*Γράφει η Ζωή Σιούτη, M.Sc. & M.Ed., Κλινική και Συμβουλευτική Ψυχολόγος, Παιδοψυχολόγος, και Θεραπεύτρια CBT, ACT και EMDRΤ
Ο ναρκισσισμός αποτελεί μία διαταραχή προσωπικότητας που μπορεί να επηρεάσει την εικόνα του εαυτού κάποιου και τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρά και συμπεριφέρεται στους άλλους. Μπορεί να εμφανίζεται με μια μεγαλειώδη εικόνα του εαυτού και μια τάση χειραγώγησης για προσωπικό όφελος και υποτίμησης των άλλων για άσκηση ελέγχου. Τα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά μπορεί συχνά να έχουν χαμηλή ενσυναίσθηση, να είναι υπερευαίσθητοι στην κριτική και υπερβολικά εξαρτώμενοι από τους άλλους.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ο ναρκισσισμός μπορεί να εμφανιστεί στους γονείς ως χαρακτηριστικά προσωπικότητας ή συμπτώματα της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας (NPD). Τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά των γονέων μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο ανατρέφουν τα παιδιά τους, τα οποία συχνά εμφανίζουν επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία σε όλη την πορεία της ζωής τους. Παιδιά γονέων με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν αγχώδεις διαταραχές, κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού στρες (PSTD) και ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.
Ορισμένα πιθανά σημάδια ναρκισσισμού στους γονείς περιλαμβάνουν:
- Ζουν μέσω του παιδιού τους και το αντιμετωπίζουν ως προέκταση του εαυτού τους, επιβάλλοντας του τα δικά τους θέλω, τα οποία πολλές φορές είναι κεκαλυμμένα, όπως για παράδειγμα μέσω της επιτυχίας των ίδιων των γονέων, οπότε είναι μονόδρομος η πορεία επιτυχίας του παιδιού. Άλλα παραδείγματα μπορεί να περιλαμβάνουν φράσεις όπως: «Εσύ θα γίνεις δικηγόρος», «πρέπει να έχεις μία άριστη εικόνα προς τα έξω», «δεν υπάρχει ταβάνι στην επιτυχία, πρέπει να επιτυχείς, να αγγίξεις τον ουρανό», «τα λάθη δεν επιτρέπονται, πρέπει να είσαι τέλειος».
- Αποκρύπτουν την αγάπη, τη συμπόνια, την ενσυναίσθηση και την κατανόηση στα παιδιά ή τα μέλη της οικογένειάς τους, για παράδειγμα σπάνια θα πουν σ’ αγαπώ, θα δώσουν μία αγκαλιά, ωστόσο θα ζητήσουν από το παιδί τους την ένδειξη αγάπης προς εκείνους (πχ. Γιατί δεν με παίρνεις αγκαλιά;), θα απαιτήσουν το σεβασμό δίχως οι ίδιοι πρώτα να έχουν σεβαστεί τα παιδιά τους, δεν θα ρωτήσουν πως νιώθουν τα ίδια και δεν θα έχουν ποτέ χρόνο για να τα ακούσουν διότι πάντα το δικό τους πρόγραμμα είναι πολυάσχολο και πιο σημαντικό από εκείνα, πχ, «δουλεύω για να φέρω τα χρήματα στο σπίτι, πρέπει να με σεβαστείτε και να κάνετε ό,τι σας λέω» «όλα περνάνε από εμένα, εσείς τι προσφέρετε;».
- Γίνονται κτητικοί, ζηλιάρηδες, όταν το ενδιαφέρον ή η προσοχή του παιδιού είναι αλλού για παράδειγμα: «Πάμε να σου αγοράσω ότι θέλεις για να δεις τι καλό μπαμπά έχεις και τι μπαμπάδες έχουν οι φίλοι σου», «δεν σε αγαπάνε πραγματικά, μόνο εγώ σε αγαπάω», «μόνο εγώ ξέρω το καλό σου», «ο κόσμος είναι κακός και μας ζηλεύουν», «δεν υπάρχει φιλία», «μην έρθεις να μου ζητήσεις κάτι, να πας σε στον θείο σου που τόσο λατρεύεις», «εγώ σου καλύπτω τις ανάγκες σου, εμένα πρέπει να αγαπάς και να ακούς, μόνο εμένα».
