*Γράφει η Δήμητρα Ξενάκη, Δρ. Δομικής Χημείας Τροφίμων
Οι πλημμύρες συμβαίνουν στον πλανήτη μας λόγω διαφόρων παραγόντων. Μεταξύ αυτών είναι τα έντονα φυσικά καιρικά φαινόμενα (ανοδος της στάθμης ποταμού, λίμνης ή θάλασσας, έντονες βροχοπτώσεις, ισχυρές καταιγίδες, λιώσιμο χιονιού, καταστροφή των δασών, τσουνάμι) και οι ανθρώπινες κατασκευές όπως βλάβες φραγμάτων ή αναχωμάτων αλλά και κατασκευές σε περιοχές πολύ κοντά στη θάλασσα ή ποτάμια ή κατασκευές σε περιοχές που προηγουμένως καταλαμβάνονταν από θάλασσα ή ποτάμια. Επίσης οι ανθρώπινες δραστηριότητες (απόρριψη σκουπιδιών ή υλικών που εμποδίζουν στις κοίτες ποταμών και αποψίλωση των δασών) καθώς και η κλιματική αλλαγή η οποία ενδέχεται να αλλάζει τη συχνότητα και ένταση των βροχοπτώσεων, ενώ μπορεί να επιταχύνει άλλες διεργασίες όπως το λιώσιμο του χιονιού.
Το πιο σημαντικό είναι ότι οι καταστάσεις κρίσεων που δημιουργούνται από τις πλημμύρες θα μπορούσαν – ως ένα βαθμό τουλάχιστον – να προληφθούν, με Μελέτες Διαχείρισης Κρίσεων Πλημμυρών, που θα έχουν γίνει από ομάδες διαφόρων επιστημονικών ειδικοτήτων. Οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι κάτοικοι των επικινδύνων περιοχών πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί. Επίσης είναι καλό να γίνονται μελέτες προσομοίωσης της Διαχείρισης της Πλημμύρας, να υπάρχουν δείκτες μέτρησης της επιτυχίας ή μη της Διαδικασίας διαχείρισης της κρίσεως και να ακολουθούν διορθωτικές ενέργειες.
Οι συνέπειες μιας πλημμύρας μπορεί να είναι πολλές και σε πολλά επίπεδα. Στον τομέα της υγείας μπορεί να προκληθούν τραυματισμοί από πτώση δέντρων, καλώδια ρεύματος ή άλλα συντρίμμια, έως και θάνατοι. Επίσης οι πλημμύρες αυξάνουν τον κίνδυνο ασθενειών όπως η ελονοσία, η λεπτοσπείρωση, ο κίτρινος πυρετός κλπ.
Στον οικονομικό τομέα οι πλημμύρες προκαλούν απώλεια μεγάλων ποσοτήτων υλικών αγαθών, και καταστροφή υποδομών, ενώ πολλοί ανθρώποι χάνουν τις κατοικίες τους.
Η πληγείσα περιοχή αδυνατεί να παράγει τα συνήθη αγαθά, πράγμα που σημαίνει ότι στην υπόλοιπη χώρα δεν υπάρχει αρκετή προσφορά με αποτέλεσμα αύξηση των τιμών.
Όταν οι πλημμύρες πλήττουν γεωργική γη προκαλούν ζημιές σε καλλιέργειες και σε υποδομές και εμποδίζουν την παραγωγή τροφίμων. Είναι πολύ σημαντικό να τονίσουμε, ότι οι πλημμύρες, αλλάζουν την σύσταση του εδάφους, μολύνουν τα υπόγεια ύδατα, και εξαπλώνουν την ρύπανση, βλάπτοντας ζώα και ανθρώπους. Ο χρόνος που διαρκούν αυτές οι αλλαγές διαφέρει κατά περίπτωση και δεν μπορεί να προβλεφθεί. Ομοίως δεν μπορεί να προβλεφθεί αν και πότε η πληγείσα περιοχή θα επανέλθει στην αρχική κατάσταση για να καλλιεργηθεί και να παράγει πάλι τρόφιμα.
