Καρκίνος Κεφαλής και Τραχήλου: Τα ανησυχητικά συμπτώματα και οι θεραπείες που σώζουν

Η εβδομάδα 20-24 Σεπτεμβρίου ήταν αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση των ευρωπαίων πολιτών για τον καρκίνο κεφαλής και τραχήλου (ΚΚΤ), τον 6ο συχνότερο καρκίνο παγκοσμίως, που αν διαγνωστεί σε πρώιμα στάδια είναι ιάσιμος σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90%.

Η κυρία Αμάντα Ψυρρή, MD, PhD, Καθηγήτρια Παθολογίας Ογκολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), και στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Γέιλ, Υπεύθυνη του Ογκολογικού Τμήματος της Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής στο «Αττικό» Νοσοκομείο και Προέδρος της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Κεφαλής Τραχήλου (ΕΕΚΚΕΤ), μιλά στο ygeiamou.gr για τον δύσκολο αυτό καρκίνο και την ευρωπαϊκή καμπάνια Make Sense που στόχο έχει την εκπαίδευση σχετικά με την πρόληψη της νόσου, την κατανόηση των σημείων και των συμπτωμάτων της  και την έγκαιρη επίσκεψη σε γιατρό, ώστε να τεθεί η ορθή διάγνωση και να παραπεμφθεί ο ασθενής στην κατάλληλη επιστημονική ομάδα.

Το προφίλ της νόσου

«Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου (ΚΚΤ) αποτελείται από μια ετερογενή ομάδα όγκων που περιλαμβάνει κακοήθειες εξορμώμενες από τη στοματική κοιλότητα, το στοματοφάρυγγα, τον υποφάρυγγα, το λάρυγγα και το ρινοφάρυγγα. Είναι ο 6ος πιο συχνός καρκίνος παγκοσμίως. Η νόσος είναι ιάσιμη σε ποσοστό μεγαλύτερο του 90% σε πρώιμα στάδια. Δυστυχώς στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ΚΚΤ διαγιγνώσκεται σε τοπικά προχωρημένο στάδιο και 50% των ασθενών πεθαίνουν από τη νόσο. Η έγκαιρη διάγνωση είναι ύψιστης σημασίας για την έκβαση της νόσου», σύμφωνα με την κυρία Ψυρρή.

Η κυρία Αμάντα Ψυρρή, MD, PhD, Καθηγήτρια Παθολογίας Ογκολογίας, Υπεύθυνη του Ογκολογικού Τμήματος ΒΠΠΚ στο «Αττικό»

Οι παράγοντες κινδύνου

Με βάση το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, το κάπνισμα και το αλκοόλ ευθύνονται για το 80% των περιστατικών καρκίνου του στόματος στους άνδρες και το 65% των περιστατικών καρκίνου του στόματος στις γυναίκες. Το παθητικό κάπνισμα επίσης αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΚΚΤ.

«Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, επιδημιολογικά δεδομένα υποδεικνύουν ως σημαντική αιτία των όγκων που αναπτύσσονται στο στοματοφάρυγγα τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και κυρίως τον HPV16, ο οποίος ευθύνεται για τη συντριπτική πλειονότητα του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επομένως, μία υποομάδα ΚΚΤ είναι σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα. Στις ΗΠΑ περίπου το 70% των νέων περιστατικών καρκίνου στοματοφάρυγγα συνδέονται αιτιολογικά με τον HPV. Η μέση ηλικία διάγνωσης ΚΚΤ είναι τα 60 έτη ενώ καρκίνος στοματοφάρυγγα σχετιζόμενος με HPV αναπτύσσεται σε νεότερα άτομα. Ο καρκίνος του ρινοφάρυγγα σε μεγάλο ποσοστό συνδέεται με τον ιό Epstein Barr και είναι ενδημικός στη νοτιοανατολική Ασία και Κίνα», εξηγεί στο ygeiamou.gr η κυρία Ψυρρή που προσφάτως εξελέγη πρόεδρος της Επιτροπής για τις Υποψηφιότητες της Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ογκολογίας (ESMO).

Και προσθέτει ότι «ο ΚΚΤ ανεξαρτήτου αιτιολογίας είναι πιο συχνός στους άνδρες. Στις ΗΠΑ τα εμβόλια για τον HPV είναι εγκεκριμένα για τα αγόρια και τα κορίτσια ηλικίας 9-26 ετών ενώ στην Ευρώπη τα αντίστοιχα εμβόλια έχουν εγκριθεί μόνο για τα κορίτσια 9-26 ετών». Ωστόσο επειδή ο καρκίνος του στοματοφάρυγγα αφορά κυρίως άνδρες γίνεται πανευρωπαϊκή προσπάθεια από επιστημονικές εταιρείες για να εγκριθεί το εμβόλιο για τον HPV στην Ευρώπη και για τα αγόρια.

