Παχυσαρκία: Δυο ειδικοί ρίχνουν φως στην πιο «επίμονη» επιδημία

Για το θέμα μιλούν

Ευθύμιος Καπάνταης, Ειδικός Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη, Διευθυντής Τμήματος Διαβήτη – Παχυσαρκίας – Μεταβολισμού Metropolitan, Πρόεδρος Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας

Ευαγγελία Χαρμανδάρη, MD, MSc, PhD, MRCP (UK), CCT (UK), Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας, Ιατρική Σχολή Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γενική και Εξειδικευμένη Παιδιατρική: Κλινική Πράξη και Ερευνα», Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Παιδικής και Εφηβικής Ενδοκρινολογίας, Μέλος Συντονιστικής Επιτροπής ENDO-ERN

Διαστάσεις επίμονης επιδημίας έχει πλέον λάβει η παχυσαρκία ανά τον κόσμο -μόνο στις ΗΠΑ ένας στους τρεις ενήλικες είναι παχύσαρκος-, εμείς ωστόσο, επιμένουμε να μην αντιλαμβανόμαστε το μέγεθος του προβλήματος. «Ακόμη και σήμερα η παχυσαρκία εξακολουθεί να μη θεωρείται νόσος από το κοινό, αλλά ένα χαρακτηριστικό, όπως το ύψος, γεγονός που θεωρείται προβληματικό και επικίνδυνο», παρατηρεί ο κ. Ευθύμιος Καπάνταης, Ειδικός Παθολόγος με εξειδίκευση στον Σακχαρώδη Διαβήτη, Διευθυντής του Τμήματος Διαβήτη – Παχυσαρκίας – Μεταβολισμού στο Νοσοκομείο Metropolitan και Πρόεδρος της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας.

Η διάγνωση της παχυσαρκίας αφορά έναν στους τέσσερις ενήλικες (>25%) στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες. Δυστυχώς, ούτε τα παιδιά φαίνεται πως εξαιρούνται από την επιρροή της, καθώς στη χώρα μας ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας κυμαίνεται από 21% στην προσχολική ηλικία έως 41% στη σχολική και εφηβική ηλικία, και είναι σημαντικά υψηλότερος από το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών (15% και 25%, αντίστοιχα).

Πλήθος επιπτώσεων

Η υπέρταση, ορισμένες μορφές καρκίνου, ο σακχαρώδης διαβήτης, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ιδίως η καρδιακή ανεπάρκεια, η υπνική άπνοια, το άσθμα, η οστεοαρθρίτιδα και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση αποτελούν μερικές από τις επιπτώσεις της παχυσαρκίας που μπορεί να εμφανιστούν μετά από 10, 20 ή και 25 χρόνια μετά την εμφάνισή της, εξηγεί ο κ. Καπάνταης.

Σύμφωνα μάλιστα με την κλασική πλέον διαχρονική αμερικανική μελέτη διαφορετικών γενεών, τη Framingham Heart Study, 13 χρόνια παχυσαρκίας οδηγούν σε αυξημένη θνητότητα μέσω άλλων προβλημάτων υγείας, ενώ στα 26 χρόνια παχυσαρκίας το υπερβάλλον βάρος λειτουργεί ως αυτόνομος παράγοντας αυξημένης θνησιμότητας, ανεξάρτητα από την υπέρταση ή τον σακχαρώδη διαβήτη. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία από το Αμερικανικό Συνέδριο Παχυσαρκίας μετρούν 237 επιπλοκές/επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία.

Πώς φτάσαμε μέχρι εδώ

Για να εξηγήσουμε τη γιγάντωση του φαινομένου, αρκεί να εστιάσουμε στις αλλαγές που έχουν εδραιωθεί στις καθημερινές μας συνήθειες. Η καθιστική εργασία έχει γίνει ο κανόνας για τους περισσότερους ανθρώπους, ενώ και η διασκέδασή μας πλέον ακολουθεί την ίδια νόρμα. «Σήμερα περπατάμε ελάχιστα, ενώ ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος ώστε να κινείται, οπότε αρκετές λειτουργίες αδρανοποιούνται. Οι συνδυασμοί αυτοί συμβάλλουν στο φαινόμενο», επισημαίνει ο κ. Καπάνταης. Επομένως, η γενετική προδιάθεση θα μπορούσε να είναι ένας παράγοντας, που όμως τελικά δεν επηρεάζει, καθώς τα τελευταία 40 χρόνια τα γονίδιά μας δεν έχουν αλλάξει.

