* γράφει ο κύριος Κωνσταντίνος Τούτουζας, Καθηγητής Καρδιολογίας ΕΚΠΑ, Αντιπρόεδρος Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας και Chairman Elect Council for Cardiology Practice, European Society of Cardiology
H δημοσίευση του πιο πρόσφατου Glossary of Wildland Fire από την Εθνική ομάδα συντονισμού πυρκαγιών των ΗΠΑ ταξινομεί ως δασική πυρκαγιά κάθε μη δομική πυρκαγιά που εμφανίζεται σε βλάστηση και φυσικά καύσιμα λόγω απρογραμμάτιστης ανάφλεξης (π.χ. κεραυνοί, ηφαίστεια και ανθρώπινη ενέργεια είτε μη εξουσιοδοτημένη ή πρόκληση ατυχήματος) ή οποιαδήποτε προδιαγεγραμμένη φωτιά που εξελίσσεται σε πυρκαγιά.
Ο καπνός δασικών πυρκαγιών (wildfire smoke) περιέχει ένα ετερογενές μείγμα υλικών σωματιδίων (PM), είδη περιβαλλοντικών αερίων, ανόργανα στοιχεία, πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες και άλλες χημικές ουσίες. Η άνοδος της θερμοκρασίας, η συσσώρευση νεκρής και ξηρής βλάστησης σε συνθήκες έντονης ξηρασίας συνέβαλε στην ταχεία αύξηση της συχνότητας και έκτασης των πυρκαγιών τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως. Ο καπνός πυρκαγιών πλέον έχει γίνει μία από τις κύριες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης και είναι υπεύθυνος για την υποβάθμιση της ποιότητας του αέρα σε όλη την έκταση των ΗΠΑ και πιθανώς και σε άλλες χώρες όπως η δική μας.
Η εγγενής ικανότητα των πυρκαγιών να επηρεάζουν μεγάλους πληθυσμούς υπογραμμίζει τη σημασία της συγκέντρωσης στοιχείων που επιβεβαιώνουν τις δυσμενείς επιπτώσεις της εισπνοής καπνού στην καρδιαγγειακή υγεία. Αυτή η γνώση είναι ουσιαστικής σημασίας για την καθοδήγηση συντονισμένων προσπαθειών που στοχεύουν στη μείωση των κινδύνων για την υγεία και των ανισοτήτων που συνδέονται με πυρκαγιές και, ως εκ τούτου, αφορά όλους τους φορείς που ασχολούνται με τη δημόσια υγεία με οποιαδήποτε ιδιότητα, αλλά και με τη διαχείριση των δασών.
Η επιστημονική κοινότητα έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό ανταποκριθεί στην αυξανόμενη αυτή πρόκληση, λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει παρατηρηθεί σημαντική άνοδος σε πρωτότυπες ερευνητικές δημοσιεύσεις την τελευταία δεκαετία. Από πρόσφατες δημοσιεύσεις για τις επιπτώσεις του καπνού πυρκαγιάς στο καρδιαγγειακό σύστημα μπορούμε να κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις.
Καπνός και επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα στο γενικό πληθυσμό.
Σε μια ανασκόπηση (Chen et al) παρουσιάσθηκαν τα επιδημιολογικά ευρήματα των μελετών ελεγχόμενης έκθεσης, καθώς επίσης και τοξικολογικές έρευνες που συνδέουν την έκθεση σε καπνό με δυσμενείς καρδιαγγειακές επιπτώσεις. Η επιβάρυνση των καρδιαγγειακών παθήσεων (CVD) που σχετίζονται με τις πυρκαγιές κυμαίνεται από την οξεία επίδραση μιας πυρκαγιάς μέχρι και τις μακροπρόθεσμες επιδράσεις από τη συσσώρευση επαναλαμβανόμενων εκθέσεων σε καπνό με την πάροδο του χρόνου.
Η σοβαρότητα των καρδιαγγειακών επιπλοκών διαμορφώνεται από τα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του καπνού, ο οποίος εξαρτάται εν μέρει από τους τύπους φυτικών καυσίμων και, ως εκ τούτου, ποικίλλουν ανάλογα με τη γεωγραφική θέση από όπου προέρχεται η πυρκαγιά. Επιπλέον, η καύση καυσίμων σε πυρκαγιές που σιγοκαίνε εκπέμπει τοξικά αέρια και επικίνδυνη αιθάλη σε υψηλότερη απόδοση σε σύγκριση με την καύση σε πλήρεις συνθήκες, αν και οι δύο τρόποι καύσης είναι πιθανό να συμβούν ταυτόχρονα. Το καρδιαγγειακό σύστημα επηρεάζεται άμεσα από την έκθεση στον καπνό με αύξηση της αρτηριακής πίεσης, της καρδιακής συχνότητας και άλλων παραμέτρων.
