Ακαδημία Αθηνών: Αντεπιστέλλον μέλος στην Έδρα της Νευροβιολογίας-Βιολογίας της Γήρανσης ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης

Η Ακαδημία Αθηνών εξέλεξε σήμερα, Πέμπτη, 13 Ιουνίου 2019, τον καθηγητή κ. Νεκτάριο Ταβερναράκη ως αντεπιστέλλον μέλος της στον κλάδο «Νευροβιολογία-Βιολογία της Γήρανσης», στην Τάξη των Θετικών Επιστημών.

Ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης είναι Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Διευθυντής της Κεντρικής Διεύθυνσης του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Είναι Τακτικός Καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστήμιου Κρήτης, Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στη ΒιοΠληροφορική της Ιατρικής Σχολής, και Ερευνητής του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, όπου ηγείται του Εργαστηρίου Νευρογενετικής και Γήρανσης. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των μοριακών μηχανισμών που διέπουν τη λειτουργία και την παθοφυσιολογία του νευρικού συστήματος. Με τις επιστημονικές του μελέτες, έχει συμβάλει σημαντικά στην κατανόηση των μηχανισμών νευροεκφυλισμού, μνήμης και μάθησης, καθώς και της γήρανσης. Έχει επίσης συνεισφέρει στην ανάπτυξη καινοτόμων πειραματικών εργαλείων και μεθόδων για τη μελέτη του νευρικού συστήματος και της βιολογίας του κυττάρου.

Ο κ. Ν. Ταβερναράκης γεννήθηκε το 1967 στο Ηράκλειο της Κρήτης.

Α. Σπουδές, σταδιοδρομία και επιστημονικές διακρίσεις

Ο κ. Ταβερναράκης έλαβε πτυχίο Βιολογίας από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης το 1989 και διδακτορικό δίπλωμα στη Μοριακή Γενετική από το Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου της Κρήτης και το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας το 1995. Εκπόνησε μεταδιδακτορική έρευνα στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Βιοχημείας του Rutgers, Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Νιου Τζέρσεϊ, ΗΠΑ, 1995-2001 στη Νευροβιολογία και τη μοριακή γενετική του C. elegans από το 1995 έως το 2001, οπότε και εντάχτηκε στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) ως ανεξάρτητος ερευνητής στη βαθμίδα του Επίκουρου Καθηγητή. Προήχθη στη βαθμίδα του Αναπληρωτή Καθηγητή το 2004, και στη βαθμίδα του Τακτικού Καθηγητή (Διευθυντή Ερευνών) στα μέσα του 2008. Τον Ιούνιο του 2010 εξελέγη Τακτικός Καθηγητής Μοριακής Βιολογίας Συστημάτων, σε διακεκριμένη θέση Αριστείας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Τον Σεπτέμβριο του 2013 εξελέγη στη θέση του Διευθυντή του ΙΜΒΒ και τον Νοέμβριο του 2016 εξελέγη Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου και Διευθυντής της Κεντρικής Διεύθυνσης του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ).

Ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης είναι εκλεγμένο Μέλος του European Molecular Biology Organization και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών. Είναι ο μόνος στην Ελλάδα και από τους λίγους παγκοσμίως που έχει επιτύχει 2 φορές (το 2009 και το 2016) χρηματοδότηση από το πρόγραμμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕRC) για προχωρημένους ερευνητές. Έχει επίσης επιτύχει χρηματοδότηση από το ειδικό πρόγραμμα του ERC για την προώθηση της καινοτομίας (Proof of Concept, 2016). Ο κ. Νεκτάριος Ταβερναράκης έχει βραβευτεί με το Βραβείο του EMBO για νέους ερευνητές, με το Βραβείο Έρευνας Friedrich Wilhelm Bessel του Ιδρύματος Alexander von Humboldt της Γερμανίας, με το Επιστημονικό Βραβείο Ιατρικής και Βιολογίας του Ιδρύματος Μποδοσάκη, με το Βραβείο Επιστημονικής Αριστείας του Εμπειρίκειου Ιδρύματος (http://www.empirikion.gr/), με το Βραβείο Ερευνητικής Αριστείας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ, http://www.forth.gr/), με το Αρεταίειο Βραβείο Ιατροβιολογικών Επιστημών της Ακαδημίας Αθηνών.

Είναι επίσης εκλεγμένο Μέλος της Ακαδημίας του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Κυτταρικού Θανάτου (ECDO), Διακεκριμένος Εξωτερικός Συνεργάτης του Freiburg Institute for Advanced Studies (Πανεπιστήμιο Freiburg, Γερμανία), Μέλος της Επιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής του Cancer and Ageing Research Center of Nice (Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, CNRS και INSERM, Γαλλία), Αντιπρόεδρος της Επιστημονικής Συμβουλευτικής Επιτροπής του Institute for Biomedical Ageing Research (Αυστριακή Ακαδημία Επιστημών, Πανεπιστήμιο του Innsbruck, Αυστρία), Συνεργαζόμενος Ερευνητής του German Center for Neurodegenerative Diseases (DZNE; Helmholtz Association, Βόννη, Γερμανία), και Μέλος του επιστημονικού οργανισμού Faculty of 1000 για τη Βιολογία/Ιατρική (τομέας Κυτταρικής Βιολογίας). Πρόσφατα εξελέγη μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας, μία διάκριση με τις υψηλότερες προδιαγραφές διεθνούς αναγνώρισης επιστημονικών προσωπικοτήτων.

