Τα εμπόδια της Ελλάδας στην εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας

Ολόκληρο το άρθρο του Ιωάννη Π. Μπουκοβίνα*:
«Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο τέταρτος συχνότερος γυναικείος καρκίνος παγκόσμια, υπολογίζοντας σε 604.000 νέες περιπτώσεις και 342.000 θανάτους το 2020 με τη συντριπτική πλειονότητα (95%) αποδίδεται στον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV). Περίπου το 90% των νέων περιπτώσεων και θανάτων το 2020 συμβαίνει σε χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες στον κόσμο, λόγω της μη πρόσβασης στον εμβολιασμό έναντι του HPV και της έλλειψης screening . Στην Ελλάδα υπολογίζονται περίπου 700 νέες περιπτώσεις τον χρόνο και 300 θάνατοι¹.

Ο ιός HPV μεταδίδεται κυρίως με τη σεξουαλική επαφή και οι περισσότεροι άνθρωποι μολύνονται αμέσως μετά την έναρξη της σεξουαλικής τους δραστηριότητας. Επίσης περισσότεροι από το 90% καθαρίζουν από τη λοίμωξη μόνοι τους, ενώ οι περισσότερες προκαρκινικές βλάβες υποστρέφονται αυτόματα. Μεσολαβούν 15-20 χρόνια να αναπτυχθεί καρκίνος του τραχήλου της μήτρας σε γυναίκες με άθικτο ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ θέλει μόνο 5-10 έτη σε γυναίκες με εξασθενημένο ανοσοποιητικό, όπως αυτές με λοίμωξη HIV.

Υπάρχουν τέσσερα εμβόλια που προφυλάσσουν έναντι των υποτύπων 16 και 18, που προκαλούν το 70% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Το εννεαδύναμο εμβόλιο προστατεύει και από 5 επιπλέον ογκογενετικούς υπότυπους, που προκαλούν άλλο ένα 20% των καρκίνων. Κλινικές μελέτες και επιτήρηση μετά την κυκλοφορία τους στην αγορά, έδειξαν ότι είναι ασφαλή και αποτελεσματικά στην πρόληψη των λοιμώξεων HPV, αποφυγή υψηλόβαθμων προκαρκινικών βλαβών και καρκίνου τραχήλου της μήτρας².

Τα εμβόλια έναντι του HPV δρουν καλύτερα πριν την έκθεση στον HPV. Γι’ αυτό ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά εμβολιασμό των κοριτσιών ηλικίας 9-14 ετών, ενώ και πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει και τον εμβολιασμό των αγοριών.

Ο εμβολιασμός δεν υποκαθιστά το screening. Σε χώρες όπου έχει εισαχθεί το εμβόλιο, προγράμματα ελέγχου του πληθυσμού για ανίχνευση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και της ακόλουθης αντιμετώπισης του ελαττώνουν την επίπτωση και θνησιμότητα από τη νόσο. Και πάλι ο ΠΟΥ συστήνει τη χρήση HPV DNA και HPV mRNA τεστ, που είναι περισσότερο αντικειμενικά, απλούστερα και σώζουν περισσότερες ζωές σε σχέση με το τεστ pap. Το scrrening θα πρέπει να αρχίζει στον γενικό πληθυσμό στα 30 έτη με τακτικό έλεγχο κάθε 5-10 έτη με αξιόπιστο HPV τεστ.

Τα συμπτώματα του πρώιμου καρκίνου τραχήλου της μήτρας μπορούν να είναι:
– Ήπια αιμορραγία μεταξύ των κύκλων περιόδου σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας
– Μετεμμηνοπαυσιακή αιμορραγία ή κηλίδες αίματος
– Αιμορραγία μετά σεξουαλική επαφή
– Αυξημένα κολπικά υγρά, κάποιες φορές δύσοσμα.

Τα συμπτώματα του προχωρημένου καρκίνου τραχήλου της μήτρας είναι συνήθως πιο βαριά και μπορούν να περιλάβουν:
– Επίμονο πόνο στη μέση, λεκάνη ή πόδια
– Απώλεια βάρους, κόπωση, ανορεξία
– Οίδημα ποδιών
– Κολπική δυσφορία και δύσοσμα υγρά.

