Εμβόλια και μεταλλάξεις: Όλα όσα πρέπει να ξέρετε σε 12 ερωτήσεις και απαντήσεις

*Γράφουν οι Μαίρη Μπιμπή, Παναγιώτα Καρλατήρα

Στο πιο ζωντανό κύτταρο της ελληνικής κοινωνίας επικεντρώνεται η εμβολιαστική εκστρατεία «Ελευθερία». Ηδη κλείνουν ραντεβού και εμβολιάζονται 2,2 εκατομμύρια άτομα ηλικίας 30-44 χρόνων και το Μ.Σάββατο απέκτησαν  πρόσβαση στο εμβόλιο επιπλέον 810.000 άτομα 45-49 χρόνων. Ωστόσο, ανησυχία προκαλούν τα νέα στελέχη του κορωνοϊού, με τους ειδικούς να προβληματίζονται για το πώς επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων.

Το «ΘΕΜΑ» απαντά σε 12 ερωτήσεις για τα εμβόλια και τις μεταλλάξεις.

1. Ποια εμβόλια είναι εγκεκριμένα και πώς χορηγούνται;

Από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΜΑ) έχουν λάβει έγκριση και διατίθενται στη χώρα μας τέσσερα εμβόλια έναντι της λοίμωξης COVID-19. Πρόκειται για τα εμβόλια των Pfizer/BioNTech και Moderna, που είναι δομημένα σε πλατφόρμα mRNA, και των AstraZeneca και Johnson&Johnson, που χρησιμοποιούν αδενοϊούς για την ανοσοαπόκριση. Το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech χορηγείται σε δύο δόσεις με διαφορά 21 ημερών μεταξύ 1ης και 2ης, ενώ εκείνο της Moderna γίνεται επίσης σε δύο δόσεις, αλλά μεσολαβούν έως 28 ημέρες μεταξύ των δόσεων.

Το σκεύασμα της AstraZeneca χορηγείται σε δύο δόσεις, με το μεσοδιάστημα μεταξύ των δόσεων να κυμαίνεται από 8 έως 12 εβδομάδες. Από χθες Μ. Πέμπτη οι πολίτες μπορούν να μετακινήσουν το ραντεβού τους για τη δεύτερη δόση νωρίτερα από τις 12 εβδομάδες, που ίσχυε μέχρι πρότινος. Για παράδειγμα, αν κάποιος εμβολιαστεί στις αρχές Μαΐου θα μπορεί να ολοκληρώσει τον εμβολιασμό με τη 2η δόση στο τέλος Ιουνίου. Μάλιστα προβλέπεται και η δυνατότητα αλλαγής του εμβολιαστικού κέντρου για τον προγραμματισμό της 2ης δόσης. Τέλος, το εμβόλιο της Johnson&Johnson είναι μονοδοσικό – το μοναδικό προς το παρόν που χορηγείται σε μία δόση για πλήρη ανοσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) των ΗΠΑ, το άτομο θεωρείται πλήρως προστατευμένο από τον κορωνοϊό δύο εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση του εμβολιασμού του, είτε έχει λάβει εμβόλιο μιας είτε δύο δόσεων.

2. Κάθε πότε θα πρέπει να επαναλαμβάνεται ο εμβολιασμός;

Προς το παρόν δεν υπάρχει καταληκτική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ωστόσο, οι ειδικοί εκτιμούν ότι ο εμβολιασμός έναντι της COVID-19 ίσως θα πρέπει να επαναλαμβάνεται σε ετήσια βάση, όπως γίνεται με την εποχική γρίπη. Επίσης, υπό εξέταση είναι το ενδεχόμενο χορήγησης μιας «υπενθυμιστικής» δόσης ώστε ο εμβολιαζόμενος να προστατεύεται και από νέα στελέχη του κορωνοϊού, όπως το στέλεχος της Νότιας Αφρικής και το ινδικό στέλεχος. Οι κλινικές μελέτες που είναι σε εξέλιξη αναμένεται να δώσουν σύντομα σαφή απάντηση σε αυτό το κρίσιμο ερώτημα.

