Για το θέμα μιλούν:
Δρ Αντώνιος Μιχαηλάκης, Ερευνητής Τμήματος Εντομολογίας και Γ. Ζωολογίας στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, Αναπληρωματικό μέλος Δ.Σ. Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας
Δανάη Περβανίδου, Ιατρός Δημόσιας Υγείας, Προϊσταμένη του Τμήματος Νοσημάτων που Μεταδίδονται με Διαβιβαστές του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας
Τρεις κατηγορίες κουνουπιών και πέντε νοσήματα που χρειάζονται προσοχή. Αυτή είναι η νέα συνθήκη σε ό,τι αφορά στις μεταδιδόμενες από κουνούπια ασθένειες όχι στην Ασία ή την Αφρική, όπως θα πίστευε κανείς, αλλά στην Ευρώπη και -για ορισμένες από αυτές- στην Ελλάδα. Τα κουνούπια είναι παρόντα 12 μήνες, με την κλιματική αλλαγή να έχει καταργήσει τον «καλοκαιρινό» κανόνα κυκλοφορίας τους.
«Τα τελευταία πέντε χρόνια, το κοινό κουνούπι (Culex pipiens) δεν παύει να εντοπίζεται και τον χειμώνα», σημειώνει ο δρ Αντώνης Μιχαηλάκης. Το κοινό κουνούπι μεταδίδει τον ιό του Δυτικού Νείλου, ο οποίος δυστυχώς από το 2010, όταν και έφτασε στη χώρα μας μέσω μεταναστευτικών πτηνών από την Αφρική, έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Εκτοτε η λοίμωξη επιτηρείται από τον ΕΟΔΥ και κάθε καλοκαίρι καταγράφονται κρούσματα, εκ των οποίων ορισμένα είναι σοβαρά και σε ένα μικρό ποσοστό έχουν θανατηφόρα κατάληξη. «Είναι μια λοίμωξη που σε ποσοστό 80% είναι ασυμπτωματική, σε ένα 20% όσων μολύνονται εκδηλώνεται με ήπια σχετικά συμπτώματα ιογενούς συνδρομής και σε ένα ποσοστό λιγότερο του 1% προσβάλλει το νευρικό σύστημα και προκαλεί την πιο σοβαρή νευροδιεισδυτική μορφή της νόσου (κυρίως εγκεφαλίτιδα ή μηνιγγίτιδα). Πιο σοβαρά κινδυνεύουν να αρρωστήσουν κυρίως άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και άτομα με χρόνια υποκείμενα νοσήματα, τα οποία πρέπει να λαμβάνουν μέτρα προστασίας με απόλυτη συνέπεια», εξηγεί η κυρία Δανάη Περβανίδου.
Και ενώ ο ιός του Δυτικού Νείλου είναι μια γνωστή υγειονομική πρόκληση εδώ και κάποια χρόνια στην Ελλάδα, ένα άλλο είδος κουνουπιού έχει εγκατασταθεί και φέρει επί ευρωπαϊκού εδάφους σχετικά άγνωστες και θεωρούμενες ως «εξωτικές» απειλές. Πρόκειται για το ασιατικό κουνούπι τίγρης (Aedes albopictus) που είναι διαβιβαστής του ιού του Δάγκειου πυρετού, του ιού Τσικουνγκούνια και του ιού Ζίκα. Το ασιατικό κουνούπι τίγρης έχει εγκατασταθεί στην Ελλάδα και η παρουσία του έχει καταγραφεί τα τελευταία δύο χρόνια και τον Ιανουάριο, γεγονός ασυνήθιστο που προκαλεί παράλληλα τον προβληματισμό των επιστημόνων.
Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet και αφορά στην Αττική αναφέρει ότι για πρώτη φορά τα ενήλικα κουνούπια-τίγρεις ήταν ενεργά κατά τη διάρκεια της χειμερινής περιόδου (Δεκέμβριος 2022-Ιανουάριος 2023), ενώ ανιχνεύτηκαν και σε σχετικά μεγάλους αριθμούς. Σημειώνεται πως τις προηγούμενες περιόδους το ασιατικό κουνούπι τίγρης ήταν δραστήριο στην Αττική από τον Μάιο έως τις αρχές Δεκεμβρίου, με κορύφωση κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ συγκριτικά μικρός αριθμός ενηλίκων ανιχνευόταν και τον Δεκέμβριο.
