Οι ζωοανθρωπονόσοι είναι νοσήματα τα οποία μεταδίδονται από τα ζώα στον άνθρωπο, σπανιότερα αντίστροφα. Προκαλούνται κυρίως από βακτήρια, ιούς και παράσιτα, εμφανιζόμενες ολοένα και συχνότερα τα τελευταία χρόνια και, ορισμένες φορές, συνιστούν σημαντικό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας. Μεταδίδονται στον άνθρωπο είτε άμεσα (με επαφή δηλαδή του ανθρώπου με άρρωστο ζώο) ή έμμεσα (μέσω ξενιστών π.χ. κουνούπια, κρότωνες, ψύλλοι).

Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν την αλληλεπίδραση του παθογόνου παράγοντα με τον άνθρωπο και την δυναμική του νοσήματος. Επομένως, ο ουσιαστικός έλεγχος και η πρόληψη των νοσημάτων αυτών θα πρέπει να βασίζονται στην αρμονική συνεργασία μεταξύ κτηνιάτρων, ιατρών και επιστημόνων με ειδίκευση στο περιβάλλον, δηλαδή με άλλα λόγια να εφαρμόζεται η αντίληψη της «Ενιαίας Υγείας», η διεπιστημονική προσέγγιση των νοσημάτων των ζώων και του ανθρώπου σε σχέση με το περιβάλλον.

Ο κ. Εμμανουήλ Παπαδογιαννάκης

Ορισμένες ζωοανθρωπονόσοι είναι σοβαρές και συχνά θανατηφόρες (π.χ. λύσσα, λεπτοσπείρωση, γρίπη των πτηνών), ενώ άλλες εκδηλώνονται με ήπια συμπτώματα (π.χ. δερματοφυτίαση, σαρκοπτική ψώρα).

Δύο σημαντικές ζωοανθρωπονόσοι είναι η μόλυνση από εχινόκοκκο (εχινοκόκκωση) και η τοξοπλάσμωση.

Εχινοκόκκωση

Οφείλεται σε μόλυνση από το παράσιτο (ταινία) του εχινοκόκκου.

Ο άνθρωπος μολύνεται με το παράσιτο (Echinococcus granulosus) καταπίνοντας αυγά της ταινίας, είτε άμεσα από μολυσμένο σκύλο, είτε έμμεσα με μολυσμένη με αυγά του εχινοκόκκου τροφή (κυρίως λαχανικά, τα οποία καταναλίσκονται ωμά), νερό ή αντικείμενα. Τα αυγά του παρασίτου αποβάλλονται με τα κόπρανα του μολυσμένου σκύλου. Η στενή επαφή με μολυσμένο σκύλο σε συνδυασμό με ελλιπή μέτρα ατομικής υγιεινής, όπως η παράλειψη πλυσίματος των χεριών πριν από το φαγητό, είναι καθοριστικοί παράγοντες για τη μετάδοση του εχινοκόκκου από το σκύλο στον άνθρωπο.

Ο σκύλος, με τη σειρά του, μολύνεται τρώγοντας ωμά ή ατελώς ψημένα εντόσθια ζώων, τα οποία περιέχουν κύστεις του εχινοκόκκου. Ο άνθρωπος είναι συνήθως υπεύθυνος για την διαιώνιση της μόλυνσης, όταν διατρέφει το σκύλο με μολυσμένα ωμά ή ατελώς ψημένα εντόσθια ζώων διάμεσων ξενιστών του παρασίτου (π.χ. προβάτου). Τα πρόβατα (και άλλα ζώα διάμεσοι ξενιστές) μολύνονται με την κατανάλωση βοσκής μολυσμένης με αυγά του εχινοκόκκου. Τα αυγά είτε εναποτίθενται άμεσα στο χώρο βοσκής από μολυσμένα τσομπανόσκυλα ή άγρια σαρκοφάγα, είτε μεταφέρονται με τη βροχή και τον άνεμο.

Στον άνθρωπο, τα συμπτώματα της εχινοκόκκωσης ποικίλλουν ανάλογα με το μέγεθος της κύστης και το (-τα) όργανο (-να) που εντοπίζεται. Συνήθως, προσβάλλεται το ήπαρ και οι πνεύμονες. Η προσβολή εγκεφάλου, καρδιάς ή οστών παρουσιάζει ανάλογη συμπτωματολογία και έχει συνήθως δυσμενή έκβαση. Υπάρχει είδος εχινοκόκκου (Echinococcus multilocularis) που προκαλεί σοβαρή προσβολή του ήπατος και οδηγεί στον θάνατο εάν δεν γίνει μεταμόσχευση του οργάνου.

Στα ζώα η εχινοκόκκωση είναι κατά κανόνα ασυμπτωματική.