3. Πόσες δόσεις εμβολίων αναμένονται έως τον Ιούνιο;

Με στόχο την πραγματοποίηση 2,5 εκατομμυρίων εμβολιασμών τον Μάιο και 4 εκατoμμυρίων τον Ιούνιο, η Ελλάδα αναμένει αυξημένες παραλαβές εμβολίων. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, αναμένονται 2.150.000 δόσεις από τις Pfizer/BioNTech τον Μάιο και 2.425.000 δόσεις τον Ιούνιο. Από τη Moderna αναμένονται 354.000 δόσεις τον Μάιο και 308.000 δόσεις τον Ιούνιο. Οι παραδόσεις από την AstraΖeneca υπολογίζονται σε περίπου 450.000-500.000 δόσεις κάθε μήνα, ενώ η Johnson&Johnson έχει ήδη αποστείλει 33.600 δόσεις και έως τον Ιούνιο εκτιμάται θα παραδώσει συνολικά 1.350.000 δόσεις.

4. Ποιοι έχουν σειρά για εμβολιασμό;

Το Μ. Σάββατο, πρόσβαση στην πλατφόρμα για τον προγραμματισμό ραντεβού για εμβολιασμό απέκτησαν περίπου 810.000 πολίτες 45-49 χρόνων. Τη Μ. Πέμπτη, άνοιξε η πλατφόρμα για 800.000 άτομα 40-44 χρόνων, ενώ από τη Μ. Τρίτη έχουν αρχίσει να εμβολιάζονται 2,2 εκατομμύρια πολίτες 30-39 χρόνων. Υπενθυμίζεται ότι σε εξέλιξη είναι ο εμβολιασμός όλων των πολιτών 50 χρόνων και άνω, αλλά και των ειδικών ομάδων του πληθυσμού (ασθενείς με χρόνιες και σοβαρές παθήσεις, εκπαιδευτικοί, Σώματα Ασφαλείας κ.ά.). Μέσα στον Μάιο αναμένεται να καθοριστεί και ο χρόνος έναρξης του εμβολιασμού των ατόμων 18-29 χρόνων, με την ηλικιακή αυτή ομάδα να εξαιρείται από το εμβόλιο της AstraZeneca.

5. Χορηγείται συγκεκριμένο εμβόλιο σε κάθε ηλικιακή ομάδα;

Οι ηλικιακές ομάδες των 30-39 χρόνων και 40-44 χρόνων έχουν, προς το παρόν, πρόσβαση μόνο στο εμβόλιο της AstraZeneca, ενώ οι πολίτες 45-49 χρόνων από αύριο θα έχουν πρόσβαση και στα τέσσερα εγκεκριμένα εμβόλια, δηλαδή των Pfizer/BioNTech, Moderna, AstraZeneca και Johnson &Johnson, όπως και όλα τα άτομα 50 χρόνων και άνω.

6. Γιατί εμβολιάζονται νωρίτερα οι νεότεροι;

Οι αυξημένες παραλαβές εμβολίων και τα πολλά διαθέσιμα ραντεβού τόσο με το εμβόλιο της AstraZeneca όσο και των Pfizer/BioNTech για τον Μάιο οδήγησαν στην τροποποίηση του εμβολιαστικού προγράμματος, δίνοντας στους νεότερους πολίτες τη δυνατότητα να εμβολιαστούν νωρίτερα απ’ ό,τι είχε αρχικά προγραμματιστεί. Ετσι, η πολυπληθής ομάδα των ατόμων 30-49 χρόνων, που αποτελεί τη βασική δεξαμενή των εργαζομένων στον τουρισμό, την εστίαση και το λιανεμπόριο και ταυτόχρονα από τα πιο ενεργά τμήματα του καταναλωτικού κοινού, θωρακίζεται νωρίτερα έναντι του κορωνοϊού και συμβάλλει καθοριστικά στην ταχύτερη επιστροφή στην κανονικότητα.

7. Μπορούν να εμβολιαστούν οι έγκυες;

Κλινική δοκιμή που έγινε στις ΗΠΑ από την Pfizer και αφορούσε 90.000 έγκυες δεν εντόπισε καμία ανεπιθύμητη ενέργεια από τον εμβολιασμό έναντι της COVID-19.

