Η πανδημία του κορωνοϊού σαφώς μονοπωλεί το ενδιαφέρον και της Πολιτείας και της κοινωνίας εν γένει, εντούτοις το χρόνιο πρόβλημα των ναρκωτικών συνεχίζει δυστυχώς ακόμη να στερεί ανθρώπινες ζωές. Ζωές που, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) κ. Αθανάσιο Θεοχάρη, θα μπορούσαν να έχουν σωθεί αν υπήρχε η δυνατότητα πρόσβασης φορέων, χρηστών, αλλά και του περιβάλλοντός τους στη ναλοξόνη, την ουσία αντίδοτο στην υπερδοσολογία οπιοειδών.

Ο κ. Θεοχάρης, μιλά στο ygeiamou.gr για την ανάγκη αλλαγής του νομικού πλαισίου ώστε να καταστεί δυνατή και εκτός των νοσοκομείων η χορήγηση της ναλοξόνης, αλλά και για τις ενέργειες που έκανε ο Οργανισμός για την αντιμετώπιση της πανδημίας σε ότι αφορά ειδικά στους χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών.

Ο κ. Αθανάσιος Θεοχάρης ανέλαβε τα ηνία του ΟΚΑΝΑ ταυτόχρονα με το ξέσπασμα της πανδημίας στη χώρα. «Δεν ήταν ούτε μία εβδομάδα και βρέθηκα αντιμέτωπος με μία κατάσταση κρίσης. Δεν είχε σχέδιο διαχείρισης ο οργανισμός, δεν είχε υλικά προστασίας. Προσπαθήσαμε με όλες τις δυνάμεις μας να ανταποκριθούμε. Πήραμε αυστηρά μέτρα για την προστασία των εργαζομένων, των ωφελουμένων μας, αλλά και της δημόσιας υγείας» αναφέρει.

«Στόχος μας ήταν να συνεχίσουμε να παρέχουμε ασφαλώς και με συνέπεια όλο το φάσμα των υπηρεσιών του οργανισμού» επισημαίνει ο κ. Θεοχάρης, κάνοντας λόγο για μία κατάσταση συναγερμού που απαίτησε άμεση κατάρτιση σχεδίου δράσης και πολύ μεγάλο αγώνα εκ μέρους του προσωπικού, το οποίο στάθηκε αντάξια στις δύσκολες περιστάσεις.

ΟΚΑΝΑ και πανδημία

Οι χρήστες ψυχοδραστικών ουσιών, ως γνωστόν, αποτελούν ευπαθή ομάδα και αυτό διότι αφενός έρχονται πολύ συχνά αντιμέτωποι με την αστεγία, αφετέρου διότι πάσχουν από διάφορα και πολλαπλά συνοδά -πέραν της ουσιοεξάρτησης- νοσήματα. Όλη αυτή η ιδιάζουσα κατάσταση σε συνδυασμό με την πανδημία του κορωνοΐου, καθιστά ακόμα επιτακτική τη διεύρυνση της χρήσης της ναλοξόνης.

Ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ κ. Αθανάσιος Θεοχάρης

Από την έναρξη της πανδημίας ο ΟΚΑΝΑ επιχείρησε να λειτουργήσει «πυροσβεστικά», όπως αναφέρει ο κ. Θεοχάρης. Αυτή η προσπάθεια έγινε μέσω του δικτύου άμεσης πρόσβασης και της υπηρεσίας Streetwork («Δουλειά στο δρόμο»), προκειμένου να έλθουν οι χρήστες κοντά στις υπηρεσίες του Οργανισμού και να λάβουν ένα ευρύ φάσμα βοήθειας, αλλά και μέσω της παραπομπής τους στους δύο ξενώνες που δημιούργησε ο Οργανισμός στην Αθήνα (σε συνεργασία με το Δήμο και άλλους φορείς) και τη Θεσσαλονίκη (σε συνεργασία με το Δήμο) για ουσιοεξαρτώμενους.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν τέτοιου τύπου δομές φιλοξενίας για ουσιοεξαρτώμενους. Πολλοί από τους ωφελούμενους των δομών φιλοξενίας τελικά εντάχθηκαν είτε σε προγράμματα υποκατάστασης, είτε σε «στεγνά» προγράμματα, και συνακόλουθα ελέγχθηκε και η διασπορά του κορωνοϊού με απώτερο σκοπό την προστασία της δημόσιας υγείας.