Μια άλλη σημαντική αλλαγή είναι ο τρόπος και οι επιλογές διατροφής. Η ευκολία της πρόσβασης σε τροφές με αρκετά λιπαρά και σάκχαρα, αλλά και η έλλειψη χρόνου για την προετοιμασία ενός υγιεινού γεύματος πυροδοτούν το φαινόμενο της αύξησης του βάρους.

Η λήψη φαρμάκων αποτελεί έναν ακόμη παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση βάρους. Φάρμακα όπως τα αντικαταθλιπτικά και τα αντιψυχωσικά, αλλά και η κορτιζόνη, η ινσουλοθεραπεία και τα αντισταμινικά επηρεάζουν την αύξηση του βάρους.

Η αντιμετώπιση

Το Α και το Ω όσον αφορά τη διατήρηση του φυσιολογικού βάρους είναι η σωστή εκπαίδευση, η οποία θα πρέπει να ξεκινά από την παιδική ηλικία, σύμφωνα με τον κ. Καπάνταη. Το σχολείο θα πρέπει να κατέχει τον πρώτο λόγο σε αυτό το κομμάτι, μέσω της εκπαίδευσης σχετικά με τα οφέλη της σωστής διατροφής.

Σημαντική είναι και η προσπάθεια απώλειας βάρους. «Ακόμα και 10% της απώλειας του συνολικού βάρους μπορεί να κάνει τη διαφορά», σύμφωνα με τον κ. Καπάνταη. Εάν, ωστόσο, το άτομο φτάσει να έχει υπερβολικό βάρος, τότε υπάρχει και η επιλογή της μεταβολικής χειρουργικής. «Ονομάζουμε πλέον τις συγκεκριμένες τεχνικές έτσι, διότι μεταβάλλουν τον μεταβολισμό του ατόμου, αλλά και τις ορμόνες που επιδρούν στον μεταβολισμό του σακχάρου των λιπιδίων», εξηγεί ο κ. Καπάνταης.

Η παιδική παχυσαρκία

Διάφοροι παράγοντες, όπως η οικονομική κρίση και η μείωση της σωματικής δραστηριότητας, έχουν αυξήσει τα ποσοστά της παχυσαρκίας στα παιδιά της χώρας μας κατατάσσοντάς τα ανάμεσα στα πιο παχύσαρκα της Ευρώπης. Και σε αυτή την περίπτωση ο κίνδυνος είναι σιωπηλός, καθώς τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι είναι πιο πιθανόν να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες και να αναπτύξουν σε νεαρότερη ηλικία νοσήματα που οδηγούν σε πρώιμη θνησιμότητα.

«Είναι απολύτως απαραίτητο να δοθεί έμφαση τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία, ώστε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά στη βελτίωση της υγείας των πολιτών της χώρας μας», τονίζει η κυρία Ευαγγελία Χαρμανδάρη, MD, MSc, PhD, MRCP (UK), CCT (UK), Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Διευθύντρια Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Γενική και Εξειδικευμένη Παιδιατρική: Κλινική Πράξη και Ερευνα», Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Παιδικής και Εφηβικής Ενδοκρινολογίας και Μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής ENDO-ERN.

Υπό αυτό το πρίσμα, έχουν αναπτυχθεί καινοτόμες e-Health εφαρμογές με τη συμβολή της τεχνολογίας, όπως το Εθνικό Μητρώο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Παχυσαρκίας, που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και παγκοσμίως από τον Σεπτέμβριο 2015. Το Εθνικό Μητρώο διασφαλίζει την καταγραφή και διαχρονική παρακολούθηση παιδιών και εφήβων σε όλη τη χώρα, καθώς και την καθοδήγηση Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών με συγκεκριμένες αναλυτικές οδηγίες σχετικά με τη διατροφή, άσκηση και ιατρική παρακολούθηση των παιδιών.

