Στο άκουσμα των στίχων «Ένα καιρό που μ’ έστελνε η μάνα μου σχολείο» του γνωστού άσματος ή για τους εξοικειωμένους με το κείμενο στο παλαιότερο Αναγνωστικό του Δημοτικού «Ξημερώνει αὐγὴ δροσάτη … Πρὶν νὰ σβήση κάθε ἀστέρι … νέοι μεσόκοποι καὶ γέροι, τρέξετ’ ὅλοι στὴ δουλειά», οι περισσότεροι συνειρμικά ή ίσως και με δόση νοσταλγίας να θυμηθούν τη δυσκολία που είχαν με το πρωϊνό ξύπνημα ως παιδιά του Δημοτικού, ακόμα και ως έφηβοι και έφηβες.
Πέραν, όμως, από τη στέρηση για το λεγόμενο «χουζούρεμα», μία πρόσφατη μελέτη στο κορυφαίο περιοδικό Proceedings of National Academy of Sciences (PNAS) (δημοσίευση στις 12 Μαρτίου), την οποία υπογράφει ως πρώτος συγγραφέας ο διάσημος Έλληνας Καθηγητής του ΜΙΤ, Δρ. Δημήτρης Μπερτσίμας, έρχεται να υπογραμμίσει τις μακροχρόνιες, οικονομικές συνέπειες από το πολύ πρωϊνό ξύπνημα των μαθητών με στόχο την έγκαιρη προσέλευση σε ένα πολύ πρωϊνό κουδούνι, και ίσως και να «δικαιολογεί» εν μέρει και τους επιρρεπείς στην πρωινή κοπάνα.
Σύμφωνα με τους μελετητές, το πολύ πρωϊνό κουδούνι έχει συσχετιστεί με πλήθος ζητημάτων υγείας στους εφήβους, όπως αυξημένα επίπεδα παχυσαρκίας, κατάθλιψη, τροχαία ατυχήματα, και μειωμένες γνωστικές ικανότητες και επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα. Στο ίδιο πλαίσιο, μία μελέτη στο περιοδικό Science Advances (δημοσίευση στις 12 Δεκεμβρίου 2018) από την Ουάσιγκτον, Seattle, έδειξε ότι η έναρξη του σχολικού κουδουνιού μία ώρα αργότερα συνέβαλε, μέσω της αύξησης του ύπνου των εφήβων κατά 34 λεπτά τη μέρα κατά μέσο όρο, να βελτιώσει κατά περίπου 5% τη μέση βαθμολογία και τα ποσοστά παρακολούθησης των σχολικών μαθημάτων.
Τα παραπάνω προβλήματα υγείας και μάθησης σχετίζονται έντονα με τη διαταραχές που προκαλούνται στον κιρκαδιανό ρυθμό κατά την εφηβεία από τη στέρηση επαρκούς ύπνου κατά τη βραδινή περίοδο. Επίσης, τα φαινόμενα της αϋπνίας και των κακών συνθηκών υγιεινής του ύπνου επιτείνονται από την εκτεταμένη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και την ενασχόληση των εφήβων με ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης τις ώρες εκείνες, επισημαίνει ο ιατρός με εξειδίκευση στη Δημόσια Υγεία κύριος Αλέξιος-Φώτιος A. Μεντής.
Η ομάδα του Δρ. Μπερτσίμα εκτιμά ότι μόνο στις ΗΠΑ, οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, κατά την επόμενη δεκαετία, από το πολύ πρωϊνό κουδούνι θα επηρεάσουν την οικονομία των ΗΠΑ με πάνω από ογδόντα δισεκατομμύρια δολάρια. Μεταξύ άλλων, άκρως ανησυχητική ήταν η διαπίστωση των ερευνητών για την έντονη συσχέτιση ανάμεσα στο μέσο οικογενειακό εισόδημα και τη μέση τιμή έναρξης σχολικής καθημερινότητας. Συγκεκριμένα, τα παιδιά που προέρχονταν από φτωχότερα κοινωνικά στρώματα φαίνεται να ξεκινούν, σε στατιστικά πολύ σημαντικό βαθμό, νωρίτερα τη σχολική τους μέρα, με τις μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία τους να είναι πρόδηλες.
Οι μελετητές εστίασαν την έρευνά τους στην κατανομή των δημόσιων σχολικών λεωφορείων στην ευρύτερη περιοχή της Βοστώνης, που χαρακτηρίζεται από στενούς δρόμους, έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα και μεγάλο αριθμό μαθητών με ιδιαίτερες μαθησιακές δυσκολίες. Εκεί, τα σχολικά λεωφορεία πρέπει να πραγματοποιούν περισσότερα από ένα δρομολόγια κάθε πρωί, με αποτέλεσμα κάποιοι μαθητές να αναγκάζονται να ξεκινούν το σχολείο ακόμα και πριν τις οκτώ. Έτσι, οι Μπερτσίμας και συνεργάτες, δανειζόμενοι από τις τεχνικές της «επιχειρησιακής έρευνας» (operations research), κατασκεύασαν έναν αλγόριθμο, ο οποίος προγραμματίστηκε να βελτιστοποιήσει το καθημερινό πρόγραμμα των σχολικών λεωφορείων και να παρέχει το καλύτερο δυνατό σενάριο για κάθε σχολείο ─ συμβάλλοντας σε μία οιoνεί «Τοπική Πολιτική Ακριβείας». Ο στόχος των ερευνητών ήταν να επιτευχθεί η αργότερη δυνατή έναρξη στο πρωϊνό κουδούνι για το σύνολο των σχολείων της Βοστώνης.
