Τον περασμένο Μάιο 52 κορυφαίοι επιστήμονες από διάφορες χώρες του κόσμου συγκεντρώθηκαν στη Γενεύη, στην Ελβετία, έπειτα από πρόσκληση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), για να ολοκληρώσουν μια ειδική αποστολή: να σχεδιάσουν τον παγκόσμιο Άτλαντα των ιών και των βακτηρίων και να ιεραρχήσουν τα παθογόνα που μπορεί να οδηγήσουν σε επιδημίες και πανδημίες.
Η Ελληνίδα, διεθνώς αναγνωρισμένη καθηγήτρια Ιολογίας του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη, Δρ Θεοδώρα Χατζηιωάννου ήταν μία εκ των 52 επίλεκτων επιστημόνων, που συμμετείχε στη χαρτογράφηση της επιδημιολογικής εικόνας του πλανήτη στο παρόν και στο εγγύς μέλλον και στην καταγραφή των τρόπων για τη θωράκισή του από τους «αόρατους εχθρούς». Επίμονη «κυνηγός» των ρετροϊών τα τελευταία 30 χρόνια – αλλά και του κορωνοϊού SARS-CoV-2 από το 2020- η Ελληνίδα επιστήμονας τέθηκε επικεφαλής της ομάδας εργασίας του ΠΟΥ για την οικογένεια των ρετροϊών.
Το ΘΕΜΑ συνάντησε την κυρία Χατζηιωάννου μέσω του zoom στο γραφείο της στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ, ένα ήρεμο, όπως το προσδιόρισε η ίδια, πρωινό που έπρεπε να επιβλέψει κάποια πειράματα της ερευνητικής ομάδας του Εργαστηρίου της – σημειωτέον το διευθύνει με τον σύζυγό της, διακεκριμένο καθηγητή Ρετροϊολογίας Πολ Μπιενιάζ– και να ασχοληθεί με την αναζήτηση χρηματοδότησης για νέα πρότζεκτ.
Οι 5 ιοί που βρίσκονται στο μικροσκόπιο του ΠΟΥ
«Ποιος ιός λοιπόν θα προκαλέσει την επόμενη πανδημία;» ήταν το εύλογο ερώτημα που δέχθηκε μετά την αναφορά της στη σημαντική πρωτοβουλία του ΠΟΥ που για πρώτη φορά προσπαθεί να εστιάσει οργανωμένα και μακροπρόθεσμα στην πρόληψη και στη διαχείριση μιας πιθανής υγειονομικής κρίσης, έχοντας νωπά τα μαθήματα και τα παθήματα από τον κορωνοϊό και την επέλαση της Covid-19.
«Είναι η ερώτηση του 1 εκατομμυρίου δολαρίων. Μακάρι να γνώριζα την απάντηση. Κάθε επιστήμονας θα ήθελε να το ξέρει για να δράσει, για να προλάβει. Αλλά στην επιστήμη συνήθως δεν υπάρχουν βεβαιότητες και σαφείς απαντήσεις. Οι περισσότερες απαντήσεις που δίνω ξεκινούν με τη φράση ‘’Με βάση τα στοιχεία που έχω μέχρι τώρα η εικόνα είναι αυτή. Αλλά μπορεί να αλλάξει’’. Με βάση λοιπόν τα στοιχεία που συλλέξαμε στη Γενεύη από όλες τις ομάδες, πέντε ιοί βρίσκονται στο ερευνητικό μας μικροσκόπιο και καλούμε τις χώρες και τους οργανισμούς να τους βάλουν και στο μικροσκόπιο των υγειονομικών τους φορέων. Ευλογιά των πιθήκων (mpox), γρίπη, κορωνοϊός, HIV, ιός Δάγκειου πυρετού, μας απασχολούν πολύ. Και θα μας απασχολήσουν και στο μέλλον, καθένας για διαφορετικούς λόγους. Το βέβαιον είναι πως δεν ξέρουμε πως θα εξελιχθούν» λέει η κυρία Χατζηιωάννου.