Αρκετά αγροκτήματα, βρίσκονται σε κοιλάδες ποταμών επειδή τα εδάφη είναι γόνιμα και καλλιεργούνται εύκολα, αλλά είναι ευάλωτα στις πλημμύρες. Για παράδειγμα, το 2011, η τροπική καταιγίδα Irene έπληξε τέτοιες εκτάσεις, στις ΗΠΑ. Υπολογίζεται ότι 15.400 στρέμματα γεωργικής γης, υπέστησαν βλάβες. Ο αντίκτυπος στη γεωργία ήταν περίπου ζημιές 20 εκατομμύρια δολαρίων. Προκλήθηκε μόλυνση, διάβρωση του εδάφους, απώλεια εξοπλισμού και υποδομών, εναπόθεση υπολειμμάτων και εξάπλωση χωροκατακτητικών ειδών. Δημιουργήθηκε πρόβλημα στην περιφερειακή οικονομία και στον εφοδιασμό τροφίμων.
Στις 20 Σεπτεμβρίου 2023 ειδικοί επιστήμονες του ΓΠΑ , παρουσίασαν τις καταστροφές στη Θεσσαλία και πρότειναν λύσεις.
Μεταξύ άλλων, αναφέρθηκε ότι επλήγησαν 700.000 στρέμματα (επί συνόλου 3,3 εκ στρεμμάτων) καλλιεργήσιμης γης (δηλαδή το 20-25 % των καλλιεργήσιμων εδαφών). Οι ανοιξιάτικες καλλιέργειες (βαμβάκι , αραβόσιτος, μηδική, βιομηχανική τομάτα) επλήγησαν περισσότερο, διότι ήταν στο κρίσιμο στάδιο παραγωγής. Για τα εδάφη οι πρώτες παρατηρήσεις ήταν πως η μαζική μεταφορά φερτών υλικών έχει οδηγήσει σε διάβρωση επικλινών εδαφών και εναπόθεση πιο λεπτόκοκκων υλικών. Η πολυήμερη παραμονή των εδαφών κάτω από το νερό και η επιφανειακή επικάθηση ιζήματος άλλαξαν τις ιδιότητές του. Αναμένεται αυτό να είναι προσωρινό. Καταστράφηκαν υλικά και μεταποιητικές μονάδες με άμεσες επιπτώσεις στα συγκομισμένα υλικά.
Καταλαβαίνουμε συνεπώς, ότι πέρα από τις πρώτες εμφανείς καταστροφές που επιφέρει μια πλημμύρα, ακολουθούν και άλλες. Σ’ αυτές συμπεριλαμβάνεται η επισιτιστική ανασφάλεια. Η έκταση των πιθανών επιδράσεων της επισιτιστικής ανασφάλειας, εξαρτάται από τον τόπο και από τα υπόλοιπα κοινωνικά θέματα και πρακτικές. Οι κίνδυνοι που καταγράφονται είναι παρόμοιοι. Μετακίνηση πληθυσμών, πρόβλημα υπερπληθυσμού σε «ασφαλή μέρη» με όλα τα κοινωνικοοικονομικά επακόλουθα προβλήματα. Επίσης υπάρχει ο κίνδυνος αύξησης ασθενειών και θανάτων, λόγω υποσιτισμού και αδυναμίας αγοράς ασφαλών τροφίμων.
Η τρέχουσα γνώση μας, για τους κινδύνους που επιφέρει η έλλειψη τροφίμων λόγω πλημμυρών είναι ελλιπής. Συνεπώς, πρέπει να εξασφαλιστεί η εφαρμογή προληπτικών διαδικασιών, η σωστή χρήση γης, η εκπόνηση και τακτική αναθεώρηση διαδικασιών διαχείρισης πλημμυρικών κρίσεων και η τήρηση των σχετικών ελέγχων. Όλα αυτά απαιτούν τη συνεργασία επιστημόνων διαφόρων ειδικοτήτων σε όλους τους τομείς.
Δήμητρα Ξενάκη, Δρ. Δομικής Χημείας Τροφίμων