Τα συμπτώματα που «χτυπούν» καμπανάκι κινδύνου

Ο καρκίνος κεφαλής και τραχήλου περιλαμβάνει πληθώρα συμπτωμάτων, τα οποία εξαρτώνται από την πρωτοπαθή εντόπιση του όγκου. «Μια πληγή (έλκος) στο στόμα που δεν επουλώνεται, η ψηλαφητή διόγκωση στο λαιμό, η βραχνάδα στη φωνή, ο πόνος στο λαιμό, η δυσκολία στην κατάποση, ο πόνος στο αυτί ή απώλεια ακοής, καθώς και λευκές ή κόκκινες πλάκες στο στόμα, ή δυσκολία ή ο πόνος στην εφαρμογή της τεχνητής οδοντοστοιχίας είναι μερικά από τα συμπτώματα που μπορεί να υποκρύπτουν κάποια κακοήθεια στην κεφαλή και τον τράχηλο», εξηγεί η Καθηγήτρια Παθολογίας Ογκολογίας του ΕΚΠΑ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ασθενείς με HPV σχετιζόμενο καρκίνο παρουσιάζονται συχνά λεμφαδενική διόγκωση στον τράχηλο σαν πρώτο σύμπτωμα, ενώ η μέση ωτίτιδα είναι εξαιρετικά σπάνια στους ενήλικες και η διάγνωσή της απαιτεί διερεύνηση για καρκίνο ρινοφάρυγγα.

Η διάγνωση

Για τη διάγνωση του ΚΚΤ απαιτείται λεπτομερής φυσική εξέταση του στόματος και ανάλογα με την εντόπιση του όγκου μπορεί να χρειαστεί λαρυγγοσκόπηση. «Η διάγνωση τίθεται με βιοψία. Ο ιστολογικός τύπος είναι πλακώδης σε πάνω από 95% των περιπτώσεων. Αξονική ή μαγνητική σπλαχνικού κρανίου και τραχήλου απαιτείται για τη σταδιοποίηση, όπως επίσης αξονική θώρακα και άνω κοιλίας. Το PET scan είναι ολόσωμη απεικόνιση που χρησιμοποιείται για τη σταδιοποίηση και το σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας. Το PET είναι επίσης χρήσιμο και για την αξιολόγηση της ανταπόκρισης στην χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία», σύμφωνα με την κυρία Αμάντα Ψυρρή.

Ελπιδοφόρες θεραπείες 

Όπως προαναφέρθηκε στο 90% των περιπτώσεων η νόσος είναι ιάσιμη αρκεί να εντοπιστεί σε πρώιμο στάδιο. Η καλή συνεργασία, όμως, πολλών ιατρικών ειδικοτήτων αλλά και η ύπαρξη εξειδικευμένων κέντρων βελτιώνει το προσδόκιμο επιβίωσης κάθε μεμονωμένου ασθενή. «Έχει βρεθεί σε διεθνείς μελέτες ότι η επιβίωση ασθενών που διαχειρίζονται από μια έμπειρη εξειδικευμένη ομάδα είναι ανώτερη σε σύγκριση με ασθενείς που αντιμετωπίζονται σε κέντρα με περιορισμένη εμπειρία. Η ομάδα πρέπει να περιλαμβάνει εξειδικευμένους στον καρκίνο κεφαλής τραχήλου χειρουργούς (ΩΡΛ, γναθοχειρουργούς, πλαστικούς χειρουργούς), ακτινοθεραπευτές ογκολόγους, παθολόγους ογκολόγους, στοματολόγους, ακτινολόγους, παθολογοανατόμους, λογοθεραπευτές, διατροφολόγους, ψυχολόγους, φυσιοθεραπευτές και νοσηλευτές. Οι ασθενείς, λοιπόν, πρέπει να παραπέμπονται σε εξειδικευμένα κέντρα, εκεί όπου το θεραπευτικό πλάνο προσδιορίζεται από τα ογκολογικά συμβούλια που απαρτίζονται από διάφορες ειδικότητες», τονίζει η Υπεύθυνη του Ογκολογικού Τμήματος της Β’ Προπαιδευτικής Παθολογικής Κλινικής στο «Αττικό».