Ο Άτλας των ιών και των βακτηρίων
Συνολικά περισσότεροι από 200 επιστήμονες συνεργάστηκαν κατά ομάδες υπό την ομπρέλα των βασικών 52 για να αξιολογήσουν τα δεδομένα ανά ήπειρο. «Ταξινομήσαμε τους ιούς σε 28 οικογένειες και δημιουργήσαμε και μια βασική ομάδα βακτηρίων, που περιλαμβάνουν 1.652 παθογόνα. Κι έγινε προφανές, με βάση όλα τα ευρήματα, σε ποιες περιπτώσεις και σε ποιες περιοχές χρειάζεται να επαναπρογραμματιστούν τα υγειονομικά και επιστημονικά ραντάρ ώστε να εντοπίζουν πιο γρήγορα την κίνηση κάποιων ιών» αναφέρει η καθηγήτρια Ιολογίας.
Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, τα ραντάρ αυτήν την περίοδο είναι ευαισθητοποιημένα όσον αφορά τον ιό της γρίπης των πτηνών, Η5Ν1. Ο πρώτος ασθενής που νόσησε, και μάλιστα σοβαρά, καθώς χρειάστηκε νοσηλεία, με τον ιό της γρίπης των πτηνών Η5Ν1, χωρίς να έχει επαφή με ζώα, στην πολιτεία του Μιζούρι, έχει σημάνει συναγερμό στην επιτήρηση του ιού. Μάλιστα, μετά το εξιτήριο που έλαβε ο ασθενής, αναφέρθηκε και άλλο κοντινό του πρόσωπο όπως και δύο, μέχρι στιγμής, νοσηλευτές που εμφάνισαν συμπτώματα γρίπης πτηνών.
«Ένας από τους νοσηλευτές βγήκε αρνητικός στο τεστ της γρίπης, αλλά για τους άλλους δύο δεν γνωρίζουμε ακόμη. Μας ανησυχεί γιατί είναι ένα περιστατικό απολύτως νέο και διαφορετικό. Δεν είναι εργαζόμενος ο νοσηλευόμενος ή έχει άμεση σχέση με φάρμα, όπως οι άλλοι 13 που νόσησαν. Είναι ένα νέο περιστατικό στην μέχρι τώρα γνωστή αλυσίδα μετάδοσης. Αν όντως το άτομο δεν είχε επαφή με ζώο, τότε πρόκειται για αρχή της μετάδοσης της νόσου από άνθρωπο σε άνθρωπο. Και όταν λέμε ζώα, δεν εννοούμε μόνο τα ζώα φάρμας. Πλέον ξέρουμε πως και οι γάτες ενοχοποιούνται, κολλάνε τον ιό και μπορούν να μεταδώσουν ίσως και σε άνθρωπο. Αυτό χρειάζεται διερεύνηση από τους επιδημιολόγους. Είναι σημαντικό η ιχνηλάτηση να γίνεται γρήγορα και να έχουμε άμεσα το γενετικό υλικό του ιού. Έχει μεταλλάξεις που επιτρέπουν τη μετάδοση; Δεν ξέρουμε ακόμη πως θα μπορούσε να λειτουργήσει μια μετάλλαξη και τι σημαίνει αυτό για τη νόσηση» εξηγεί η κυρία Χατζηιωάννου. Και προσθέτει πως οι ιοί της γρίπης μόνο αθώοι και γνώριμοι δεν θεωρούνται καθώς έχουν απασχολήσει πολύ τους επιστήμονες αλλά και έχουν πυροδοτήσει μεγάλες υγειονομικές κρίσεις από τις αρχές του 20ου αιώνα.
Η γρίπη είτε ως γρίπη των πτηνών είτε ως εποχική γρίπη και ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 θα βρίσκονται στο προσκήνιο τους επόμενους μήνες σε ΗΠΑ και Ευρώπη, λόγω του χειμερινού σκηνικού. Σταθερά όμως στο σκηνικό πλέον θα υπάρχουν τα κουνούπια. «Είναι αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Αλλάζει η οικολογική σύσταση του κόσμου μας. Τα κουνούπια και οι ιοί που μεταδίδουν είναι η αρχή για όσα ακολουθήσουν. Βλέπουμε πως θα κινούνται τα επόμενα χρόνια και άλλου είδους έντομα και συνεπώς και άλλου είδους ιοί, και πόσο θα εξαπλώνονται τα επόμενα χρόνια» λέει. Προβλέπει, δε, ότι μετά τα κουνούπια ο «εχθρός» που μας απειλεί με το ιικό του φορτίο και τις μολύνσεις σε ανθρώπους είναι τα τσιμπούρια.
