*Για το θέμα μιλά η Μίνα Μαρούγκα, Ψυχοθεραπεύτρια Msc
Οι ειδικοί σημειώνουν ότι η αύξηση των περιστατικών καρκίνου που καταγράφεται τα τελευταία χρόνια και οι δυσοίωνες προβλέψεις για τον επιπολασμό της νόσου πιέζουν για στρατηγικές πρόληψης. Στην Ελλάδα για πρώτη φορά υλοποιείται ένα μεγάλο πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου. Οι δωρεάν εξετάσεις για τρεις τύπους καρκίνου (μαστού, τραχήλου της μήτρας, παχέος εντέρου) είναι ήδη σε εξέλιξη, και ακολουθούν ακόμη δύο τύποι (πνεύμονα, δέρματος) για συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού. Εδώ και περισσότερα από δύο χρόνια, η παροχή δωρεάν μαστογραφιών για την πρόληψη του καρκίνου του μαστού είναι οικεία στις γυναίκες οι οποίες λαμβάνουν σε μήνυμα το παραπεμπτικό τους και επισκέπτονται μια δημόσια ή ιδιωτική δομή πραγματοποιώντας τη σωτήρια εξέταση για τη ζωή τους.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Υγείας, έως και τις 22 Σεπτεμβρίου εκτελέστηκαν 416.649 δωρεάν μαστογραφίες και 26.569 γυναίκες εντοπίστηκαν με ευρήματα, αρκετές σε πρώιμο στάδιο που αντιμετωπίστηκαν εγκαίρως. Εάν δεν υπήρχε το πρόγραμμα «Φώφη Γεννηματά» -που είναι υπό την «ομπρέλα» του μεγαλύτερου προγράμματος με την ονομασία «Σπύρος Δοξιάδης» ή πλέον «Προλαμβάνω»- πιθανόν οι παραπάνω γυναίκες να ανακάλυπταν τα ευρήματα σε πιο προχωρημένο στάδιο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δυσκολία της θεραπείας.
Μία από τις πρώτες γυναίκες που πήραν το μήνυμα με το δωρεάν παραπεμπτικό το 2022 ήταν η 55χρονη δημόσια υπάλληλος Μαρία Καραμαλίκη. Ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη καθώς έχει οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού, έχοντας ξεκινήσει μαστογραφίες από τα 40 της χρόνια και έχοντας υποβληθεί ήδη σε ένα προληπτικό χειρουργείο στους μαστούς, εισέπραξε την ειδοποίηση στο κινητό της ως «δώρο». «Ενα δώρο που μου προσφέρει το κράτος», σημειώνει μιλώντας στο ygeiamou. Αμέσως επωφελήθηκε, έκλεισε ραντεβού στο νοσοκομείο «Αγιος Σάββας» και εξυπηρετήθηκε πολύ γρήγορα, όπως περιγράφει.
«Την επόμενη χρονιά δεν πήρα μήνυμα. Με ενημέρωσαν ότι στο πλαίσιο του “Δοξιάδη” οι μαστογραφίες πραγματοποιούνται κάθε δύο χρόνια. Ωστόσο, επειδή είμαι υψηλού κινδύνου, μου έδωσαν τη δυνατότητα να κάνω εντελώς δωρεάν μαστογραφία ξανά. Εχω επωφεληθεί, επομένως, δύο φορές έως τώρα», προσθέτει η 55χρονη. Για την ιστορία, τα αποτελέσματα και των δύο μαστογραφιών της κυρίας Καραμαλίκη ήταν καλά. Σε άλλες γυναίκες, όμως, οι γιατροί βρίσκουν ύποπτα ευρήματα, με την πρόληψη να σώζει τη ζωή τους.
Ενα τέτοιο παράδειγμα είναι αυτό της κυρίας Μαρίας Παππά. Χάρη στο sms που έλαβε και τη δωρεάν μαστογραφία που έκανε ανακάλυψε τον καρκίνο του μαστού. «Χειρουργήθηκα, μου έγινε αφαίρεση του όγκου ευτυχώς, γιατί εάν το είχα αφήσει θα είχα υποβληθεί σε μεγαλύτερο και δυσκολότερο χειρουργείο. Ομως, παρ’ όλα αυτά, επειδή είχε προσβληθεί ένας λεμφαδένας έπρεπε να υποβληθώ σε χημειοθεραπείες. Εκανα 2 κύκλους και στη συνέχεια ακτινοβολίες», περιγράφει. Το μήνυμα που απευθύνει προς όλες τις γυναίκες είναι ισχυρό καθώς τονίζει ότι το πρόγραμμα της έσωσε τη ζωή. Μάλιστα, η κυρία Παππά έχει κρατήσει το sms με έναν σκοπό: «Θα ήθελα να το δείξω στην εγγονή μου όταν μεγαλώσει και θα πρέπει να κάνει το εμβόλιο για την προστασία από τον καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας, αλλά και να την πείσω πόσο σημαντική είναι η πρόληψη χάρη στην οποία εγώ έχω επιβιώσει».