- Ενοχοποιούν και χρησιμοποιούν τεχνικές εκφοβισμού για τη διατήρηση του ελέγχου μέσω πειράγματος, κριτικής, χειραγώγησης και φωνών, για παράδειγμα: «θέλεις να με πεθάνεις;» «από τη στεναχώρια μου θα πάω, «θα με πεθάνεις», «ο γιατρός μου είπε ηρεμία και εσύ με ταράζεις, εάν πάθω κάτι εσύ θα φταις», «εάν πεθάνω να μην έρθεις ούτε στην κηδεία μου», «με ντροπιάζεις», «ο Γιωργάκης έγραψε 19, εσύ γιατί δεν μπόρεσες;», «για τίποτα δεν κάνεις, άχρηστο τελείως είσαι», «με κάνεις ρεζίλι, άλλαξε ρούχα», «πως έχει γίνει έτσι; έχεις παχύνει πάρα πολύ, ντρέπομαι να μας δουν έξω μαζί και να πω ότι είσαι παιδί μου, έτσι όπως έχεις γίνει», «εγώ που πρόσφερα τόσα για εσένα; για να έχεις τα καλύτερα και μου μιλάς έτσι;», «έφτιαξα μία περιουσία για τα παιδιά μου, αλλά δεν θα τους την δώσω ακόμα, θα κρατήσω την επικαρπία μήπως και φάνε την περιουσία ή με πετάξουν έξω από το σπίτι», «και μόνο που αναπνέεις μου οφείλεις».
- Είναι συναισθηματικά άκαμπτοι και δεν επιτρέπουν στο παιδί τους να εκδηλώνει τα συναισθήματά του, για παράδειγμα: «Τώρα γιατί κάνεις έτσι; γιατί θυμώνεις; Είναι απαράδεκτη η στάση σου», «κλαίνε οι άντρες;» «το κλάμα είναι για τους αδύναμους», «σταμάτα να είσαι drama queen», «τα καλά παιδιά δεν φέρονται έτσι», «τι νομίζεις ότι μπορείς να με χειραγωγήσεις με το κλάμα σου; σταμάτα να είσαι χειριστικός», «δεν υπάρχει κουράστηκα ή δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω, με έχεις δει εμένα να σταματάω; και εγώ κουράζομαι αλλά συνεχίζω, γιατί χωρίς εμένα δεν θα υπήρχατε».
- Αρνούνται να βάλουν όρια ή να σεβαστούν τα όρια που προσπαθεί να βάλει το παιδί τους («κάνε ό,τι νομίζεις», «η πόρτα του δωματίου σου πρέπει να είναι ανοιχτή» «δεν υπάρχουν κλειδιά για το δωμάτιο σου, τα έχω χάσει», «φέρε μου το ημερολόγιο σου, πρέπει να ξέρω τι γράφεις, μάνα είμαι και ανησυχώ. Όταν θα γίνεις μάνα, θα με καταλάβεις», «θέλω να ξέρω τα πάντα για την παρέα σου», «εγώ θα αποφασίσω με ποιους θα κάνεις παρέα», «ότι σου λέω εγώ θα γίνει, μόνο εγώ ξέρω το καλό σου»).
- Κατηγορούν τα παιδιά ή τα μέλη της οικογένειάς τους όταν τα πράγματα πάνε στραβά και αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη (πχ. «Εγώ στα έλεγα, κοίταξε τώρα τα αποτελέσματα», «είσαι μόνος σου πλέον δεν αναλαμβάνω καμία ευθύνη», «να πας εσύ να μιλήσεις στη δασκάλα σου, δεν θα ξαναεμπλακώ», «έτσι όπως τα έκανες να τα λουστείς μόνος σου», «ήθελες και τα έπαθες, τώρα διαχειρίσου το μόνος σου»).
- Παραμελούν ή κακοποιούν το παιδί τους, είτε συναισθηματικά, λεκτικά ή σωματικά, μερικές φορές σκόπιμα για παράδειγμα: «εσύ φταις που σε χτύπησα, με έφτασες εκτός εαυτού», «σε χτυπάω για να γίνεις άνθρωπος, μόνο έτσι θα μάθεις», «πήγαινε μόνος σου, δεν μπορώ να σε πάω εγώ», «θα σε σταματήσω από τις δραστηριότητες, δεν θα πληρώνω εγώ τζάμπα για να μην αποδίδεις», «είσαι τόσο αχάριστος;», «είσαι κακό παιδί», «δεν σου κόβει καθόλου», «συμπεριφέρεσαι σαν χαζό», «έφαγες το μεσημέρι, πάλι θέλεις να φας; τώρα είναι βράδυ, δεν τρώμε, θα μείνεις νηστικός».