Η μάχη με τον κορωνοϊό
Ο κορωνοϊός αποτελεί βασικό… στέλεχος του Εργαστηρίου Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ από το 2020. Η Δρ Χατζηιωάννου με τον σύζυγο και συν-ερευνητή της Δρα Πολ Μπιενιάζ εστίασαν με τις μελέτες τους στο χτίσιμο της άμυνας έναντι του ιού. Ειδικότερα, μελέτησαν με προσήλωση το γενετικό υλικό του ιού για να διαπιστώσουν ποιες παραλλαγές του θα μπορούσαν να εμφανιστούν προσφέροντάς του αντίσταση στα αντισώματα. Πρακτικά αυτό σήμαινε ότι μελετούσαν κατά πόσο κάθε μετάλλαξη, και ιδίως η Omicron, την οποία είχαν προβλέψει, μπορούσε να διαφύγει από τα αντισώματα που παράγονται μετά τη νόσηση με COVID-19 ή μετά τον εμβολιασμό.
Η Δρ Χατζηιωάννου στο εργαστήριο με τον πρώτο Έλληνα μεταδιδακτορικό φοιτητή που εντάχθηκε στην ομάδα της, τον κ. Θανάση Μπακάση και τις ερευνήτριες Rachel Patejak και Miranda Aldis
«Ήταν μία τόσο δύσκολη αλλά και δημιουργική περίοδος. Εργαζόμαστε νυχθημερόν και στόχος μας ήταν να παρουσιάσουμε νέα δεδομένα στην πλατφόρμα ανοιχτής πρόσβασης bioRχiv και διαδικτυακά σεμινάρια όπου ανταλλάσσαμε πληροφορίες επιστήμονες από όλο τον κόσμο» θυμάται, μην κρύβοντας όμως και την απογοήτευσή της για τη βραχύβια μνήμη των πολιτών: «Καταφέραμε να αναπτύξουμε τόσο γρήγορα και αποτελεσματικά όπλα για τον κορωνοϊό και να αναχαιτίσουμε την πανδημία. Τα mRNA εμβόλια ήταν μία επανάσταση. Ωστόσο, μόλις ελέγχθηκε η πανδημία του κορωνοϊού, ενέσκηψε το κύμα της παραπληροφόρησης και της δυσπιστίας. Χάθηκε η εμπιστοσύνη στους επιστήμονες. Μας έχουν στοχοποιήσει, μας καταλογίζουν άλλα κίνητρα, πχ οικονομικά. Είναι λυπηρό».
Παραδέχεται πως στο ξεκίνημά της στα μέσα της δεκαετίας του 1990 αλλά και η ανακάλυψή της για τον πιο «διάσημο» ρετροϊό HIV το 2000, που επέτρεψε την αξιολόγηση αντιικών φαρμάκων, ούτε μπορούσε να διανοηθεί μία τέτοια κατάσταση. Και θεωρεί ως υπαίτια την αλόγιστη και ανεξέλεγκτη χρήση του Διαδικτύου. «Πάντοτε ακούγονταν θεωρίες συνωμοσίας, αλλά δεν έφτασαν να γίνουν αντικείμενο δημόσιας συζήτησης και από επιστήμονες. Προσωπικά δεν είχα φανταστεί αυτήν την αμφισβήτηση της έρευνας και των θεραπειών» σημειώνει.
Η ίδια πάντως συνεχίζει πάντα με προσήλωση την έρευνα για ακόμη πιο προηγμένα φάρμακα έναντι του ιού HIV, θεωρώντας ότι μόνο αυτή μπορεί να είναι η απάντηση στους συνωμοσιολόγους. Το ταξίδι της, άλλωστε, στην Ιολογία είναι μακρύ ακόμη.
Δεν ξεχνά ποτέ, όπως λέει, την προσμονή και την αγωνία σε κάθε πείραμα και εύχεται σε όλους τους νέους επιστήμονες – εφέτος το ευχήθηκε για πρώτη φορά και στη μητρική της γλώσσα στους δύο Έλληνες ερευνητές που εντάχθηκαν στο εργαστήριο στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ- να αισθάνονται την ικανοποίηση πως υπηρετούν την έρευνα και τον άνθρωπο.
Δάγκειος πυρετός: Πέντε κινήσεις «κλειδί» από τον ΠΟΥ για την αποφυγή επιδημιών