Η αντιμετώπιση του περιλαμβάνει χειρουργείο, εξωτερική ακτινοθεραπεία, βραχυθεραπεία και συστηματική θεραπεία με φάρμακα, όπως χημειοθεραπεία, ανοσοθεραπεία, βιολογικά φάρμακα. Και σε αυτόν τον όγκο η εισαγωγή της ανοσοθεραπείας, σε κατάλληλο πληθυσμό με προχωρημένο καρκίνο και έκφραση του βιοδείκτιη PDL-1, έχει αλλάξει τη φυσική πορεία της προχωρημένης νόσου με αύξηση του ποιοτικού προσδόκιμου επιβίωσης.

Ο ΠΟΥ έχει εκπονήσει μία στρατηγική για την επιτάχυνση της εξάλειψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ως προβλήματος Δημόσιας Υγείας και των σχετικών με αυτήν σκοπών και στόχων για την περίοδο 2020-2030³. Έτσι οι στόχοι είναι:
• 90% των κοριτσιών μέχρι 15 ετών να έχουν εμβολιαστεί πλήρως εναντίον της HPV μόλυνσης
• 70% των γυναικών να εξετασθούν προληπτικά με ένα τεστ υψηλής ακριβείας σε ηλικίες 35 και 45 ετών
• 90% των γυναικών με προκαρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνο τραχήλου μήτρας να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας.
Συνολικά 194 κράτη απ’ όλον τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – άρα και η Ελλάδα -, υποστήριξαν το αναφερθέν Ψήφισμα της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας. Ειδικότερα όσον αφορά στις δυνατότητες επίτευξης των στόχων του ΠΟΥ για το 2030, για την Ελλάδα, πέραν της συμπερίληψης του HPV-εμβολιασμού των κοριτσιών στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, αποτελεί πρόβλημα το ότι δεν υφίσταται κεντρικά οργανωμένο Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου για τον καρκίνο τραχήλου μήτρας, με σαφείς κατευθυντήριες οδηγίες για εφαρμογή εξετάσεων «υψηλής ακριβείας» (δηλαδή HPV tests), όσον αφορά δε στην δυνατότητα ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας είναι εμφανής η έλλειψη ικανού αριθμού προς τούτο εξειδικευμένων ογκολογικών κέντρων στην ελληνική επικράτεια.

Μία σημαντική ακόμη παράμετρος είναι ότι ο εμβολιασμός και το οργανωμένο πρόγραμμα πρόληψης έχουν καλή αναλογία κόστους-αποτελεσματικότητας στη Δημόσια Υγεία, ελαττώνοντας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τα χρήματα που θα ξοδευτούν στην αντιμετώπιση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας – και όχι μόνον. Ενδεικτικά το screrening με ανίχνευση των γονότυπων 16 και 18 θα επιφέρει οικονομία 1.050 εκατομμυρίου ευρώ ετήσια⁴.»

Βιβλιογραφία

1. Sung H, Ferlay J, Siegel RL, Laversanne M, Soerjomataram I, Jemal A, et al. Global cancer statistics 2020: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality world-wide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J Clin. 2021:71:209–49.
2. Lei et al. (2020) HPV Vaccination and the Risk of Invasive Cervical Cancer. N Engl J Med 2020;383:1340-8.

3. Global strategy to accelerate the elimination of cervical cancer as a public health problem

4. Skroumpelos A, Agorastos T, Constantinidis T, Chatzistamatiou K, Kyriopoulos J (2019) Economic evaluation of HPV DNA test as primary screening method for cervical cancer: A health policy discussion in Greece. PLoS ONE 14(12): e0226335. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0226335

* Ο Ιωάννης Π. Μπουκοβίνας, MD, PhD, PharmaD είναι Παθολόγος-Ογκολόγος, Διευθυντής Ογκολογικού Τμήματος «Βιοκλινικής» Θεσσαλονίκης

** Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμιά ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.