Ακολουθήθηκαν fast-track διαδικασίες, και όπως τονίζει ο κ. Θεοχάρης, «ξεπεράστηκαν αγκυλώσεις και δυσκολίες γραφειοκρατικής φύσεως, οι οποίες επί πολλά έτη δημιουργούσαν προβλήματα. Δημιουργήθηκαν ξενώνες, μια χρόνια κοινωνική ανάγκη, η οποία δεδομένης της συγκυρίας έπρεπε να καλυφθεί σε άμεσο χρόνο. Ο Οργανισμός ανέπτυξε ένα συγκεκριμένο σχέδιο δράσης το οποίο στηρίχθηκε στις ήδη υπάρχουσες δομές υποκατάστασης και στις υπηρεσίες πρώτης γραμμής, στο σταθμό φροντίδας εξαρτημένων ατόμων και στο δίκτυο άμεσης πρόσβασης και παρέμβασης».

Επιπρόσθετα πως αποφασίστηκε να αντιμετωπιστεί η όλη κατάσταση με παροχή δόσεων take home και σύμφωνα με το θεραπευτικό πλαίσιο του Οργανισμού, έτσι ώστε να μην συνωστίζονται οι χρήστες στις μονάδες αλλά να προσέρχονται συγκεκριμένες ημέρες και ώρες προς αποφυγή συγχρωτισμού.

«Θα σας πω χαρακτηριστικά πως σε όλη αυτή την προσπάθεια, μέχρι στιγμής, είχαμε ελάχιστα κρούσματα κορωνοϊού και μεταξύ των χρηστών, αλλά και μεταξύ των εργαζομένων. Μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού» υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ. Ενδεικτικά στον ξενώνα της Αθήνας είχαν καταγραφεί έως τα τέλη Σεπτεμβρίου μόνο δύο κρούσματα.

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα στον αντίκτυπο της πανδημίας στις ομάδες του Streetwork, ο κ. Θεοχάρης επισημαίνει πως «δώσαμε μεγάλη προσοχή στην τήρηση όλων των μέτρων ατομικής προστασίας από πλευράς των εργαζομένων, αλλά και των ωφελουμένων. Δρομολογήσαμε και πραγματοποιήσαμε συνεργασίες με ΜΚΟ του χώρου προκειμένου να μπορέσουμε να καλύψουμε στο μέγιστο βαθμό τις ανάγκες των χρηστών που βρίσκονται στο δρόμο. Παρείχαμε περισσότερα γεύματα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο και μοιράσαμε αντίστοιχα μεγάλη ποσότητα υλικών ασφαλούς χρήσης».

Ο ίδιος αναφέρεται συγκεκριμένα στο πρόγραμμα διανομής συρίγγων, το οποίο συμβάλει στην ελαχιστοποίηση και στον περιορισμό μετάδοσης της ηπατίτιδας C και του HIV, γεγονός που αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία αν συνυπολογίσουμε και την πρόσφατη ανακοίνωση της 8ης Πανελλήνιας Συνάντησης για το AIDS & τις Ηπατίτιδες αναφορικά με καταγραφόμενη αύξηση περιστατικών των εν λόγω νοσημάτων.

Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται ο μέσος όρος των συρίγγων που διανεμήθηκαν αναλυτικά (Ιανουάριος-Αύγουστος) για τα έτη 2018, 2019 και 2020. Στο διάστημα Μαρτίου-Μαΐου παρατηρείται έντονη καμπή στις δράσεις του Οργανισμού δεδομένου ότι ανακοινώθηκαν τα μέτρα αυστηρού περιορισμού για την αντιμετώπιση της διασποράς της COVID-19. Μετά το πέρας του διαστήματος η καμπύλη παρουσιάζει συνεχώς ανοδική τάση και τον Αύγουστο καταλήγει να ξεπερνάει τις καμπύλες του 2019 και 2018, πετυχαίνοντας μεγαλύτερο μέσο όρο διανομής συρίγγων.

