Το δυσβάστακτο φορολογικό περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιούνται οι φαρμακευτικές εταιρίες στη χώρα μας σκιαγραφεί ο πρόεδρος του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδας (ΣΦΕΕ), κ. Ολύμπιος Παπαδημητρίου, μιλώντας στο protothema.gr, και ζητεί από την κυβέρνηση να δει το φορτίο που έχει σωρευτεί στις πλάτες της φαρμακοβιομηχανίας και να μην θεωρεί πως «επειδή δεν αποσύρονται φάρμακα, όλα είναι μια χαρά». Για να περιγράψει μάλιστα πόσο «βαρύ, ανορθολογικό και στρεβλό είναι το μέτρο του clawback» (υποχρεωτική επιστροφή της υπέρβασης της κλειστής φαρμακευτικής δαπάνης) αντιπαραβάλλει το ύψος των ποσών που πληρώνει κάθε χρόνο στο κράτος η φαρμακοβιομηχανία με το κόστος ενός τεράστιου έργου υποδομής, που σχετίζεται και με την Ελλάδα, με τον αγωγό ΤΑΡ, που ανέρχεται σε 1,5 δισ. ευρώ! Περίπου τόσα, 1,4 δισ. ευρώ, ήταν το clawback των φαρμακευτικών εταιριών για το 2018.
Σε ό,τι αφορά τη διαδικασία τιμολόγησης των φαρμάκων που δρομολογήθηκε αυτήν την εβδομάδα με νομοθετική ρύθμιση από το υπουργείο Υγείας, ο πρόεδρος του ΣΦΕΕ υπογραμμίζει πως θέτει τις βάσεις για μια προβλεψιμότητα στις τιμές, «αφού αποφεύγονται οι διακυμάνσεις λόγω συναλλαγματικών ισοτιμιών και προβλέπεται μέγιστη ετήσια μείωση», αλλά επισημαίνει το γεγονός ότι δεν προβλέπεται διόρθωση των στρεβλώσεων στις τιμές των φαρμάκων, «με συνέπεια να παραμένει για τους Έλληνες ασθενείς ο κίνδυνος ελλείψεων και αποσύρσεων φαρμάκων».
Ωστόσο, ο κ. Παπαδημητρίου θεωρεί πως το τοπίο θα αλλάξει στην χώρα μας αν προχωρήσουν και ολοκληρωθούν οι διαρθρωτικές αλλαγές στην υγεία και ιδίως στο φάρμακο, καθώς και αν αναπροσαρμοστεί η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη σε επίπεδα που προσεγγίζουν τις πραγματικές ανάγκες της χώρας.
-Ένα και πλέον έτος μετά την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια, σε ποια φάση βρίσκεται ο κλάδος της φαρμακοβιομηχανίας; Έχουν διαμορφωθεί οι συνθήκες για ένα σταθερό, επιχειρηματικό περιβάλλον;
Για τον κλάδο του φαρμάκου δεν υπάρχει έξοδος από τα μνημόνια. Ουσιαστικά το πιο βαρύ, ανορθολογικό και στρεβλό μέτρο των μνημονίων, το «clawback» θα είναι σε ισχύ τουλάχιστον μέχρι το 2022. Αυτό καταλύει κάθε έννοια προβλεψιμότητας για τις εταιρείες στον χώρο του φαρμάκου αφού διαμορφώνει κάθε χρόνο νέο ρεκόρ υποχρεωτικών επιστροφών και ως ποσοστό επί του κύκλου εργασιών και ως απόλυτο νούμερο. Πρακτικά για το 2019 η βιομηχανία θα διαθέσει στο δημόσιο ένα στα δυο φάρμακα δωρεάν. Ο κλάδος του φαρμάκου προστάτευσε όλα τα χρόνια της κρίσης το μέγιστο κοινωνικό αγαθό της Υγείας, εξασφαλίζοντας την πρόσβαση των ασθενών στα φάρμακά τους, χωρίς να τους μετακυλίσει το πρόβλημα. Το ποσό της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης που αυθαίρετα ορίστηκε στα 2,5 δις ευρώ (ΕΟΠΥΥ και νοσοκομεία) και παραμένει σταθερό εδώ και 4 χρόνια, δεν επαρκεί και οτιδήποτε καταναλώνεται περισσότερο είτε λόγω πραγματικών αναγκών είτε λόγω έλλειψης ελέγχου, φορτώνεται στις πλάτες της βιομηχανίας φαρμάκου.