Εξετάσεις για τον καρκίνο του τράχηλου της μήτρας
Και ενώ το πρόγραμμα των μαστογραφιών έχει καθιερωθεί και ενταχθεί ως αναπόσπαστο κομμάτι της προληπτικής ρουτίνας δεκάδων χιλιάδων γυναικών, το αμέσως επόμενο στη σειρά φαίνεται πως χρειάζεται χρόνο να γίνει γνωστό στις γυναίκες. Μέσα στο καλοκαίρι ξεκίνησε η αποστολή sms για δωρεάν εξετάσεις για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία ξετυλίγεται σε δύο φάσεις, η πρώτη αφορά τις γυναίκες 20-29 ετών και η δεύτερη τις γυναίκες 30-65 ετών. Εως και τη στιγμή σύνταξης αυτού του κειμένου, sms για δωρεάν τεστ ΠΑΠ είχαν λάβει οι μικρότερες γυναίκες, 20-29 ετών, και μόνο στην περιοχή της Αττικής.
Ειδικότερα, βάσει των επίσημων δεδομένων, έως και τις 22 Σεπτεμβρίου εκδόθηκαν 113.223 παραπεμπτικά για τη διενέργεια Τεστ Παπανικολάου σε γυναίκες στην Αττική, εκ των οποίων είχαν εκτελεστεί μόλις τα 736. Τα στατιστικά αυτά μπορούν να ερμηνευθούν με διάφορους τρόπους. Καταρχάς, το πρόγραμμα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ξεκίνησε μέσα στο καλοκαίρι που ο πληθυσμός είναι χαλαρός. Επιπλέον, ενδεχομένως είναι ακόμη νωρίς. Το πρόγραμμα των μαστογραφιών έδειξε ότι απαιτήθηκε χρόνος να αφομοιωθεί.
Η αξία, όμως, της πρόληψης για έναν τύπο καρκίνου που είναι δυνατόν να εξαλειφθεί αποδεικνύεται και σε αυτή την περίπτωση μέσα από τις ωφελούμενες. Η 20χρονη Εβίτα, φοιτήτρια στη Νομική Αθηνών, έκανε το δωρεάν Τεστ ΠΑΠ όταν πήρε το sms και ανακάλυψε την ύπαρξη κυττάρων που εγείρουν την υπόνοια HPV λοίμωξης. «Με το αποτέλεσμα του Τεστ Παπανικολάου πήγα άμεσα στον γυναικολόγο, έλαβα αναλυτικό ιστορικό, ρώτησε εάν έχω εμβολιαστεί για τον HPV και είπα ότι έχω κάνει το εμβόλιο. Με βάση το αποτέλεσμα και το ιστορικό, μου συνέστησε τακτική παρακολούθηση», σημειώνει στο ygeiamou. Είναι εύκολα αντιληπτό ότι ο προληπτικός έλεγχος κινητοποίησε την 20χρονη νωρίς και μέσω της τακτικής παρακολούθησης θα προλάβει μια πιο εκτεταμένη HPV λοίμωξη.
Το υπουργείο Υγείας εστιάζει, επίσης, στον καρκίνο του παχέος εντέρου, που καταγράφει αύξηση. Στο πλαίσιο αυτό έχει σχεδιαστεί και είναι έτοιμο προς υλοποίηση ειδικό πρόγραμμα με τεστ κατ’ οίκον και παραπομπή για κολονοσκόπηση ανάλογα με τα ευρήματα. Μέχρι τη στιγμή που γράφονταν αυτές οι γραμμές δεν είχαν ξεκινήσει να αποστέλλονται τα μηνύματα στον δικαιούχο πληθυσμό, ωστόσο είναι θέμα χρόνου.