Με τον αλγόριθμο αυτό, ο οποίος τελικά εφαρμόστηκε σε επίπεδο τοπικής πολιτικής, έγινε εφικτό να μειωθεί τόσο ο αριθμός των μαθητών/τριών που ξεκινήσουν το σχολείο πριν τις 8.00 το πρωί (από 74 σε 6%) καθώς και εκείνων που τελείωναν κάθε σχολική μέρα μετά τις 04.00 το μεσημέρι (από 33 σε 15%). Τα οφέλη, όμως, δεν περιορίστηκαν εκεί. Με ελάχιστο κόστος, αυτό δηλαδή που απορρέει πρακτικώς από την εφαρμογή του αλγόριθμου, η έρευνα του Καθηγητή Δημήτρη Μπερτσίμα συνέβαλε στο να περιοριστεί το από κοινού σχόλασμα πολύ γειτονικών σχολείων, κάτι που μπορεί να προκαλούσε συμφόρηση στα μέσα μαζικής μεταφοράς. Εντυπωσιακότερο, όμως, είναι ότι το σχέδιο αυτό βοήθησε να σωθεί και μάλιστα να χρησιμοποιηθεί για επανεπενδύσεις προς άλλους εκπαιδευτικούς σκοπούς το χρηματικό ποσό των 18 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα ευρύτερα συμπεράσματα των ερευνητών ήταν ότι η χρήση ενός αλγορίθμου μπορεί να βοηθήσει τους φορείς άσκησης πολιτικής στην κλίμακα μιας πόλης « να αξιολογήσουν διεξοδικά τις επιλογές τους και τους εξουσιοδοτεί να λαμβάνουν αποφάσεις … με αντικειμενικά πρότυπα συμφωνημένα από την τοπική κοινωνία».
Όπως παρατηρεί ο κος Μεντής «Είναι ολοφάνερο ότι η επένδυση στην καλύτερη δυνατή παιδική υγεία είναι ό,τι σημαντικότερο έχει να επιδείξει ένα κράτος για το μέλλον του και τη βιωσιμότητά του, και η μελέτη αυτή είναι αναμφίβολα προς την κατεύθυνση αυτή. Γι’ αυτό, πρέπει να απασχολήσει όχι μόνο τους ειδικούς ερευνητές πάνω στις κοινωνικές επιστήμες, τη δημόσια υγεία ή την επιστήμων των αλγορίθμων, την πληροφορική, αλλά και τους αρμόδιους φορείς. Η τεχνική που εφάρμοσε η ομάδα του Δρ. Μπερτσίμα και το χαμηλό κόστος της με τα πολλαπλάσια οφέλη δεν αφήνουν μεγάλα περιθώρια για συζητήσεις του κατά πόσο εύστοχα εργαλεία όπως το παραπάνω είναι εφαρμόσιμα, ανεξαρτήτως οικονομικού προϋπολογισμού σε επίπεδο κοινότητας ή κράτους, αν και έως τώρα η επίκληση οικονομικών δυσκολιών προβάλλει συχνά πυκνά ως δικαιολογία για αδράνεια στη λήψη μέτρων.
Επίσης, τα παιδιά που δεν επιτυγχάνουν συχνά την έγκαιρη προσέλευση στο πρωϊνό κουδούνι στερούνται δυστυχώς συλλογικών παραδοσιακών συνηθειών, όπως η σχολική προσευχή και ίσως η πρωινή συζήτηση με τα συνομήλικα παιδιά, ενώ μπορεί να στιγματιστεί κοινωνικά ένας μαθητής (ή ακόμα και ο απουσιολόγος) για τις λεγόμενες αποβολές λόγω καθυστερημένης προσέλευσης (‘K.Π.’). Πρέπει να μας προβληματίσει όλους ευρύτερα», συνεχίζει ο κος Μεντής, «καθότι η Ελλάδα πρέπει να εντατικοποιήσει με μεγάλο ζήλο τις προσπάθειες για την παραγωγή πρώτης τάξης πολιτικών και κοινωνικών επιστημόνων, που θα μπορούν να αξιοποιήσουν την πλέον σύγχρονη επιστημονική βιβλιογραφία προς το συμφέρον της κοινωνίας, και οι οποίοι θα κάνουν τις σχετικές εισηγήσεις στα κέντρα λήψης αποφάσεων».
Το μόνο «αρνητικό» θα είναι, αν θεσπιστεί μία τέτοια πολιτική για το αργότερο πρωϊνό κουδούνι, ότι οι πρωινές κοπάνες πλέον δεν θα έχουν πλέον κανένα ψήγμα επιστημονικής δικαιολογίας …