Επιπρόσθετα, τα νομοθετήματα των τελευταίων ετών (2016-2018) είχαν άμεση επίπτωση στην υπέρβαση της δαπάνης και οι αλλαγές που επέφεραν χρηματοδοτούνται εξ ολοκλήρου από τη φαρμακοβιομηχανία, καθώς δεν είχαν προβλεφθεί επιπλέον κονδύλια. Έτσι η αύξηση του αριθμού των ανασφάλιστων και της φαρμακευτικής τους κάλυψης, η αύξηση του κόστους των γενοσήμων για το σύστημα, οι καμπάνιες για αύξηση του εμβολιασμού και πολλά άλλα σωρεύουν ολοένα και περισσότερο clawback στις πλάτες της φαρμακοβιομηχανίας. Τα όρια αντοχής των φαρμακευτικών επιχειρήσεων δοκιμάζονται αλλά οι εκάστοτε κυβερνώντες θεωρούν πως αφού δεν αποσύρονται σημαντικά φάρμακα όλα είναι μια χαρά.
– Το θέμα του clawback έχει αποκτήσει χρόνιο χαρακτήρα ως πρόβλημα του κλάδου σας, όμως δεν υπάρχει ως μέτρο μόνο στη χώρα μας.
Σαφώς, ο μηχανισμός του clawback υπάρχει και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, αλλά μόνο στην Ελλάδα χρησιμοποιείται με τόσο καταχρηστικό τρόπο. Ενδεικτικό είναι ότι ο μέσος όρος των επιβαρύνσεων (rebates και clawback) στην Ευρώπη είναι 8% όταν στην Ελλάδα θα αγγίξει το 50%! για το 2019. Η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην 3η Έκθεση Ενισχυμένης Εποπτείας (Ιούνιος 2019), αλλά και ο Declan Costello σε συνέδριο του Economist (16-17 Ιουλίου 2019) έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι το clawback αυξάνεται σταθερά με την πάροδο του χρόνου σε επίπεδα, που σύντομα δεν θα είναι βιώσιμα και τονίζοντας την ανισορροπία που έχει επέλθει στο χώρο του φαρμάκου, τον κίνδυνο εφησυχασμού της Πολιτείας και την επιτακτική ανάγκη να ολοκληρωθούν οι μεταρρυθμίσεις. Οι συντάκτες της έκθεσης μάλιστα σημείωσαν, την ανάγκη συνυπευθυνότητας της Πολιτείας και των φαρμακευτικών εταιριών, τονίζοντας τον ηθικό κίνδυνο (moral hazard) που δημιουργείται από τον εφησυχασμό της Πολιτείας λόγω της ύπαρξης του μηχανισμού αυτού.
– Η πρόσφατη νομοθετική εξέλιξη σχετικά με το clawback και η διασύνδεση του με τις επενδύσεις του κλάδου σάς ικανοποιεί;
Το μέτρο που αφορά στον συμψηφισμό δαπανών έως 50 εκατ. ευρώ για επενδύσεις με το clawback αποτελεί ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση και είναι άλλωστε μια πρόταση που είχαμε υποβάλλει ως ΣΦΕΕ εδώ και χρόνια, σύμφωνα και με το παράδειγμα άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Μένουν και πολλά πρακτικά θέματα να διευκρινιστούν. Θα πρέπει να ειπωθεί, επίσης, πως αυτό το μέτρο δεν αναμένεται να έχει κάποια επίδραση στα αποτελέσματα των εταιριών για το 2019, ενώ είναι αναμφισβήτητο πως δεν αποτελεί μέτρο συγκράτησης του clawback, το οποίο αυξάνει ανεξέλεγκτα και θα ξεπεράσει φέτος το 1,2 δισ. ευρώ (νοσοκομειακό και εξω-νοσοκομειακό clawback). Αντίστοιχα μια χώρα σαν και εμάς, η Πορτογαλία, έχει ένα οριοθετημένο clawback 200 εκατ. ευρώ το χρόνο και όλο αυτό το ποσό μπορεί να απομειωθεί από τις επενδύσεις των εταιριών. Αν προσθέσουμε και τις υποχρεωτικές εκπτώσεις, η φαρμακοβιομηχανία στην χώρα μας θα επιστρέψει συνολικά το 2019 1,8 δισ. ευρώ στην Πολιτεία, ενώ το αντίστοιχο νούμερο το 2018 ήταν 1,4 δισ. ευρώ. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος των υποχρεωτικών επιστροφών που πληρώνει η φαρμακοβιομηχανία αρκεί να αναλογιστεί ότι ένα τεράστιο έργο υποδομής, ο αγωγός ΤΑΡ, κοστίζει 1,5 δισ. ευρώ.
– Εκτός από το clawback, υπάρχουν άλλα ζωτικά για τον κλάδο σας προβλήματα που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν;
Παρατηρείται μια ουσιαστική ανισορροπία του συστήματος υγείας, κυρίως εξαιτίας της αδυναμίας προσδιορισμού των δημόσιων αναγκών, στη βάση των πραγματικών πληθυσμιακών παραμέτρων. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει συνεχείς και αυξανόμενες προκλήσεις, όπως η γήρανση του πληθυσμού, η πολυνοσηρότητα, η αύξηση του επιπολασμού χρόνιων παθήσεων, το μεταναστευτικό/προσφυγικό κύμα, αλλά και οι ιατρικές εξελίξεις με νέας γενιάς καινοτόμες θεραπείες και τεχνολογίες. Όλες αυτές οι παράμετροι συνηγορούν στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης.