Η διαπίστωση αυτή οδήγησε το CDC στην έκδοση σύστασης σύμφωνα με την οποία οι έγκυες μπορούν να εμβολιάζονται με mRNA εμβόλια, ελλείψει προς το παρόν επιστημονικών δεδομένων για την επίδραση των εμβολίων ιικού φορέα κατά την κύηση, όπως των AstraZeneca και Johnson&Johnson. Σύμφωνα με την κυρία Μαρία Θεοδωρίδου, πρόεδρο της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, «κατά 99,9% και τα εμβόλια αυτά είναι απόλυτα ασφαλή για την κύηση.

Σε αυτό το οποίο μειονεκτούν επί του παρόντος -και ελπίζουμε ότι θα είναι για μικρό διάστημα- είναι ότι δεν υπάρχουν δεδομένα, όπως για τα mRNA, που να στηρίζουν την απόλυτα ασφαλή χορήγηση αυτών των εμβολίων κατά την κύηση».

8. Τι προβλέπεται για τις γυναίκες που θέλουν να τεκνοποιήσουν;

Σε σύσταση εξαίρεσης των γυναικών, που σκοπεύουν να τεκνοποιήσουν φυσιολογικά ή με υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σε εύρος εξαμήνου, από τη χορήγηση των εμβολίων με ιικό φορέα (αδενοϊό) αναμένεται να προχωρήσουν οι αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης, ελλείψει προς το παρόν επιστημονικών δεδομένων για την ασφάλειά τους.

9. Πότε θα ξεκινήσει και ο κατ’ οίκον εμβολιασμός;

Ηδη καταρτίζεται το σχέδιο για τον κατ’ οίκον εμβολιασμό των πολιτών ηλικίας 80-89 χρόνων, ομάδα που περιλαμβάνει και άτομα με κινητικά προβλήματα που δεν μπορούν να μεταβούν στα εμβολιαστικά κέντρα. Μάλιστα, για το Λεκανοπέδιο, η Περιφέρεια Αττικής έχει ανακοινώσει ότι προτίθεται να συνδράμει στην υλοποίηση του δύσκολου αυτού έργου κατά την εμβολιαστική εκστρατεία. Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Υγείας, στην ομάδα των πολιτών 80 χρόνων και άνω έχει εμβολιαστεί το 62% και επιπλέον ποσοστό 5% έχει προγραμματίσει ραντεβού. Παράλληλα, εμβολιασμοί θα αρχίσουν να γίνονται και σε ιδιωτικές δομές υγείας. Από την Τετάρτη 5 Μαΐου, που ξεκινά και η χορήγηση του μονοδοσικού εμβολίου της Johnson&Johnson, οι ιδιωτικές κλινικές αναμένεται να σηκώσουν το βάρος της διάθεσής του.

10. Ποια είναι τα επικρατέστερα νέα στελέχη του κορωνοϊού στην Ελλάδα;

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), μέχρι σήμερα έχουν χαρτογραφηθεί περισσότερα από 100 διαφορετικά στελέχη του κορωνοϊού. Συνολικά, έχουν ελεγχθεί για μεταλλάξεις από το Εθνικό Δίκτυο Γονιδιωματικής Επιτήρησης μεταλλάξεων κορωνοϊού 8.815 δείγματα από εγχώρια κρούσματα. Οι τρεις συχνότερες μεταλλάξεις που έχουν απομονωθεί είναι:

■ Β.1.1.7 (βρετανικό στέλεχος), σε ποσοστό 64,22%, με την Αττική να αποτελεί την εστία των κρουσμάτων, καταγράφοντας ποσοστό έως και 85%. ■ B.1.1.318 σε ποσοστό 4,65%.

■ B.1.351 (νοτιοαφρικανικό στέλεχος), σε ποσοστό 0,74%.

