Σε παγκόσμιο επίπεδο το ενδιαφέρον της βιομηχανίας παραγωγής και επεξεργασίας τροφίμων και άλλων πολιτικών και καταναλωτικών οργανισμών (ή οργανώσεων) για τη γνώση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που συνδέονται με την παραγωγή και την τροφοδοσία των προϊόντων τροφίμων, ολοένα και αυξάνεται. Η ανταγωνιστικότητα των Ελληνικών προϊόντων τροφίμων συνδέεται άμεσα με τη διασφάλιση της βιωσιμότητας (αειφορίας) των αλυσίδων τροφοδοσίας τους, με την περιβαλλοντική βιωσιμότητα να αποτελεί μία εκ των τριών συνιστωσών της βιώσιμης ανάπτυξης των αλυσίδων αυτών.
Ο κ. Θωμάς Μπαρτζάνας
Ο αγροτικός τομέας αποτελεί βασικό πυλώνα της αγροδιατροφικής μας αλυσίδας και της εθνικής μας οικονομίας, παράγοντας τρόφιμα υψηλής θρεπτικής και βιολογικής αξίας. Η αγροτική παραγωγή και ιδιαίτερα ο κτηνοτροφικός τομέας είναι ιδιαίτερης οικονομικής, κοινωνικής και περιβαλλοντικής αξίας, καθώς αποτελεί μια πολύ-λειτουργική δραστηριότητα που αξιοποιεί ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας, οι οποίες είναι ακατάλληλες για άλλες χρήσεις. Παράλληλα, ο κτηνοτροφικός τομέας και η υγεία των ζώων συνδέεται άμεσα και αλληλοεπιδρά με τις δύο άλλες συνιστώσες της Ενιαίας Υγείας, την υγεία των ανθρώπων και το περιβάλλον.
Κτηνοτροφία και ρύποι
Η διατήρηση και εκτροφή των αγροτικών ζώων κυρίως σε κτηνοτροφικά κτίρια, έχει ως αποτέλεσμα την παραγωγή απόβλητων που είναι αποτέλεσμα του μεταβολισμού των τροφών που παρέχονται σε αυτά, αλλά και των διαφυγών κατά τη διάρκεια διανομής της τροφής και του νερού, συνήθως μέσα ή κοντά στους χώρους εκτροφής. Η ποσότητα των παραγόμενων αποβλήτων είναι ανάλογη του βαθμού εντατικοποίησης της εκτροφής και της πυκνότητας των εκτρεφόμενων ζώων. Αποτέλεσμα αυτής της παραγωγής των αποβλήτων είναι η έκλυση ενοχλητικών οσμών και η μεταφορά προς το περιβάλλον οργανικής και ανόργανης μορφής ρύπων που μπορούν να υποβαθμίσουν γειτονικά εδάφη και ύδατα.
Οι ρύποι αυτοί επιδρούν αρνητικά στην υγεία των ανθρώπων αλλά και στο περιβάλλον γενικότερα αφού εκλύονται στην ατμόσφαιρα κατά τον αερισμό του κτηνοτροφικού κτιρίου. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται η αμμωνία, το μεθάνιο, τα οξείδια του αζώτου και τα αιωρούμενα σωματίδια διαφόρων διαστάσεων. Ο αγροδιατροφικός τομέα αντιπροσωπεύει το 13,1% των συνολικών εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ των 27. Περισσότερο από το 50% αυτών των εκπομπών προέρχεται από μεθάνιο που εκπέμπεται από τον τομέα της κτηνοτροφίας, το 31% από λιπάσματα και κοπριά και το 11% από αλλαγές στη χρήση γης.
Τα ανωτέρω δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο η κλιματική κρίση η οποία επηρεάζει άμεσα την υγεία των ανθρώπων και των ζώων μέσω της μόλυνσης του ατμοσφαιρικού αέρα, της υποβάθμισης της ποιότητας του αέρα στις περιοχές διαβίωσης, της μείωσης της βιοποικιλότητας καθώς και της αύξησης της έντασης και συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων. Όλα αναγνωρίζονται πολύ χαρακτηριστικά από τη στρατηγική της Ενιαίας Υγείας η οποία αναγνωρίζει ότι η υγεία του ανθρώπου είναι στενά συνδεδεμένη και εξαρτημένη από την υγεία των ζώων, των φυτών και των οικοσυστημάτων και του περιβάλλοντος.
Ευρωπαϊκή στρατηγική φιλική προς το περιβάλλον
Η νέα στρατηγική της Ευρωπαϊκής (Δεκέμβριος 2019) για μια πιο φιλο-περιβαλλοντική παραγωγή αγροτικών προϊόντων ενόψει κλιματικής αλλαγής (Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία – European Green Deal») θέτει πολύ αυστηρά όρια σχετικά με τα όρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε όλη την αγροδιατροφική αλυσίδα, με σκοπό να καταστεί η ΕΕ κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050. Τον Μάιο του 2020 η Επιτροπή ενέκρινε δύο συνδεδεμένες στρατηγικές: τη «στρατηγική για τη βιοποικιλότητα» που έχει σκοπό να θέσει τη βιοποικιλότητα σε τροχιά ανάκαμψης έως το 2030 και τη «στρατηγική από το αγρόκτημα στο πιάτο – From Farm to Fork» για τη προώθηση και υιοθέτηση ενός βιώσιμου συστήματος παραγωγής τροφίμων.
Οι τρέχουσες μέθοδοι παραγωγής οι οποίες χαρακτηρίζονται από την άσκηση της «συμβατικής» αγροτικής παραγωγής που στηρίζεται σε μη ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων και στην υπερβολική χρήση των εισροών δεν ικανοποιούν τις παραπάνω συνθήκες και δέχονται έντονη κριτική.