Τρία συμπεράσματα μπορούμε να αναφέρουμε:
• Οι περισσότερες μελέτες έχουν δείξει ότι αυξάνονται οι καρδιαγγειακές επιπλοκές κυρίως από την εισπνοή μικροσωματιδίων (<2,5 μm αλλά και < 10 μm), από την αύξηση της θερμοκρασίας, καθώς επίσης και της υγρασίας.
• Αυξάνονται κυρίως οι ισχαιμικές επιπλοκές (στηθάγχη, έμφραγμα), αλλά επηρεάζονται όλες οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Ακόμα και μια μικρή αύξηση των ανακοπών έχει παρατηρηθεί σε κάποιες μελέτες.
• Το συνηθέστερο διάστημα είναι οι πρώτες 3 ημέρες από την έναρξη της πυρκαγιάς.
Το πρόβλημα δυστυχώς αναμένεται να λάβει μεγαλύτερες διστάσεις διότι στις ΗΠΑ η έκθεση σε μικροσωματίδια < 2,5 μm πάνω από τα όρια ασφαλείας για τουλάχιστον 1 ημέρα το χρόνο έχει αυξηθεί κατά 27 φορές μέσα την τελευταία δεκαετία. Η πρόβλεψη είναι η αύξησή της με γεωμετρική πρόοδο τα επόμενα έτη και έτσι αντιλαμβανόμαστε όλοι τον κίνδυνο για το καρδιαγγειακό σύστημα.
Καπνός και επίδραση στο καρδιαγγειακό σύστημα σε ευάλωτες ομάδες. Ασθενείς με προϋπάρχουσες καρδιακές παθήσεις ή γενετική προδιάθεση για καρδιαγγειακή νόσο, έγκυες γυναίκες, νέοι ηλικίας κάτω των 18 ετών και ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών θεωρούνται ευάλωτος πληθυσμός και παρουσιάζουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανεπιθύμητων καρδιαγγειακών προβλημάτων μετά από έκθεση σε καπνό πυρκαγιάς σε σύγκριση με τον ευρύτερο πληθυσμό.
Ιδιαίτερα για τις εγκυμονούσες παρατηρείται αύξηση της συχνότητας του διαβήτη κυήσεως και της υπέρτασης. Επίσης, ατμοσφαιρικοί ρύποι διαπερνούν τον πλακούντα και μπορεί να επηρεάσουν άμεσα το έμβρυο.
Σύμφωνα με αυτήν την έννοια, οποιαδήποτε επιπλέον ημέρα εισπνοής WFS συσχετίστηκε με αύξηση του κινδύνου πρόωρου τοκετού, ενώ παράλληλα και η έκθεση σε μικροσωματίδια < 2.5 μm συνδέεται με πρόωρο τοκετό, καθώς επίσης και με μειωμένο βάρος γέννησης. Ακόμα, άτομα χωρίς την οικονομική δυνατότητα να έχουν στέγαση με επαρκή συστήματα εξαερισμού έχουν μεγαλύτερο καρδιαγγειακό κίνδυνο από την εισπνοή καπνού.
Καπνός και Επαγγελματικός κίνδυνος
Οι πυροσβέστες, οι πρώτοι ανταποκριτές της πολιτικής προστασίας, οι εργαζόμενοι σε εξωτερικό χώρο εκτίθενται άμεσα σε καπνό πυρκαγιάς. Η επίβλεψη της υγείας αυτών των εργαζομένων είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση πιθανών καρδιαγγειακών επιπλοκών που προκύπτουν από έντονες, συχνές ή/και παρατεταμένες εισπνοές καπνού στο επαγγελματικό περιβάλλον.
Ιδιαίτερα για τους πυροσβέστες η σωματική κόπωση και η θερμική καταπόνηση μπορεί να συνεργεί με την εισπνοή καπνού προκαλεί οξειδωτική απάντηση και φλεγμονώδη διέγερση. Η συσσώρευση οξειδωτικών και φλεγμονωδών παραγόντων με την πάροδο του χρόνου μπορεί να αυξάνουν τον επαγγελματικό κίνδυνο καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας. Κάποιες μελέτες έχουν δείξει θετικές συσχετίσεις μεταξύ των ετών υπηρεσίας και της εμφάνιση υπέρτασης και αρρυθμίας, παράλληλη με μια μη σημαντική τάση για υπερχοληστερολαιμία.
Μέτρα πρόληψης
Υπό το φως των συμπερασμάτων που προκύπτουν από το περιβάλλον, συζητήθηκαν μελέτες ελεγχόμενης και παρεμβατικής έκθεσης. Εδώ, η αυξανόμενη συχνότητα περιστατικών πυρκαγιών έχει τη δυνατότητα περαιτέρω ενίσχυσης της συνεισφοράς της εισπνοής WFS στο φορτίο CVD.