Σύμφωνα με τον κ. Μιχαηλάκη, το ασιατικό κουνούπι εναποθέτει τα αυγά του μεμονωμένα σε μικρές δεξαμενές νερού επάνω από την επιφάνεια του νερού στα τοιχώματα της εστίας σε κάθετη επιφάνεια, για παράδειγμα σε μεταχειρισμένα ελαστικά και φυτά εσωτερικού χώρου όπως lucky bamboo. Ενα χαρακτηριστικό του κουνουπιού αυτού είναι ότι τσιμπά κυρίως κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Ο Δάγκειος πυρετός στην Ευρώπη και την Ελλάδα
Το τελευταίο διάστημα πρόβλημα με το κουνούπι τίγρης αντιμετωπίζουν αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Οπως επισημαίνει η κυρία Περβανίδου, τα τελευταία χρόνια έχουν παρατηρηθεί συμβάντα εγχώριας μετάδοσης Δάγκειου πυρετού και ιού Τσικουνγκούνια σε άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης. Η Ιταλία είναι μια από τις χώρες που έλαβε έκτακτα μέτρα στις πύλες εισόδου για να ανατρέψει τον κίνδυνο. Για την ανερχόμενη απειλή του Δάγκειου πυρετού στη Νότια Ευρώπη είχε προειδοποιήσει τον Οκτώβριο του 2023 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ενώ το 2023, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), σημειώθηκαν 82 κρούσματα στην Ιταλία, 45 στη Γαλλία και 3 στην Ισπανία.
Στην Ελλάδα, τα δηλωθέντα κρούσματα Δαγκείου πυρετού ήταν όλα εισαγόμενα (δηλαδή αφορούσαν σε ταξιδιώτες που προσβλήθηκαν σε κάποια ενδημική χώρα του εξωτερικού). Κατά την τελευταία δεκαετία καταγράφονται το πολύ έως 10 εισαγόμενα κρούσματα τον χρόνο. Για τα άλλα δύο νοσήματα (Ζίκα και Τσικουνγκούνια), έχουν καταγραφεί πολύ λιγότερα εισαγόμενα περιστατικά τα τελευταία έτη. Μέχρι στιγμής δεν έχει καταγραφεί στη χώρα μας κανένα περιστατικό εγχώριας μετάδοσης αυτών των ιών.
Προϋπόθεση για να συμβεί τοπική εγχώρια μετάδοση Δάγκειου πυρετού είναι ο συνδυασμός τριών παραμέτρων: πρώτον, της παρουσίας σε μια περιοχή πληθυσμών κουνουπιών-ικανών διαβιβαστών, δεύτερον, της εισαγωγής του ιού στην περιοχή (μέσω μολυσμένου ταξιδιώτη – εισαγόμενου περιστατικού) και τρίτον, της δυνατότητα πρόσληψης του ιού ή του παράσιτου από τα κουνούπια και της μετάδοσής του στον υγιή πληθυσμό.
Το υπουργείο Υγείας έχει συγκεκριμένες οδηγίες για τη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων με σκοπό την καταπολέμηση των κουνουπιών. Με δεδομένη, μάλιστα, την ανησυχία για εισαγωγή στην Ευρώπη του κουνουπιού Aedes aegypti, συγγενούς είδους με το ασιατικό κουνούπι τίγρης, το οποίο είναι ο ικανότερος διαβιβαστής του Δάγκειου πυρετού και των άλλων ιών (Τσικουνγκούνια και Ζίκα) και πρόσφατα εντοπίστηκε και στην Κύπρο, ενισχύθηκε η εντομολογική επιτήρηση στις πύλες εισόδου της χώρας μας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια τρίτη κατηγορία κουνουπιών που μεταδίδει ασθένειες στον άνθρωπο είναι τα ανωφελή κουνούπια που μεταδίδουν την ελονοσία. Στην Ελλάδα, που είναι χώρα ελεύθερη ελονοσίας από το 1974, είχαν καταγραφεί τα προηγούμενα έτη συμβάντα εγχώριας μετάδοσης ελονοσίας σε αγροτικές κυρίως περιοχές μέσω κουνουπιών που μολύνθηκαν από εισαγόμενα περιστατικά. Τα τελευταία δύο χρόνια δεν καταγράφηκε κανένα εγχώριο περιστατικό ελονοσίας στην Ελλάδα.
Tips για λιγότερα τσιμπήματα
Σημαντικός είναι ο περιορισμός των εστιών αναπαραγωγής των κουνουπιών σε ιδιωτικούς χώρους. Βασικότερο μέτρο για αυτό είναι να μην αφήνουμε στάσιμα νερά (οποιοδήποτε νερό παραμένει περισσότερο από 6-7 ημέρες). Άλλες οδηγίες προστασίας είναι:
• Χρήση εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών στο δέρμα και τα ρούχα.
• Κατάλληλα ρούχα που καλύπτουν όσο το δυνατόν περισσότερο το σώμα.
• Σίτες σε πόρτες, παράθυρα, φεγγίτες και αεραγωγούς τζακιού.
• Χρήση εγκεκριμένων εντομοαπωθητικών χώρου.
• Λειτουργία κλιματιστικού, καθώς απωθεί τα κουνούπια.
Κουνούπια: Επτά λόγοι που τσιμπούν εσάς και όχι τον διπλανό σας
ΕΟΔΥ: Προσοχή στα κουνούπια και τον ιό του Δυτικού Νείλου – Τα μέτρα προφύλαξης
Το θέμα δημοσιεύθηκε στο τεύχος ν.11 του περιοδικού ygeiamou που κυκλοφόρησε με ΤΟ ΘΕΜΑ στις 26/5/2024