Ποιες εξετάσεις είναι δωρεάν
Οι προληπτικές εξετάσεις για τον καρκίνο του μαστού ξεκίνησαν το 2022 για τις γυναίκες από 50 έως 69 ετών, ωστόσο το ηλικιακό όριο διευρύνθηκε τον περασμένο Μάιο και πλέον δικαιούχοι είναι οι γυναίκες από 45 έως 74 ετών. Στόχος του υπουργείου Υγείας είναι, έως το τέλος του 2025, να έχουν ωφεληθεί 1,3 εκατομμύρια γυναίκες. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει εξέταση Ψηφιακής Μαστογραφίας για όλες τις δικαιούχους. Επίσης, υπερηχογράφημα (σε περίπτωση ευρήματος ή ανάγκης περαιτέρω διερεύνησης) και κλινική εξέταση (σε περίπτωση ευρήματος). Εξαιρούνται οι γυναίκες που έχουν ήδη κάνει εξέταση μαστού κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους, είτε έχουν νοσήσει από καρκίνο του μαστού την τελευταία πενταετία.
Σε ό,τι αφορά τον προσυμπτωματικό έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, ισχύουν τα εξής: Για την ηλικιακή ομάδα 21 έως 29 ετών διενεργείται τεστ ΠΑΠ, κολποσκόπηση και λήψη δείγματος βιοψίας (σε περίπτωση ευρήματος) από γυναικολόγο. Επίσης, βιοψία (σε περίπτωση ευρημάτων που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης). Για την ηλικιακή ομάδα 30 έως 65 ετών: HPV-DNA τεστ, κολποσκόπηση και λήψη δείγματος βιοψίας, καθώς και βιοψία όταν απαιτείται διερεύνηση. Στο πρόγραμμα μπορεί να συμμετάσχει κάθε γυναίκα ηλικίας από 21 έως και 65 ετών, εφόσον δεν έχει υποβληθεί σε τεστ Παπ και HPV-DNA τεστ τα τελευταία τρία χρόνια για τις ηλικίες από 21 έως και 29 ετών και για τα τελευταία πέντε χρόνια αντίστοιχα για τις ηλικίες από 30 έως και 65 ετών. Συνολικά επωφελούνται 2,5 εκατομμύρια γυναίκες.
Σε περίπου 3,8 εκατομμύρια πολίτες από 50 έως 69 ετών απευθύνεται το πρόγραμμα πρόληψης του καρκίνου του παχέος εντέρου. Περιλαμβάνει δωρεάν εξέταση με ειδικά τεστ που θα μπορούν οι πολίτες να προμηθεύονται από τα φαρμακεία, αλλά και δωρεάν διενέργεια διαγνωστικής κολονοσκόπησης, σύμφωνα πάντα με τις συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις από τα αποτελέσματα του τεστ στο σπίτι.
Παράλληλα με τα παραπάνω προγράμματα, το υπουργείο Υγείας έχει προαναγγείλει ακόμη δύο που αφορούν ειδικές ομάδες του πληθυσμού, δηλαδή υψηλού κινδύνου για τον κάθε τύπο καρκίνου. Το πρώτο είναι για τον καρκίνο του πνεύμονα και θα περιλαμβάνει αξονική τομογραφία και το δεύτερο για τον καρκίνο του δέρματος σε ανθρώπους που εκτίθενται σημαντικά στην ηλιακή ακτινοβολία.
Γιατί μας φοβίζουν οι προληπτικές εξετάσεις
Η συντονισμένη προσπάθεια από την πλευρά της Πολιτείας να αλλάξει η ελληνική νοοτροπία και να προωθηθεί η πρόληψη, «φωτίζει» και μία σημαντική παράμετρο: Την αποφυγή από την πλευρά των πολιτών διαγνωστικών εξετάσεων στο πλαίσιο της πρόληψης καθώς επικρατεί ο φόβος των αποτελεσμάτων.
«Πλήθος εμπειρικών στοιχείων και ανασκοπήσεων καταδεικνύει ότι ένα αρκετά σημαντικό μέρος του πληθυσμού αποφεύγει ενεργά τους προληπτικούς ελέγχους επειδή δεν θέλει να γνωρίζει τα αποτελέσματα. Γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν να μην γνωρίζουν για ενδεχόμενους κινδύνους, σχετικούς με την υγεία τους; Η δυνητικά απειλητική φύση των αποτελεσμάτων συχνά οδηγεί τους ανθρώπους να αποφεύγουν τον προσυμπτωματικό έλεγχο. Εξ ορισμού, οι ανεξέλεγκτες απειλές αποτρέπουν τους ανθρώπους να αναλάβουν προστατευτικά μέτρα. Αυτή είναι μια μόνο ανάγνωση. Ωστόσο, ο επιπολασμός, οι εξηγήσεις και οι συνέπειες αυτής της αποφυγής είναι πολύπλοκα σύμφυτες με την ανθρώπινη φύση και τα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, το αρχετυπικό άγχος θανάτου και το ευρύτερο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο», επισημαίνει η ψυχοθεραπεύτρια Μίνα Μαρούγκα.