Διανομή συρίγγων ανά μήνα έως τον Αύγουστο (2018 – 2020)

Όπως επίσης φαίνεται στο ακόλουθο διάγραμμα ο αριθμός των συρίγγων που διανεμήθηκε στην Αθήνα, από τον Ιανουάριο έως και τον Αύγουστο, για τα έτη 2018, 2019 και 2020 ήταν 75.902, 124.285 και 99.208 αντίστοιχα. Η πανδημία το έτος 2020 υποχρέωσε τον Οργανισμό να περιορίσει τις επαφές με τους χρήστες, ωστόσο συνεχίστηκαν να υλοποιούνται δράσεις streetwork, με τη λήψη των απαραίτητων μέτρων προστασίας. Η διανομή συρίγγων, παρά τις πρωτόγνωρες δυσκολίες, παρατηρούμε ότι προσέγγισε τα επίπεδα διανομής συρίγγων του 2019, ενώ ξεπέρασε τις σύριγγες που δόθηκαν το 2018.

Διανομή συρίγγων στην Αθήνα έως τον Αύγουστο (2018 – 2020)

Ειδικά στη Θεσσαλονίκη, όπου παρατηρήθηκε υψηλό φορτίο HIV, HCV σύμφωνα με τον κ. Θεοχάρη, ο ΟΚΑΝΑ παρενέβη με εντατικοποιημένες δράσεις streetwork και διανομή συρίγγων. Ο αντίστοιχος αριθμός συρίγγων για το έτος 2018, 2019 ήταν εμφανώς μειωμένος στις 1.414 και 824 σύριγγες αντιστοίχως.

Διανομή συρίγγων στη Θεσσαλονίκη έως τον Αύγουστο (2018-2020)

Ναλοξόνη: Αντίδοτο στο θάνατο από υπερβολική δόση οπιοειδών

Στο πλαίσιο της περαιτέρω προστασίας των χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών εν μέσω πανδημίας, ο ΟΚΑΝΑ εισηγείται την αλλαγή του νομικού πλαισίου χορήγησης της ναλοξόνης ώστε να αποτραπούν οι θάνατοι από υπερδοσολογία οπιοειδών.

Κατά προσέγγιση 150 έως 200 άνθρωποι χάνουν ετησίως τη ζωή τους στην Ελλάδα εξ’ αιτίας υπερδοσολογίας ναρκωτικών ή άλλων ουσιών σε συνδυασμό και με το αλκοόλ. Ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ, κ. Αθανάσιος Θεοχάρης, τονίζει ότι είναι πλέον αναγκαίο και επιβεβλημένο να υπάρξει μία άμεση παρέμβαση, η οποία θα αφορά στην ευρύτερη χρήση της ανταγωνιστικής ουσίας της ναλοξόνης και η οποία θα αλλάξει ουσιαστικά το τοπίο της πρόληψης των θανάτων από υπερδοσολογία με τη συμβολή της.

Η ναλοξόνη αποτελεί ένα ειδικό «αντίδοτο» (ανταγωνιστική ουσία), το οποίο αντιμετωπίζει την τοξίκωση από τη χρήση οπιοειδών. Πρόκειται για μία ανταγωνιστική ουσία, η οποία συνδέεται με τους υποδοχείς των οπιοειδών και αναστέλλει τη δράση τους. Η χορήγηση της ναλοξόνης γίνεται είτε ενδομυϊκά, είτε ενδορινικά (υπό τη μορφή σπρέι). Αποτελεί μια παρέμβαση χαμηλού κόστους και δεν έχει καμία ψυχοτρόπο δράση.

