Η πανδημία έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον όλων τους τελευταίους μήνες, καθώς η νόσος COVID-19 άλλαξε άρδην τη καθημερινότητα μας με αρνητικό τρόπο. Ωστόσο, στη χώρα μας σιωπηλά εξακολουθούν να συντελούνται ιατρικά θαύματα που αλλάζουν τη ζωή των πασχόντων από αιματολογικούς καρκίνους.

Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 2020 εφαρμόζεται και στην Ελλάδα μια πρωτοποριακή τεχνολογία με CAR T-λεμφοκύτταρα σε ασθενείς με υποτροπιάζουσες/ανθεκτικές Β αιματολογικές κακοήθειες.

Η κυρία Ιωάννα Σακελλάρη, MD Ph.D, Αιματολόγος, Διευθύντρια ΕΣΥ στο Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου» στη Θεσσαλονίκη εξηγεί στο ygeiamou.gr πως παρά τα εμπόδια που έχει προκαλέσει η πανδημία η Μονάδα Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων (ΜΜΑΚ) του νοσοκομείου συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες της στους ασθενείς που τις έχουν ανάγκη.

Η κυρία Ιωάννα Σακελλάρη, MD Ph.D, Αιματολόγος, Διευθύντρια ΕΣΥ στο Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου»

«Δυστυχώς η εφαρμογή των κυτταρικών θεραπειών στην Ελλάδα άρχισε λίγο πριν την έναρξη της πανδημίας», εξηγεί η κυρία Σακελλάρη και προσθέτει ότι «το πρόγραμμα της Μονάδας Μεταμόσχευσης συνεχίστηκε με αυστηρά μέτρα προφύλαξης και προστασίας τόσο των ασθενών όσο και του προσωπικού σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες, σε συνεννόηση και καλή συνεργασία με τους συνάδελφους άλλων ειδικοτήτων. Δεν έχουμε σταματήσει λεπτό τον αγώνα για τη διασφάλιση της υγείας και της δυνατότητας παροχής πρωτοποριακών αναντικατάστατων θεραπειών σε ασθενείς που δεν είχαν ωφεληθεί από συμβατική θεραπεία ή μεταμόσχευση», τονίζει.

Αν και το διάστημα που οι θεραπείες με CAR T-λεμφοκύτταρα είναι διαθέσιμες στην Ελλάδα είναι μικρό, στη Μονάδα Μεταμόσχευσης Αιμοποιητικών Κυττάρων (ΜΜΑΚ) του Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου» ήδη δέκα ασθενείς έχουν υποβληθεί στη σωτήρια για την υγεία τους αγωγή.

Τι είναι η θεραπεία με CAR T-λεμφοκύτταρα

Τα CAR T-λεμφοκύτταρα (T-λεμφοκύτταρα φέροντα χιμαιρικό αντιγονικό υποδοχέα, chimeric antigen receptor T-cells) αποτελούν μια καινοτόμο ανοσοθεραπευτική προσέγγιση, ειδικά όσον αφορά στις αιματολογικές κακοήθειες. Η τεχνική περιλαμβάνει την αφαίρεση κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος από τον ασθενή, τα οποία τροποποιούνται γενετικώς με σκοπό να αναγνωρίζουν τα καρκινικά κύτταρα και να τους επιτίθενται.

Συγκεκριμένα πραγματοποιείται συλλογή λεμφοκυττάρων από το αίμα των ασθενών τα οποία τροποποιούνται γενετικώς ώστε να εκφράζουν ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνειά τους που ονομάζονται χιμαιρικοί αντιγονικοί υποδοχείς (CARs). Οι CARs είναι πρωτεΐνες που επιτρέπουν στα Τ-λεμφοκύτταρα να αναγνωρίζουν μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη (αντιγόνο) των καρκινικών κυττάρων. Τα τροποποιημένα CAR T-λεμφοκύτταρα καλλιεργούνται σε μεγάλους αριθμούς στο εργαστήριο και στη συνέχεια χορηγούνται στους ασθενείς.

Πριν την επανέγχυση των κυττάρων, ο ασθενής λαμβάνει ειδική χημειοθεραπεία που προετοιμάζει το ανοσοποιητικό σύστημα ώστε να ενσωματώσει αρμονικά τα CAR T-λεμφοκύτταρα. Πολλαπλασιάζονται εντός του οργανισμού και με την καθοδήγηση του τροποποιημένου υποδοχέα αναγνωρίζουν και εξολοθρεύουν τα καρκινικά κύτταρα που φέρουν το αντίστοιχο αντιγόνο στην επιφάνειά τους. Αυτό το είδος της θεραπείας δημιουργείται ατομικά για κάθε ασθενή. Η προετοιμασία του ασθενούς με χημειοθεραπευτικούς παράγοντες μπορεί να προκαλέσει ουδετεροπενία και λεμφοπενία με επακόλουθο ποικίλες ευκαιριακές λοιμώξεις που αντιμετωπίζονται επιτυχώς.