Η ειδικός ψυχικής υγείας εξηγεί τους λόγους για τους οποίους αρκετά άτομα αποφεύγουν την πρόληψη. «Η απόφαση να ακολουθήσει ή να αποφύγει κανείς ένα διαγνωστικό τεστ επηρεάζεται από μια σειρά γνωστικών και παρακινητικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένου του επιπέδου του αντιλαμβανόμενου κινδύνου για τη νόσο, τους τρόπους με τους οποίους πλαισιώνεται η ύποπτη νόσος, τον υπολογισμό συναισθηματικών κερδών και ζημιών ή ακόμη και ενδεχόμενους κινδύνους που συνδέονται με την ίδια τη διαδικασία ενός προληπτικού ελέγχου, την αμφισβητήσιμη ασφαλιστική κάλυψη για θεραπεία, τους γρήγορους και απαιτητικούς ρυθμούς ζωής, ενώ συχνά και το κοινωνικό στίγμα που εξακολουθεί να συνδέεται στο μυαλό πολλών με τη σοβαρή νόσο, διαπλέκεται και ενισχύεται από την πιθανότητα κοινωνικού αποκλεισμού και διακρίσεων στην απασχόληση. Παράλληλα, όταν τα αποτελέσματα μιας προληπτικής εξέτασης εκλαμβάνονται ως μη ελεγχόμενα, το άτομο τείνει να αντιστέκεται στους προληπτικούς ελέγχους».
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι, σύμφωνα με την κυρία Μαρούγκα, ότι οι άνθρωποι τείνουν να αναζητούν διαγνωστικές πληροφορίες περισσότερο για σοβαρές ασθένειες όπως ο καρκίνος, παρά για λιγότερο απειλητικές (π.χ. διαβήτης), όταν όμως αυτές οι ασθένειες θεωρούνται θεραπεύσιμες. Οπως λέει, οι άνθρωποι μπορεί να αποφεύγουν διαγνωστικές πληροφορίες για τον καρκίνο εάν πιστεύουν ότι ο καρκίνος είναι μη θεραπεύσιμος.
«Σύμφωνα με τα πιο διαδεδομένα μοντέλα λήψης αποφάσεων στον τομέα της υγείας, όσοι διακατέχονται από υψηλή αίσθηση αυτο-αποτελεσματικότητας, δηλαδή έχουν εμπιστοσύνη στην ικανότητά τους να διαχειριστούν δυνητικές απειλές, είναι πιο πιθανό να συμμετάσχουν σε αντιδράσεις ελέγχου του κινδύνου, όπως οι προληπτικές εξετάσεις, ακόμα κι αν αυτές αποκαλύπτουν ευάλωτα κομμάτια του εαυτού. Αντίστοιχα, γνωρίζουμε ότι το να εμφορείται κανείς από μοιρολατρικές, απαισιόδοξες ή ανήμπορες απόψεις για τον καρκίνο συνεπάγεται την ανάπτυξη ενός αμυντικού κινήτρου, που εμποδίζει την πρόληψη. Μάλιστα έχει φανεί ότι η σοβαρότητα της ενδεχόμενης νόσου και η δυνατότητα θεραπείας (ο βαθμός στον οποίο μπορεί η νόσος να αλλάξει) μπορούν να αλληλεπιδράσουν, επηρεάζοντας τις προτιμήσεις και τις αποφάσεις των ανθρώπων, αναφορικά με το εάν θα προβούν ή όχι σε ιατρικές εξετάσεις», εξηγεί η ειδικός.
Το θέμα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ygeiamou #12 που κυκλοφόρησε με ΤΟ ΘΕΜΑ την Κυριακή 27 Oκτωβρίου.
Ιός HPV: Το εμβόλιο δεν είναι μόνο για εφήβους – Ποιους αφορά
Καρκίνος Μαστού: Ο ετήσιος προσυμπτωματικός έλεγχος «βάζει φρένο» στον κίνδυνο νόσου
Καρκίνος τραχήλου μήτρας – Ιός HPV: Τι καθυστέρησε την έναρξη των δωρεάν προληπτικών εξετάσεων