B. Ερευνητικό έργο και επιστημονικές δημοσιεύσεις

Το εργαστήριο του κ. Ταβερναράκη έχει δημοσιεύσει 189 πρωτότυπες μελέτες, 23 κεφάλαια σε βιβλία και 28 άλλα κείμενα, συμπεριλαμβανομένων άρθρων σχολιασμού σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, καθώς και επιστημονικών εκλαϊκευτικών άρθρων. Έχει επίσης συντάξει/επιμεληθεί 2 επιστημονικά βιβλία: για το Μεταβολισμό των Πρωτεϊνών κατά τη Γήρανση το οποίο εκδόθηκε από το τον εκδοτικό οίκο Springer (New York), και την Ελληνική έκδοση του βιβλίου «Το σύμπαν της συνείδησης: πώς η ύλη γίνεται φαντασία» του βραβευμένου με Nobel Gerald Edelman και του Giulio Tononi από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης . Οι δημοσιεύσεις του έχουν ήδη λάβει πάνω από 14.000 αναφορές (χωρίς αυτοαναφορές, με πάνω από 75 αναφορές κατά μέσο όρο ανά δημοσίευση). Ο δείκτης απήχησης h των δημοσιεύσεων του είναι σήμερα 56 και η πρόβλεψη, σε βάθος δεκαετίας, για το δείκτη h είναι 98.

Tα σημαντικότερα επιστημονικά του επιτεύγματα συνοψίζονται ως εξής:

• Απεκάλυψε τον μοριακό μηχανισμό που συνδέει την πρωτεΐνοσυνθεση και τη μιτοχονδριακή ενεργειακή ομοιόσταση με τη γήρανση και ανέδειξε έναν εξελιγμένο μοριακό μηχανισμό μέσω του οποίου συνρυθμίζεται η βιογένεση και η καταστροφή των μιτοχονδρίων κατά τη γήρανση
• Απεκάλυψε το ρόλο της ενδοκυτταρικής ομοιόστασης του ασβεστίου, της λυσοσωματικής βιογένεσης και λειτουργίας, καθώς και το ρόλο της ενδοκυττάρωσης και της ενδοκυτταρικής διακίνησης στο νεκρωτικό κυτταρικό θάνατο
• Ανέδειξε τον κρίσιμο ρόλο της κυτταρικής οξύνισης και της αυτοφαγίας στο νευροεκφυλισμό και στο νεκρωτικό κυτταρικό θάνατο
• Ταυτοποίησε τα πρωτεολυτικά ένζυμα που ρυθμίζουν την κυτταρική καταστροφή κατά τον νευροεκφυλισμό και απομόνωσε και χαρακτήρισε τα ιοντικά κανάλια που συμμετέχουν στην ντοπαμινεργική σηματοδότηση και τη συνειρμική εκμάθηση
• Ανέπτυξε ένα αποτελεσματικό γενετικό εργαλείο κυτταρικής εκτομής και μια καινοτόμα μέθοδο παρεμβολής μέσω δίκλωνου RNA (RNAi) που επιτρέπει την αποτελεσματική σίγαση γονιδίων σε νευρώνες
• Ανέπτυξε καινοτόμα πειραματικά μοντέλα θερμοπληξίας: Ταυτοποίησε μηχανισμούς προστασίας από θερμική κυτταροτοξικότητα και νεκρωτικές προσβολές
• Έχει λάβει εκατοντάδες προσκλήσεων για σεμινάρια και διαλέξεις (μεταξύ των οποίων πολλές Κεντρικές και Τιμητικές ομιλίες), σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια και Πανεπιστήμια ή Ερευνητικά Ιδρύματα, σε όλο τον κόσμο. Έχει επίσης δώσει Κεντρικές διαλέξεις ως Εκπαιδευτής σε προχωρημένα μεταπτυχιακά μαθήματα του European Neuroscience Institute στο Βερολίνο.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο ΙΜΒΒ, ο Δρ. Ταβερναράκης έχει επιβλέψει 19 μεταπτυχιακούς φοιτητές, 16 διδακτορικούς φοιτητές και 12 Μεταδιδακτορικούς επιστήμονες. Συνολικά, πάνω από 125 σπουδαστές, συνεργάτες έρευνας και επισκέπτες επιστήμονες έχουν εκπαιδευτεί στο εργαστήριό του τα χρόνια της λειτουργίας του.