– Η νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης και του υπουργού Υγείας, κ. Βασίλη Κικίλια, για τη νέα διαδικασία ανατιμολόγησης των φαρμάκων, σας ικανοποιεί;
Δρομολογείται επιτέλους η διαδικασία ανατιμολόγησης των φαρμάκων που έχει καθυστερήσει αρκετούς μήνες. Θα πρέπει, επίσης, να δρομολογηθεί και η διαδικασία ορισμού τιμών νέων φαρμάκων που και αυτή έχει καθυστερήσει. Η προτεινόμενη τροπολογία δίνει μεγαλύτερη προβλεψιμότητα στις τιμές, αφού αποφεύγονται οι διακυμάνσεις λόγω συναλλαγματικών ισοτιμιών και προβλέπεται μέγιστη ετήσια μείωση. Έντονο προβληματισμό προκαλεί, ωστόσο, το γεγονός ότι δεν προβλέπεται διόρθωση των στρεβλώσεων στις τιμές των φαρμάκων, ακόμα και σε βάθος χρόνου, με συνέπεια να παραμένει για τους Έλληνες ασθενείς ο κίνδυνος ελλείψεων και αποσύρσεων φαρμάκων. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται ένα σταθερό και ισορροπημένο σύστημα τιμολόγησης και ανατιμολόγησης φαρμάκων σε βάθος χρόνου, ώστε αφενός να εξασφαλίζεται η επάρκεια φαρμάκων για τους ασθενείς και αφετέρου να δοθεί η δυνατότητα να εστιάσουμε στο σύστημα αποζημίωσης φαρμάκων που είναι ένα από τα κλειδιά για τον έλεγχο της φαρμακευτικής δαπάνης.
– Σε ό,τι αφορά τα διαρθρωτικά μέτρα στην υγεία, τα οποία ακούμε ξανά και ξανά, τα τελευταία χρόνια, ποια έχουν εφαρμοστεί ωφελώντας τον κλάδο σας, το σύστημα υγείας και την οικονομία, και ποια καθυστερούν συσσωρεύοντας περαιτέρω προβλήματα;
Τα τελευταία χρόνια όντως ψηφίστηκαν πολλά μέτρα, σύμφωνα με τις επιταγές των μνημονίων, αλλά πολλά από αυτά δεν έχουν εφαρμοστεί πλήρως, ενώ αυτά που εφαρμόστηκαν δεν έχουν δώσει ακόμα απτά αποτελέσματα. Δεν μπορεί να καθυστερεί άλλο η ολοκλήρωση των διαρθρωτικών αλλαγών που θα επιτρέψουν τον καλύτερο έλεγχο της ζήτησης και της χρήσης των φαρμάκων. Είναι ανάγκη να εφαρμοστούν μεταξύ άλλων Μητρώα ασθενών, κλειστά θεραπευτικά πρωτόκολλα, αποδοτικός οργανισμός αξιολόγησης ΗΤΑ, μηχανοργάνωση νοσοκομείων, μετρήσεις θεραπευτικών εκβάσεων, διαχωρισμός ασφαλισμένων-ανασφαλίστων, ορθολογική πρόσβαση των πολιτών στις παροχές υγείας, ώστε να γίνει πιο αποδοτική η δαπάνη και να μειωθούν οι σπατάλες.
Η ολοκλήρωση των διαρθρωτικών αλλαγών που θα επιτρέψουν τον καλύτερο έλεγχο της ζήτησης και της χρήσης των φαρμάκων και η αναπροσαρμογή της δημόσιας φαρμακευτικής δαπάνης σε επίπεδα που προσεγγίζουν περισσότερο τις πραγματικές ανάγκες της χώρας είναι απόλυτα απαραίτητες για τη βιωσιμότητα του συστήματος. Από εκεί και πέρα απαιτείται η θέσπιση περαιτέρω κινήτρων (αναπτυξιακά, φορολογικά κ.ο.κ.) για: α) την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και ειδικά στο κομμάτι των κλινικών μελετών (αυτή τη στιγμή απορροφούμε στην Ελλάδα μόνο 42 εκατ. ευρώ από τα 35 δισ. ευρώ που επενδύονται ετησίως πανευρωπαϊκά), β) περαιτέρω ενίσχυση των συνεργειών μεταξύ των διεθνών και των ελληνικών επιχειρήσεων (να αυξηθεί δηλαδή η εγχώρια παραγωγή διεθνών φαρμάκων, που σήμερα αποτελεί ένα ποσοστό 24% σε όγκο) και γ) την αύξηση των παραγωγικών επενδύσεων.