Στην Ελλάδα υπάρχουν θεραπείες που συνεπάγονται καλό θεραπευτικό αποτέλεσμα συνδυαστικά με τις νέες μεθόδους ακτινοθεραπείες που συνεπάγονται καλύτερο προφίλ τοξικότητας και μείωση της ξηροστομίας – παρενέργεια που ταλαιπωρούσε τους ασθενείς στο παρελθόν και οδηγούσε σε δυσφαγία. «Υπάρχουν επίσης πρωτόκολλα διατήρησης του λάρυγγα με συνδυασμό χημειοθεραπείας και ακτινοθεραπείας που οδηγούν σε αποφυγή της λαρυγγεκτομής σε σημαντικό ποσοστό ασθενών. Από το 2016, η ανοσοθεραπεία με αναστολείς των σημείων ανοσολογικού ελέγχου (immune checkpoint inhibitors) αποτελεί εγκεκριμένη θεραπεία και στη Ελλάδα σε ασθενείς με υποτροπιάζοντα ή μεταστατικό ΚΚΤ. Από το 2019 η ανοσοθεραπεία έχει ενσωματωθεί στην πρώτη γραμμή θεραπείας, μετά τα αποτελέσματα της διεθνούς τυχαιοποιημένης μελέτης φάσης III KEYNOTE-048, η οποία συνέκρινε τη χορήγηση του μονοκλωνικού αντισώματος έναντι του Προγραμματισμένου Κυτταρικού Θανάτου (Programmed cell Death-1 (PD-1) pembrolizumab ως μονοθεραπεία ή σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία με την τότε καθιερωμένη θεραπεία (πλατίνα/5-FU και cetuximab) ως πρώτης γραμμής θεραπεία σε ασθενείς με μεταστατικό ή υποτροπιάζοντα ΚΚΤ που υπερεκφράζουν το PD-L1. Ένα άλλο μονοκλωνικό αντίσωμα που στοχεύει το PD1 μονοπάτι, το Nivolumab, έχει εγκριθεί για υποτροπιάζοντα ή μεταστατικό ΚΚΤ στην Ελλάδα ως δεύτερης γραμμής θεραπεία. Μονοκλωνικά αντισώματα, όπως το cetuximab που στοχεύει τον υποδοχέα του επιδερμικού παράγοντα ανάπτυξης (EGFR) έχει επίσης βελτιώσει τα θεραπευτικά αποτελέσματα στον ΚΚΤ», λέει η κυρία Ψυρρή υπογραμμίζοντας ότι στα εξειδικευμένα κέντρα για τον ΚΚΤ οι ασθενείς αποκτούν πρόσβαση σε κλινικές και καινοτόμα φάρμακα που μπορεί να βελτιώσουν την επιβίωση τους.

Η καμπάνια Make Sense

Δυστυχώς, όπως προανέφερε η κυρία Αμάντα Ψυρρή, στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ΚΚΤ διαγιγνώσκεται σε τοπικά προχωρημένο στάδιο και 50% των ασθενών πεθαίνουν. Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Κεφαλής και Τραχήλου -μέλος της οποίας είναι η Ελληνική Εταιρεία Καρκίνου Κεφαλής & Τραχήλου– υλοποιεί την καμπάνια Make Sense (20-24 Σεπτεμβρίου), με στόχο να αυξήσει την ευαισθητοποίηση για τον ΚΚΤ μέσω της ενημέρωσης και της εκπαίδευσης και να οδηγήσει στην πρόληψη, την πρώιμη διάγνωση, έγκαιρη παραπομπή στους ειδικούς και τη βελτίωση της επιβίωσης και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Η κυρία Ψυρρή λαμβάνει ενεργά μέρος στην καμπάνια σε συνεργασία με την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου (ΕΛΛΟΚ) και μάλιστα «στις 8 Οκτωβρίου ως πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Καρκίνου Κεφαλής και Τραχήλου συμμετέχω σε Webinar με τον Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κεφαλής και Τραχήλου Wojciech Golusinksi και άλλους ευρωπαίους ειδικούς στον ΚΚΤ και θα μοιραστούμε την εμπειρία μας για τη διαχείριση των ασθενών με ΚΚΤ στην εποχή της πανδημίας. Επίσης στο συνέδριο της ΕΕΚΚΕΤ τον Νοέμβριο θα πραγματοποιηθεί συνεδρία με συλλόγους ασθενών και ειδικούς στον ΚΚΤ όπου θα συζητηθεί η καμπάνια της Make Sense Campaign στη Ελλάδα και η συμβολή της στην ευαισθητοποίηση και εγρήγορση για την πρώιμη διάγνωση και πρόληψη του ΚΚΤ», αναφέρει.