Βασικά μέτρα πρόληψης είναι:

  • Να μην τρέφονται οι σκύλοι με ωμά ή ατελώς ψημένα σπλάχνα ζώων, ούτε να έχουν πρόσβαση σε αυτά
  • Τακτικός κτηνιατρικός έλεγχος και αποπαρασιτισμός των σκύλων
  • Σχολαστικό πλύσιμο των λαχανικών, κυρίως όσων καταναλώνονται ωμά
  • Αποφυγή επαφής με αδέσποτους σκύλους
  • Καλό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι και ζεστό νερό μετά την επαφή με σκύλο και πριν την επεξεργασία τροφίμων

Τοξοπλάσμωση

Η τοξοπλάσμωση είναι νόσημα του ανθρώπου και των ζώων και οφείλεται στο πρωτόζωο Toxoplasma gondii. Η γάτα είναι το ζώο το οποίο ευθύνεται για τη διασπορά του πρωτοζώου στη φύση. Στον άνθρωπο, η τοξοπλάσμωση μεταδίδεται κατά κύριο λόγο με την κατάποση σποροφόρων ωοκύστεων (σποροζωΐτες) ή κύστεων (βραδυζωΐτες) του τοξοπλάσματος και σπανιότερα από τη μητέρα στο έμβρυο (συγγενής τοξοπλάσμωση). Η κατάποση σποροζωϊτών μπορεί να συμβεί μετά από επαφή των χεριών με το στόμα, ενώ προηγήθηκε εργασία με γυμνά χέρια σε κήπο ή καθαρισμός του δοχείου υγιεινής της γάτας. Επίσης, μετά από κατανάλωση μολυσμένου νερού. Η κατάποση βραδυζωϊτών συμβαίνει μετά από κατανάλωση μολυσμένου ωμού ή ανεπαρκώς ψημένου κρέατος, με τυχαία επαφή των χεριών με το στόμα μετά από χειρισμό ωμού κρέατος με γυμνά χέρια, καθώς και με κατανάλωση ωμών λαχανικών για την επεξεργασία των οποίων χρησιμοποιήθηκαν μαχαίρια και σκεύη τα οποία είχαν προηγουμένως χρησιμοποιηθεί για την επεξεργασία ωμού κρέατος.

Στα ζώα, η νόσος μεταδίδεται με την κατανάλωση ωμού κρέατος, μολυσμένης βοσκής ή νερού.

Στον άνθρωπο, η επίκτητη τοξοπλάσμωση σε ανοσοεπαρκή άτομα είναι συνήθως ασυμπτωματική. Πρόσφατες μελέτες έχουν συσχετίσει την ασυμπτωματική μορφή με σχιζοφρένεια, διπολικές διαταραχές, αμφιθυμία και επιληψία. Σε ανοσοκατασταλμένα άτομα παρατηρείται η οξεία μορφή της νόσου, η οποία εκδηλώνεται με σοβαρά συμπτώματα λόγω προσβολής του κεντρικού νευρικού συστήματος, των οφθαλμών ή άλλων οργάνων.

Στη συγγενή τοξοπλάσμωση συνήθως παρατηρούνται προσβολή του εγκεφάλου και των οφθαλμών του εμβρύου με σοβαρά, στις περισσότερες περιπτώσεις συμπτώματα.

Στα ζώα, όπως και στον άνθρωπο, η νόσος είναι συνήθως ασυμπτωματική.

Για την πρόληψη της τοξοπλάσμωσης πρέπει το κρέας να μαγειρεύεται καλά (τουλάχιστον στους 83oC) και τα λαχανικά και φρούτα να πλένονται σχολαστικά. Κατά τη διάρκεια εργασιών στον κήπο και σε κάθε επαφή με χώμα να χρησιμοποιούνται γάντια μιας χρήσης και στη συνέχεια να πλένονται τα χέρια με σαπούνι και νερό. Τα δοχεία με την άμμο υγιεινής της γάτας πρέπει να καθαρίζονται με ζεστό νερό και χρήση γαντιών μιας χρήσης καθημερινά. Τα χέρια πρέπει να πλένονται σχολαστικά μετά από επεξεργασία ωμού κρέατος και να μην χρησιμοποιείται το μαχαίρι με το οποίο τεμαχίστηκε το κρέας για το κόψιμο λαχανικών, τα οποία θα καταναλωθούν στη συνέχεια ωμά.

*Ο κ. Εμμανουήλ Παπαδογιαννάκης είναι καθηγητής Κτηνιατρικής, Δημόσιας Υγείας και Ζωοανθρωπονόσων στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής.

*Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία της Ενιαίας Υγείας για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και τη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.