Ολόκληρο το άρθρο της Δάφνης Καϊτελίδου* έχει ως εξής:
Τις τελευταίες δεκαετίες, παρατηρείται σημαντική αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), παράγοντες που συντέλεσαν σε αυτό είναι η πρόσβαση όλο και μεγαλύτερου τμήματος του πληθυσμού σε καθαρό πόσιμο νερό και η ανάπτυξη και διάδοση των εμβολίων.
Τα εμβόλια αποτελούν δημόσιο αγαθό και έχουν σημαντικά οφέλη, τόσο για τον εμβολιαζόμενο, όσο και για τη Δημόσια Υγεία γενικότερα. Ο εμβολιασμός συμβάλλει στην πρόληψη και την προστασία των ανθρώπων από ασθένειες, η φυσική νόσηση από τις οποίες μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, ή ακόμη και θάνατο.
Η ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την παροχή υπηρεσιών υγείας υψηλής ποιότητας και αποτελεί διάσταση που θα πρέπει να αξιολογείται στενά από κάθε σύστημα υγείας. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι παρόλο που η εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού είναι γενικά αυξημένη, περίπου 25 εκατομμύρια παιδιά μικρότερα του ενός έτους παγκοσμίως δεν έχουν λάβει ούτε τα βασικά εμβόλια. Μάλιστα, σύμφωνα με δεδομένα του ΠΟΥ, το 2021 ο αριθμός των παιδιών που είναι εντελώς ανεμβολίαστα αυξήθηκε κατά 5 εκατομμύρια συγκριτικά με τον αντίστοιχο αριθμό του 2019 (ΠΟΥ, 2023). Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διερευνώνται συνεχώς οι παράγοντες που οδηγούν σε μειωμένη πρόσβαση του πληθυσμού στα εμβολιαστικά προγράμματα, εντοπίζοντας παράλληλα και πιθανά εμπόδια στο σύστημα υγείας.
Οι δείκτες της εμβολιαστικής κάλυψης
Μερικοί παράγοντες που πιθανώς παρεμποδίζουν τον γενικό πληθυσμό να εμβολιαστεί μπορεί να είναι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η ανεπαρκής εκπαίδευση και ενημέρωση, οι γεωγραφικές ανισότητες, η μειωμένη διαθεσιμότητα εμβολίων, η διαθεσιμότητα εμβολιαστικών κέντρων κ.α.
Στην Ελλάδα, όπου εφαρμόζεται εθνικό πρόγραμμα ανοσοποίησης, τα ποσοστά εμβολιασμού είναι υψηλότερα σε σύγκριση με την ΕΕ. Η χώρα μας υπερβαίνει το κατώτατο όριο του 95% που συνιστάται από τον ΠΟΥ για τη διατήρηση της συλλογικής ανοσίας.
Εντούτοις, σε ορισμένες περιπτώσεις η επίδοση της χώρας θα μπορούσε να βελτιωθεί αφού για παράδειγμα η κάλυψη των ηλικιωμένων με το εμβόλιο της γρίπης είναι χαμηλότερη από τον στόχο του ΠΟΥ (που αντιστοιχεί στο 75% του εν λόγω πληθυσμού) και η συμμόρφωση στις επαναληπτικές δόσεις των παιδικών εμβολίων είναι χαμηλή (European Observatory on Health Systems and Policies and OECD, 2019).
Οι προσπάθειες που λαμβάνουν χώρα την παρούσα χρονική περίοδο τόσο από το υπουργείο Υγείας όσο και από τον Οργανισμό Διασφάλισης Ποιότητας Υγείας (ΟΔΙΠΥ) για τη συστηματική μέτρηση και παρακολούθηση δεικτών εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού είναι προς την σωστή κατεύθυνση και θα πρέπει να ενταθούν. Μόνο με τον τρόπο αυτό θα το σύστημα υγείας θα είναι σε θέση να παρακολουθεί και να παρεμβαίνει εγκαίρως για να άρει εμπόδια ή να ενισχύσει παράγοντες που θα βοηθήσουν στην αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού.