Αντίστοιχα, το πρόγραμμα «PEDOBESITY: Ανάπτυξη Ευφυών Πολυεπίπεδων Πληροφοριακών Συστημάτων και Εξειδικευμένων Αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης για την Εξατομικευμένη Αντιμετώπιση της Παιδικής και Εφηβικής Παχυσαρκίας» στοχεύει στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος μέσα στο πλαίσιο της ιατρικής ακριβείας (precision medicine) και της εξατομικευμένης ιατρικής αντιμετώπισης (personalized management).

Επίσης, τα τελευταία δέκα χρόνια λειτουργεί στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» το μεγαλύτερο Κέντρο Παιδικής Παχυσαρκίας στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη, το Ιατρείο Αντιμετώπισης Αυξημένου Βάρους Σώματος. Το Ιατρείο είναι στελεχωμένο με Παιδιάτρους, Παιδοενδοκρινολόγους, Διατροφολόγο, Καθηγητή Φυσικής Αγωγής και Παιδοψυχολόγο και προσφέρει τη δυνατότητα της σφαιρικής διεπιστημονικής προσέγγισης, διερεύνησης και αντιμετώπισης του αυξημένου βάρους σώματος σε παιδιά και εφήβους. «Πρόσφατη ανάλυση των δεδομένων μας έδειξε ότι οι παρεμβάσεις που εφαρμόζουμε οδηγούν σε ελάττωση του ποσοστού παχυσαρκίας κατά 30% και του υπέρβαρου κατά 35% μέσα σε ένα έτος, ενώ παράλληλα διαπιστώνεται σημαντική βελτίωση των καρδιομεταβολικών δεικτών προσφέροντας έτσι στους ασθενείς μας την προοπτική για καλύτερη υγεία στην ενήλικη ζωή», τονίζει η κυρία Χαρμανδάρη.

Μια ματιά στο μέλλον

Το μέλλον διαγράφεται αισιόδοξο χάρη στα πολύτιμα όπλα στη φαρέτρα της επιστήμης. Συγκεκριμένα, «ενώ τα παλαιότερα φάρμακα πετύχαιναν 5% της απώλειας του αρχικού βάρους, τα σημερινά αγγίζουν το 10%, ακόμη και το 15%, ενώ αναμένεται μία ακόμα φαρμακευτική αγωγή στις ΗΠΑ, που θα συμβάλει στο 20% της απώλειας, σε συνδυασμό με διατροφή και σωματική δραστηριότητα. Περιμένουμε επίσης και άλλες αγωγές. Οι παρεμβάσεις αυτές θεωρούνται καίριες, καθώς η χειρουργική αντιμετώπιση αφορά λίγους ασθενείς, ενώ τα φάρμακα απευθύνονται στο 40%-50% των περιπτώσεων», επισημαίνει ο κ. Καπάνταης.

Τα φάρμακα, όμως, δεν αποτελούν πανάκεια, καθώς αποτελούν συμπλήρωμα στη συνολική προσπάθεια απώλειας βάρους. Σημαντική θεωρείται η ολιστική προσέγγιση της παχυσαρκίας. «Πλέον διερευνούμε έναν εξατομικευμένο τρόπο αντιμετώπισης», διευκρινίζει ο κ. Καπάνταης. Το βασικότερο βέβαια προληπτικό μέτρο για τον έλεγχο του βάρους είναι μια συνολική αλλαγή στον τρόπο ζωής αλλά και στη νοοτροπία γύρω από το φαγητό, φυσικά χωρίς να επαναπαυόμαστε, αλλά πάντα αναζητώντας και υιοθετώντας τις συνήθειες για μια καλύτερη ποιότητα ζωής.

Το θέμα δημοσιεύθηκε στο τεύχος νο10 του περιοδικού ygeiamou που κυκλοφόρησε με το ΤΟ ΘΕΜΑ τo Σάββατο 28/10/2023