Εμείς, για το λόγο αυτό, προσφέρουμε προτάσεις για τον μετριασμό της έκθεσης σε WFS με συστάσεις που στοχεύουν στη διαφύλαξη της υγείας τόσο των πληττόμενων κοινοτήτων όσο και των ατόμων που διατρέχουν κίνδυνο από επαγγελματική έκθεση.
Μέτρα μετριασμού της έκθεσης στον καπνό
• Ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη της καρδιαγγειακής βλάβης κατά τη διάρκεια μιας πυρκαγιάς είναι η παραμονή σε εσωτερικούς χώρους για τη μείωση της έκθεσης στον καπνό.
• Η χρήση ειδικών επίσης φίλτρων είναι μια χρήσιμη τεχνολογία που βελτιώνει την ποιότητα του εσωτερικού αέρα κατά τη διάρκεια πυρκαγιών.
• Αποφυγή έντονης δραστηριότητας, τόσο σε εσωτερικούς όσο και σε εξωτερικούς χώρους.
Καθώς αυτές οι προφυλάξεις δεν προστατεύουν πλήρως από την έκθεση, ευάλωτοι πληθυσμοί θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο μετεγκατάστασης σε εκτεταμένες περιόδους πυρκαγιών.
Συστάσεις για την προστασία της κοινότητας.
• Εκστρατείες δημόσιας εκπαίδευσης για την επικοινωνία των κινδύνων της υγείας σε έκθεση σε καπνό από πυρκαγιά. Οι κλινικοί γιατροί πρέπει ενημερώνουν τους ασθενείς τους για τις δυσμενείς επιπτώσεις του καπνού στην υγεία και να προτείνουν συστάσεις για την ελαχιστοποίηση της έκθεσης του καπνού
• Σε επίπεδο Δήμων να υπάρχουν έτοιμοι κλειστοί χώροι με καλής ποιότητας αέρα για να μπορούν να φιλοξενηθούν συμπολίτες μας που δεν έχουν άλλη εναλλακτική λύση. Ιδιαίτερα σε Δήμους υψηλού κινδύνου έκθεσης σε καπνό από πυρκαγιά.
• Ειδικό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης ετοιμότητα για εξασφάλιση επαρκών προμηθειών και στελέχωσης για υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης
• Κίνητρα για εγκατάσταση μόνιτορ ποιότητας αέρα σε σπίτια και επιχειρήσεις που μπορούν να συμβάλλουν περαιτέρω στη βελτίωση των αποτελεσμάτων υγείας για τους ευάλωτους ικανούς πληθυσμούς και εργαζόμενους που εκτίθενται στο WFS.
Συστάσεις για την προστασία των εργαζομένων
• Θα πρέπει να ενθαρρύνονται τακτικοί καρδιαγγειακοί έλεγχοι για τους εργαζομένους και εκπαιδευμένους εθελοντές που εκτίθενται πρώτοι στον καπνό.
• Εξειδικευμένα τμήματα επειγόντων περιστατικών αντιμετώπισης προβλημάτων από έκθεση σε καπνό.
• Διαχείριση του προσωπικού της Πυροσβεστικής, Αστυνομίας και Πολιτικής Προστασίας ανάλογα με τον καρδιαγγειακό κίνδυνο με στόχο την αποφυγή της έκθεσης ατόμων υψηλού κινδύνου στην πρώτη γραμμή.
• Η χρήση νέας τεχνολογίας ατομικού εξοπλισμού ατομικής προστασίας.
Η χώρα μας δυστυχώς είναι υψηλού κινδύνου για έκθεση σε καπνό από πυρκαγιές και το μέλλον είναι δυσοίωνο ως προς την πρόληψη των πυρκαγιών με δεδομένο ότι η κλιματική αλλαγή συνεχίζεται επί τα χείρω και τα μεγάλα έργα που θα περιόριζαν το πρόβλημα, όπως η υπογειοποίηση των καλωδίων αργεί πάρα πολύ. Τουλάχιστον μετά από όλα αυτά τα δεινά με τις πυρκαγιές, να υπάρξει μια εθνική στρατηγική υγείας για την πρόληψη των προβλημάτων τόσο της καρδιαγγειακής όσο και άλλων επιπλοκών της υγείας.
Κλιματική αλλαγή: Απειλεί όλο και περισσότερες ζωές στην Ευρώπη
Κλιματική αλλαγή – Ελλάδα: Το αποτύπωμά της στην υγεία – Δύο νέες μελέτες
Ατμοσφαιρική ρύπανση: Στερεί μια ζωή κάθε 5 δευτερόλεπτα