Το ψηφιακό βιβλιάριο
Σημαντικό ρόλο στις προσπάθειες αυτές διαδραματίζει το ψηφιακό βιβλιάριο εμβολιασμού, δηλαδή η εφαρμογή που επιτρέπει όλη η διαδικασία αναφορικά με τους εμβολιασμούς να καταγράφεται ηλεκτρονικά από τον γιατρό μέσα από το σύστημα της ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και να είναι προσβάσιμη από τους πολίτες. Μέχρι σήμερα τα δεδομένα αυτά υπήρχαν σε έγχαρτα βιβλιάρια με κίνδυνο απώλειας δεδομένων εάν το βιβλιάριο υγείας χανόταν ή καταστρεφόταν ενώ ταυτόχρονα δεν υπήρχαν ψηφιακά δεδομένα για να παρακολουθούνται σημαντικοί δείκτες υγείας και να χαράσσονται οι απαραίτητες πολιτικές υγείας. Μέσω του ψηφιακού βιβλιαρίου μπορούν να συλλέγονται και να καταγράφονται δεδομένα για την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού και με τον τρόπο αυτό η πρόληψη να γίνεται πιο στοχευμένα και να δίδεται η δυνατότητα βελτίωσης του σχεδιασμού πολιτικών υγείας.
Σημαντική πτυχή στην παροχή ποιοτικών υπηρεσιών υγείας είναι, για παράδειγμα, η κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση του πληθυσμού για τα οφέλη του εμβολιασμού. Οι επαγγελματίες υγείας διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση του πληθυσμού μέσω κατάλληλων προγραμμάτων προαγωγής υγείας, παρέχοντας επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις για τον εμβολιασμό, τα οφέλη και τις πιθανές ανεπιθύμητες ενέργειες. Η πλήρης και αποτελεσματική ενημέρωση, συμβάλει στην ενδυνάμωση των χρηστών υπηρεσιών υγείας, οι οποίοι μπορούν να λάβουν μόνοι τους αποφάσεις που αφορούν την υγεία τους, έχοντας έτσι θετικές εμπειρίες από τη διαδικασία της φροντίδας. Αυτό θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα αλλά και δείκτης αξιολόγηση των υπηρεσιών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και δημόσιας υγείας.
Η συνεχής αξιολόγηση και παρακολούθηση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας των εμβολίων είναι, επίσης, ζήτημα μείζονος σημασίας για τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης φροντίδας υγείας. Οι επαγγελματίες υγείας έχουν βασικό ρόλο στην παρακολούθηση, τον εντοπισμό και την αναφορά πιθανών ανεπιθύμητων ενεργειών των εμβολίων. Η γνώση ότι τα εμβόλια είναι αποτελεσματικά και κατά κύριο λόγο ασφαλή, συμβάλλει στην καλλιέργεια αισθήματος εμπιστοσύνης στους χρήστες υπηρεσιών υγείας, οι οποίοι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να έχουν αμφιβολίες και να διστάζουν να εμβολιαστούν.
Συμπερασματικά, η αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης είναι κρίσιμης σημασίας για την επίτευξη της συλλογικής ανοσίας του πληθυσμού. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η προσπάθεια εξάλειψης όλων των ανισοτήτων που υπάρχουν ως προς την πρόσβαση των πολιτών στα εμβόλια με την ανάπτυξη στοχευμένων προγραμμάτων όσο το δυνατόν πιο κοντά στους χώρους που οι άνθρωποι ζουν και εργάζονται. Η ψηφιοποίηση στο χώρο της υγείας γενικότερα αλλά και η ψηφιακή παρακολούθηση των δεδομένων εμβολιαστικής κάλυψης του πληθυσμού μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη ενός πιο αποτελεσματικού και κατ΄ επέκταση ενός πιο ανθρωποκεντρικού συστήματος υγείας.
* Η κυρία Δάφνη Καϊτελίδου είναι Καθηγήτρια, Τομέας Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ – Διευθύντρια Εργαστηρίου Οργάνωσης και Αξιολόγησης Υπηρεσιών Υγείας – Πρόεδρος Οργανισμού Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία (ΟΔΙΠΥ).
* Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
