευτική διάγνωση, δηλαδή η εξέταση του γενετικού υλικού των εμβρύων, σε περιπτώσεις συχνών αποβολών, αρνητικών προσπαθειών, ηλικίας μετά τα 40 ή γνωστού γενετικού νοσήματος, αλλά και μεσογειακής αναιμίας ή κυστικής ίνωσης. Ο ΕΟΠΥΥ καλύπτει το κόστος των φαρμάκων και ένα μικρό μέρος της διαδικασίας.
Γονιμότητα: Άγνοια για τους παράγοντες που την επηρεάζουν έχει 1 στους 3
Φυσιολογική σύλληψη μετά από αποτυχημένη Εξωσωματική: Συμβαίνει συχνότερα από όσο νομίζετε
Το θέμα δημοσιεύθηκε στο τεύχος ν.11 του ygeiamou που κυκλοφόρησε με ΤΟ ΘΕΜΑ την Κυριακή 26/5