Υπάρχουν όμως λύσεις, καλές πρακτικές και τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό μοντέλο παραγωγής με διασφάλισης ποιότητας κτηνοτροφικών προϊόντων, προσανατολισμένου προς την αειφόρο ανάπτυξη και την προστασία και υγεία του καταναλωτή.
Η τεχνολογία στην υπηρεσία της κτηνοτροφίας
Η ανάγκη εφαρμογής αξιόπιστων πρακτικών ιχνηλασιμότητας είναι κάτι παραπάνω από προφανής αφού έτσι, ο μεν καταναλωτής νιώθει ασφάλεια για το κτηνοτροφικό προϊόν και τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης που αγοράζει, τα δε προϊόντα προστατεύονται από πρακτικές νοθείας και παράνομης διακίνησης, οι οποίες πλήττουν το κύρος, την ανταγωνιστικότητα και -σε τελευταία ανάλυση- το εισόδημα των σωστών παραγωγών.
Η επιβολή, με κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της υποχρεωτικής ηλεκτρονικής σήμανσης των αιγοπροβάτων στις χώρες-μέλη της από το 2010 και των υπολοίπων ζώων από το 2011, αλλάζει δραματικά τους κανόνες του παιχνιδιού στην ευρωπαϊκή κτηνοτροφία. Προστατεύει τον καταναλωτή και τα ζωικής προέλευσης προϊόντα ή τρόφιμα που αγοράζει από πρακτικές νοθείας και παράνομης διακίνησης, ενώ παράλληλα προστατεύει το κύρος, την ανταγωνιστικότητα και το εισόδημα των σωστών παραγωγών. Τόσο η ηλεκτρονική σήμανση των ζώων όσο και η ιχνηλασιμότητα των κτηνοτροφικών προϊόντων μπορεί να γίνει με τη χρήση μιας σύγχρονης και πολλά υποσχόμενης τεχνολογίας, όπως η ραδιοσυχνική ταυτοποίηση ή απλά RFID. Μάλιστα, με δεδομένο ότι κάθε αντικείμενο που μας περιβάλλει μπορεί να έχει – με τη βοήθεια ενός ενσωματωμένου επεξεργαστή RFID- τη δική του ταυτότητα και παρουσία στο Διαδίκτυο, τον τελευταίο καιρό γίνεται πολύς λόγος για το “Internet of Things”, το Δίκτυο των Αντικειμένων και των αισθητήρων με τους οποίους συνδυάζονται. Έτσι οι πληροφορίες από τα ζώα θα μπορούν να συνδυάζονται με άλλες μετρήσιμες τιμές και παραμέτρους, να αποτυπώνονται σε εύχρηστες διαδικτυακές εφαρμογές οι οποίες θα είναι εύκολα προσβάσιμες από παντού.
Σημαντικά εργαλεία διαχείρισης
Η χρήση συστημάτων εκτροφής ακριβείας (precision feeding) επιτρέπει κάθε ζώο να διατρέφεται όποτε πρέπει, όσο πρέπει και για όσο χρόνο πρέπει. Τα συστήματα αυτά μπορούν να μειώσουν σημαντικά το κόστος των ζωοτροφών ενώ παράλληλα οδηγούν και στην ανάπτυξη πιο υγειών ζώων και συμβάλουν στη μείωση των παραγόμενων αερίων του θερμοκηπίου και αμμωνίας.
Τα συστήματα για την έγκαιρη πρόβλεψη ασθενειών (early diseases warning systems) συνδυάζουν καταγραφή τιμών του περιβάλλοντος των κτηνοτροφικών κτιρίων, δεικτών φυσιολογίας των ζώων και κατάλληλων μοντέλων και αλγορίθμων και είναι σε θέση να μας προειδοποιούν εγκαίρως για το ενδεχόμενο κάποιας ασθένειας. Η χρήση αυτών συστημάτων οδηγεί σε σημαντική μείωση των φαρμάκων και αντιβιοτικών και στην αύξηση της ευζωίας των ζώων με άμεσα θετικά αποτελέσματα στην ποιότητα του τελικού προϊόντος και την υγεία των καταναλωτών.
Ο σχεδιασμός και δημιουργία βιοκλιματικών «έξυπνων» κτηνοτροφικών κτιρίων και χρησιμοποίηση αισθητήρων και κατάλληλων ψηφιακών τεχνολογιών για βέλτιστο έλεγχο των περιβαλλοντικών συνθηκών. Η χρήση τέτοιων συστημάτων οδηγεί σε αύξηση της ευζωίας των ζώων αλλά και σε σημαντική μείωση των παραγόμενων ρύπων και της κατανάλωσης ενέργειας.
Οι σύγχρονες τεχνολογίες μπορούν να εφαρμοστούν σε πολλούς τομείς της κτηνοτροφικής παραγωγής, δίνοντας έτσι στους κτηνοτρόφους ένα πολύτιμο εργαλείο διαχείρισης της μονάδας τους που μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη βελτίωση της παραγωγής, την προστασία του περιβάλλοντος και τη μείωση κινδύνων υγείας στη διατροφική αλυσίδα.
Η ανάγκη για διεπιστημονική συνεργασία και συνέργεια των προαναφερθέντων τομέων, όπως εκφράζεται μέσω της επιστημονικής προσέγγισης της Ενιαίας Υγείας, καθώς και η ενίσχυση της κοινωνικής συμμετοχής (εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών) σε σχετικά θέματα είναι αναγκαία για την επιτυχία εφαρμογής τους.
*Ο κ. Θωμάς Μπαρτζάνας είναι Καθηγητής, Αντιπρύτανης Έρευνας, Οικονομικών και Ανάπτυξης στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία της Ενιαίας Υγείας για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και τη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