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της ναρκισσιστικής ανατροφής των παιδιών;
Το βίωμα της ναρκισσιστικής ανατροφής συχνά οδηγεί:
- στην απαγόρευση του διαχωρισμού και της ανεξαρτοποίησης του παιδιού (πχ «εγώ αποφασίζω για εσένα γιατί ξέρω το καλύτερο»)
- στην αιώνια υποταγή του παιδιού προς τους γονείς (πχ «μου οφείλεις που σε μεγάλωσα, άρα τώρα θα με φροντίσεις εσύ και θα καλύψεις όλες μου τις ανάγκες») και
- σε ένα τεράστιο κυνήγι επιτευγμάτων για την αποκόμιση της συμπάθειας (με συμπαθείς;), της αγάπης (με αγαπάς;), της επάρκειας (είμαι επαρκής, καλός για εσένα;) και της σημαντικότητας (είμαι σημαντικός για εσένα; αξίζω την προσοχή σου, την αγάπη σου;) από τους γονείς και εν γένει της κοινωνίας.
Μερικά από τα πιθανά σημάδια της ναρκισσιστικής ανατροφής είναι τα ακόλουθα:
- Δυσκολεύεστε να φροντίσετε τις δικές σας ανάγκες. Αυτό συμβαίνει διότι οι γονείς με ναρκισσιστικά στοιχεία έβαζαν πάντα τον εαυτό τους πρώτο στη μεταξύ σας σχέση, με αποτέλεσμα να μάθετε ότι οι δικές σας ανάγκες δεν είναι σημαντικές.
- Βιώνετε έντονο άγχος, στρες, ενοχές, διαρκή αμφιβολία για τον εαυτό σας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία να πάρετε αποφάσεις. Τα παραπάνω είναι αποτέλεσμα της χειριστικής συμπεριφοράς των γονέων, της άσκησης ελέγχου και της υποτίμησης κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας.
- Δυσκολεύεστε να θέσετε υγιή όρια. Τα παιδιά που βίωσαν ναρκισσιστική γονεϊκή συμπεριφορά μπορεί να δυσκολεύονται να θέσουν τα όρια τους και να αισθάνονται ενοχές και ντροπή, επειδή οι γονείς τους δεν σεβάστηκαν τα όρια που έθεσανοι ίδιοι όταν ήταν παιδιά.
- Προσπαθείτε συνεχώς να ευχαριστήσετε τους άλλους. Τα παιδιά – αποδέκτες της ναρκισσιστικής ανατροφής συχνά μεγαλώνουν μαθαίνοντας ότι ο μόνος τρόπος για να κερδίσουν αγάπη και στοργή από τους γονείς τους είναι να κάνουν ό,τι χρειάζεται για να τους ευχαριστήσουν. Ως ενήλικες, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ανασφαλή τρόπο προσκόλλησης, συνεξάρτηση με τους συντρόφους και επιβλαβείς συμπεριφορές στις συντροφικές σχέσεις.
- Πιθανόν να εκδηλώνετε ναρκισσιστική συμπεριφορά σε άλλους. Οι γονείς είναι τα πρώτα πρότυπα στη ζωή ενός παιδιού. Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα ναρκισσιστικό περιβάλλον πιστεύουν ότι ο τρόπος με τον οποίο τους συμπεριφέρονται οι γονείς τους είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο πρέπει να συμπεριφέρονται και στους άλλους, με αποτέλεσμα να εκδηλώνουν υπερευαισθησία στην κριτική, έντονη ανταγωνιστικότητα και χειριστική συμπεριφορά.
Η ενσυναίσθηση στην παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί εφόδιο για όλη τη ζωή
Το «μάθημα» που βελτιώνει το σθένος των γονιών και την ενσυναίσθηση των παιδιών
Ενσυναίσθηση: Το πιο ισχυρό θεραπευτικό εργαλείο στη φαρέτρα κάθε γιατρού