Μέλη του εργαστηρίου του έχουν κατορθώσει να εξασφαλίσουν εξαιρετικά ανταγωνιστικές μεταδιδακτορικές υποτροφίες (EMBO, HFSPO, Marie Curie κα), καθώς και 8 διδακτορικές υποτροφίες από εθνικά ιδρύματα. Διδακτορικοί του φοιτητές έχουν επιτύχει να εξασφαλίσουν ιδιαίτερα ανταγωνιστικές υποτροφίες για να συνεχίσουν με μεταδιδακτορικές σπουδές σε κορυφαία Πανεπιστήμια του εξωτερικού (Columbia University, Max Plank Institute, MIT, NYU, UCSF και άλλα). Τρεις μεταδιδακτορικοί του συνεργάτες έχουν επιτύχει χρηματοδότηση από το ERC (Starting Grants), και έχουν δημιουργήσει δικά τους ανεξάρτητα εργαστήρια στην Ελλάδα και την Ισπανία (το 2007, το 2011 και το 2016).

Ο κ. Ταβερναράκης είναι Διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στη ΒιοΠληροφορική, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστήμιου Κρήτης. Το εργαστήριό του συμμετέχει σε πολλά προγράμματα εκπαίδευσης νέων ερευνητών Marie Curie, καθώς και στις κοινοπραξίες REGPOT TRANSPOT και INNOVCRETE.

Γ. Έργο και διακρίσεις στην Ελλάδα

Το εργαστήριό του στο ΙΜΒΒ ήταν το πρώτο που εισήγαγε το νηματώδη C. elegans ως οργανισμό-μοντέλο για Βιοιατρική έρευνα στην Ελλάδα. Με το μοντέλο αυτό η ερευνητική του ομάδα έχει καταφέρει να διεξάγει διεθνώς ανταγωνιστική έρευνα υψηλής στάθμης.

Το εργαστήριο έχει προσελκύσει στην Ελλάδα ευρωπαϊκά και εθνικά ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα με συνολική χρηματοδότηση που ξεπερνά τα 10 εκατομμύρια ευρώ, συμπεριλαμβανομένων και 3 προγραμμάτων ERC ύψους 5.7 εκατομμυρίων ευρώ.

Το εργαστήριο του έχει εγκαταστήσει και λειτουργεί προηγμένη Υποδομή Πολυφωτονικής Μικροσκοπίας στο ΙΜΒΒ (τη μοναδική στο είδος της στην Ελλάδα και μια από τις λίγες παγκοσμίως). Η Μονάδα ενσωματώνει την τελευταία λέξη της τεχνολογίας στην πολυφωτονική απεικόνιση βιολογικού υλικού, με στόχο να επιτρέψει στους ερευνητές να διακρίνουν με ακρίβεια και να παρακολουθούν θεμελιώδεις μοριακές βιολογικές διεργασίες, βαθιά μέσα σε ζωντανά κύτταρα και οργανισμούς.

Ο κ. Ταβερναράκης είναι ο συντονιστής της πρωτοβουλίας για την ανάπτυξη Εθνικής Ερευνητικής Υποδομής Βιοαπεικόνισης (BioImaging-GR) στο πλαίσιο του ESFRI (European Strategy Forum on Research Infrastructures), η οποία έχει συμπεριληφθεί στον Εθνικό Οδικό Χάρτη Ερευνητικών Υποδομών.

Ο κ. Ταβερναράκης είναι Μέλος του Εθνικού Τομεακού Επιστημονικού Συμβουλίου Βιοεπιστημών, Μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εκπαίδευσης, Έρευνας και Ανάπτυξης, Συντονιστής της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, και Μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Ευρωπαϊκού Δικτύου Ινστιτούτων Νευροεπιστημών. Έχει επίσης υπηρετήσει ως Εθνικός Εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το πρόγραμμα «Υγεία/Βιοϊατρική», ως εκλεγμένος Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ερευνητών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας, και ως εκλεγμένο Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΜΒΒ.

Έχει αναλάβει μια σειρά από πρωτοβουλίες στην προσπάθεια να διευκολυνθεί η αλληλεπίδραση με επιστήμονες της Ελλάδας και του εξωτερικού στον τομέα των Βιοεπιστημών και να ενδυναμωθεί η Ελληνική παρουσία στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα των Νευροεπιστημών και της Κυτταρικής Βιολογίας.

Δ. Συμπέρασμα

Ο κ. Ταβερναράκης είναι εξαίρετος επιστήμων με κορυφαίες δημοσιεύσεις στον τομέα της Νευροβιολογίας, της μοριακής βιολογίας των γονιδίων της γήρανσης, του κυτταρικού θανάτου, της μνήμης και της μάθησης. Οι έρευνες που εκτελούνται στο εργαστήριό του είναι ανταγωνιστικές στο υψηλότατο επίπεδο διεθνώς. Οι εργασίες του έχουν εκτελεστεί ως επί το πλείστον στην Ελλάδα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι την τελευταία δεκαετία δημοσίευσε 5 εργασίες του ως κύριος ερευνητής στο κορυφαίο περιοδικό Nature. Την τελευταία δεκαετία ο κ Ταβερναράκης έχει επίσης συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη μεγάλων ερευνητικών προγραμμάτων και υποδομών διεθνούς απήχησης με βάση του το ΙΜΒΒ στο Ηράκλειο της Κρήτης. Μέσα στην προσεχή δεκαετία, αναμένεται να συνεχιστεί περαιτέρω η ραγδαία εξέλιξη της απήχησης του έργου του και της συνεισφοράς του σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.