Την Κυριακή των Βαΐων ταυτοποιήθηκε και στη χώρα μας το ινδικό στέλεχος του κορωνοϊού, Β.1.617, με τους ειδικούς να επισημαίνουν ότι δεν αποτελεί έκπληξη η εμφάνισή του στην Ελλάδα, αφού όποιο στέλεχος του ιού εμφανιστεί σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου έχει μεγάλη πιθανότητα να εμφανιστεί και στη χώρα μας. Ωστόσο, ανησυχία προκαλούν οι δύο μεταλλάξεις E484Q και L452R που φέρει το ινδικό στέλεχος, καθώς είναι η πρώτη φορά που καταγράφονται ταυτόχρονα σε μια παραλλαγή του ιού. Η μετάλλαξη E484Q απαντάται και στη βραζιλιάνικη και στη νοτιοαφρικανική παραλλαγή. Εχει όμως βιολογική σημασία γιατί ίσως περιορίζει τη δράση ορισμένων από τα αντισώματα που αποκτούμε από τον εμβολιασμό ή τη φυσική μόλυνση. Η μετάλλαξη L452R βρέθηκε σε μια παραλλαγή που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Καλιφόρνια και θεωρείται επίσης πως βοηθά τον ιό να «ξεφύγει» από το ανοσοποιητικό σύστημα.

11. Επηρεάζουν οι μεταλλάξεις την πορεία της πανδημίας;

Το ξέσπασμα του δεύτερου κύματος της πανδημίας στη Βρετανία, το περασμένο φθινόπωρο, οφείλεται αποκλειστικά στο λεγόμενο βρετανικό στέλεχος (Β.1.1.7), που μάλιστα εξαπλώθηκε γρήγορα σε περισσότερες από 90 χώρες στον κόσμο. Από τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία το συγκεκριμένο στέλεχος θεωρείται 30%-50% πιο μολυσματικό από το αρχικό στέλεχος του κορωνοϊού και ενδεχομένως πιο θανατηφόρο. Το βρετανικό στέλεχος εντοπίστηκε και στη χώρα μας τον περασμένο Δεκέμβριο και, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι αυτό που πυροδότησε το τρίτο κύμα της πανδημίας που μαίνεται ακόμη. Παράλληλα, το περασμένο φθινόπωρο η B.1.351 (νοτιοαφρικανικό στέλεχος) πυροδότησε έξαρση της πανδημίας στη Νότιο Αφρική και έκτοτε έχει καταγραφεί σε περισσότερες από 48 χώρες. Το στέλεχος αυτό δεν θεωρείται πιο θανατηφόρο από το αρχικό, ωστόσο μεταδίδεται πιο εύκολα. Σε ό,τι αφορά το ινδικό στέλεχος, που ευθύνεται για τη δραματική τροπή που έχει λάβει τις τελευταίες τρεις εβδομάδες η πανδημία στην Ινδία, είναι πιο μεταδοτικό από το αρχικό, αλλά όχι και πιο θανατηφόρο. Επίσης, φαίνεται ότι προκαλεί σε μεγαλύτερο ποσοστό ασυμπτωματικές λοιμώξεις καθώς και «μη τυπικά συμπτώματα».

12. Τα υπάρχοντα εμβόλια καλύπτουν τα μεταλλαγμένα στελέχη;

Από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα στοιχεία, τα εγκεκριμένα εμβόλια φαίνεται να είναι αποτελεσματικά και έναντι των μεταλλαγμένων στελεχών κορωνοϊού, αλλά όχι στο ίδιο ποσοστό που είναι έναντι του αρχικού στελέχους του ιού. Ηδη οι Pfizer/BioNTech, Moderna, Johnson&Johnson σχεδιάζουν να εκπονήσουν μελέτες για να δοκιμάσουν σε εθελοντές τροποποιημένες εκδοχές των εμβολίων τους, με έμφαση στο νοτιοαφρικανικό στέλεχος. Σε κάθε περίπτωση, τόσο οι ερευνητές όσο και οι φαρμακευτικές εταιρείες αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο τα δεύτερης γενιάς εμβόλια κατά του κορωνοϊού να λειτουργούν όπως τα αντιγριπικά πολυδύναμα εμβόλια, δηλαδή να προστατεύουν από τις επικρατούσες κάθε φορά μεταλλάξεις.