«Η νέα αυτή θεραπεία συνοδεύεται από χαμηλά ποσοστά απειλητικών για τη ζωή επιπλοκών. Αξίζει να επισημανθεί πως αφορά ασθενείς που έχουν ήδη λάβει πολλές γραμμές χημειοθεραπείας ή/και ακτινοθεραπείας. Οι κυριότερες άμεσες επιπλοκές είναι οι νευρολογικές και το σύνδρομο απελευθέρωσης κυτταροκινών. Οι επιπλοκές αξιολογούνται με εξειδικευμένα συστήματα από την ομάδα των θεραπόντων σε συνεργασία με νευρολόγους και εντατικολόγους και αντιμετωπίζονται επιτυχώς με τη χορήγηση ειδικής αγωγής», σύμφωνα με την κυρία Σακελλάρη.

Στη Θεσσαλονίκη το πρώτο πιστοποιημένο κέντρο για τα CAR T-λεμφοκύτταρα

Ιστορικά η πρώτη εφαρμογή της πρωτοποριακής αυτής θεραπείας έγινε το 2012 σε ένα κοριτσάκι στις ΗΠΑ, την Emily Whitehead, που έπασχε από ανθεκτική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία. «Η ίαση της Emily Whitehead σηματοδότησε την έναρξη της κλινικής μελέτης αυτής της θεραπευτικής προσέγγισης και τελικά την έγκρισή της από τους αρμόδιους ρυθμιστικούς φορείς στις ΗΠΑ και την Ευρώπη», υπενθυμίζει η Διευθύντρια ΕΣΥ.

Η Μονάδα Μεταμόσχευσης του Νοσοκομείου «Γ. Παπανικολάου» έλαβε πρώτη στην Ελλάδα την ειδική διαπίστευση (σύστημα διαχείρισης ποιότητας JACIE), το 2013. Ακολούθησε ειδική εκπαίδευση και διαπίστευση του επιστημονικού προσωπικού της Μονάδας, δίνοντας σήμερα ελπίδα τους πάσχοντες από αιματολογικούς καρκίνους, στις οικογένειες τους αλλά και στους ίδιους τους επαγγελματίες υγείας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, η επιλογή της συγκεκριμένης Μονάδας δεν ήταν τυχαία καθώς έχει μακρά εμπειρία στην αντιμετώπιση των κακοήθων αιματολογικών νοσημάτων. Εξειδίκευσή της είναι η διενέργεια μεταμοσχεύσεων αιμοποιητικών κυττάρων παντός τύπου.

Ποιοι επωφελούνται από την πρωτοποριακή θεραπεία
«Η CAR-T θεραπεία έχει λάβει ένδειξη για νεαρής ηλικίας (μέχρι και 25 ετών) ασθενείς με ανθεκτική οξεία λεμφοβλαστική λευχαιμία (Acute lymphoblastic leukemia/ALL) καθώς και ασθενείς με ανθεκτικά επιθετικά λεμφώματα (Β-non Hodgkin Lymphoma/B-NHL). Και στις δυο αυτές ομάδες ο στόχος των συγκεκριμένων κυττάρων είναι το αντιγόνο επιφανείας CD19. Για τις θεραπείες αυτές χρησιμοποιούνται δύο εμπορικά διαθέσιμα φάρμακα προηγμένης τεχνολογίας (advanced therapeutic products)», εξηγεί η κυρία Ιωάννα Σακελλάρη.

Και από τα μέχρι τώρα διαθέσιμα κλινικά δεδομένα προκύπτει ότι «η ύφεση της ανθεκτικής οξείας λεμφοβλαστικής λευχαιμίας είναι άριστη και οι μισοί ασθενείς πέτυχαν να φθάσουν στην ίαση με αυτή τη νέα θεραπεία», εξηγεί η Αιματολόγος Διευθύντρια ΕΣΥ.

Αντίστοιχα, στους ασθενείς με επιθετικά λεμφώματα «με τις νέες κυτταρικές θεραπείες η τριετής επιβίωση χωρίς επανεμφάνιση του λεμφώματος φθάνει στο 40%. Σε πρόσφατες ανακοινώσεις με δεδομένα καθημερινής πρακτικής (real-world) αποδεικνύεται όμοια αποτελεσματικότητα, που συμβαδίζει και με την εμπειρία της δικής μας Μονάδας», συμπληρώνει η κυρία Σακελλάρη.

Υπογραμμίζοντας παράλληλα ότι «με αυτήν τη θεραπεία, εισερχόμαστε σε ένα νέο κόσμο στην ιατρική καινοτομία, με την ικανότητα να επαναπρογραμματίζουμε τα κύτταρα των ασθενών για να επιτεθούμε σε ένα θανατηφόρο καρκίνο. Ανάλογες θεραπείες ετοιμάζονται για μυέλωμα και άλλους συμπαγείς όγκους».