Στα υγιή άτομα η ναλοξόνη δεν έχει καμία επίδραση, στους χρήστες όμως μπορεί να προλάβει το θάνατο και να αποβεί σωτήρια. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα στην Ελλάδα η ναλοξόνη χορηγείται μόνο σε νοσοκομειακό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να είναι σπάνια εφικτή η έγκαιρη παρέμβαση σε περιπτώσεις υπερδοσολογίας. Στην πλειονότητα αυτών των περιπτώσεων δεν υπάρχει το χρονικό περιθώριο ή είναι αρκετά περιορισμένο ώστε να διακομιστεί έγκαιρα ο χρήστης στο νοσοκομείο, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ούτε οι διασώστες του ΕΚΑΒ δε δύνανται να χορηγήσουν τη σωτήρια φαρμακευτική ουσία.

Ως εκ τούτου ο ΟΚΑΝΑ κρίνει αναγκαίο να καταστεί δυνατή η ευρύτερη χρήση του αντιδότου από εκπαιδευμένους επαγγελματίες υγείας, (όπως είναι οι διασώστες του ΕΚΑΒ, υπηρεσίες μείωσης της βλάβης, streetworkers και εργαζόμενοι στο πεδίο των εξαρτήσεων, εργαζόμενοι σε κέντρα κράτησης κ.α.), αλλά και από ενεργούς χρήστες και το οικογενειακό-φιλικό περιβάλλον τους.

Σύμφωνα με τον κ. Θεοχάρη ο ΟΚΑΝΑ προτίθεται να προσφέρει εκπαιδευτικά προγράμματα σε φορείς, οι οποίοι θα πληρούν τις προδιαγραφές για να υλοποιήσουν προγράμματα διανομής ναλοξόνης και να πραγματοποιούν τη χορήγηση αυτής. Η εκπαίδευση αυτή φυσικά θα προσφερθεί και στους ίδιους τους χρήστες και στο περιβάλλον τους, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν ένα περιστατικό υπερδοσολογίας και να του χορηγηθεί η ανταγωνιστική ουσία.

Σημειώνει, επίσης, πως σε ορισμένες χώρες όταν επετράπη η διανομή και χορήγηση της ναλοξόνης, πολλά μέλη των ομάδων παρέμβασης στο δρόμο (Streetwork) είχαν τη ναλοξόνη σε εμφανές σημείο της ζώνης τους με διακριτικό χρώμα. «Ήταν περήφανοι που είχαν τη ναλοξόνη επάνω τους γιατί με αυτή έσωζαν ζωές. Ήταν σαν το σήμα του Ερυθρού Σταυρού» αναφέρει ο κ. Θεοχάρης. Και αυτό διότι γνώριζαν ότι εάν βρεθούν μπροστά σε έναν χρήστη, του οποίου η ζωή κινδυνεύει, θα είχαν τη δυνατότητα να τον σώσουν με την έγκαιρη χορήγηση ναλοξόνης.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει ήδη από το 2014 εκδώσει κατευθυντήριες οδηγίες για την διευρυμένη χορήγηση ναλοξόνης και πολλές ευρωπαϊκές χώρες έκτοτε υλοποιούν τέτοιου είδους προγράμματα.

Στο εξωτερικό, όπως επισημαίνει ο κ. Θεοχάρης, η διανομή και η χορήγηση της ναλοξόνης πραγματοποιούνται όχι μόνο από τα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών (ΤΕΠ) στα νοσοκομεία, αλλά και από άλλους επαγγελματίες υγείας, σωφρονιστικά καταστήματα, ξενώνες χρηστών ψυχοδραστικών ουσιών, καθώς και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στο πεδίο των εξαρτήσεων.

«Η διευρυμένη αυτή πρόσβαση και στη χώρα μας προφανώς και θα πρέπει απαρέγκλιτα να καταστεί εφικτή στη βάση διεθνών και ευρωπαϊκών κατευθυντήριων οδηγιών και επικαιροποιημένων επιστημονικών προτύπων», καταλήγει ο πρόεδρος του ΟΚΑΝΑ.