Από την καθιέρωση των βραβείων Νόμπελ το 1901 έως και το 2024, μόλις 66 φορές έχουν απονεμηθεί σε γυναίκες και μόνο η Marie Curie, έχει τιμηθεί δύο φορές, με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής 1903 και το βραβείο Νόμπελ Χημείας 1911. Ειδικά για τα 115 Βραβεία Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας που έχουν δοθεί μέχρι σήμερα, από τους 229 συνολικά βραβευθέντες οι 13 ήταν γυναίκες και μόνο η Barbara McClintock (1983) δεν το μοιράστηκε με άλλον επιστήμονα. Μεταφράζοντας σε ποσοστό, μόλις το 5,6% των εν λόγω Νόμπελ έχει απονεμηθεί σε γυναίκες.
Ο όρος “leaky pipeline” χρησιμοποιείται στα αγγλικά για να περιγράψει τη «διαρροή ταλέντων», τις γυναίκες, δηλαδή, και άλλες υποεκπροσωπούμενες ομάδες που εγκαταλείπουν σταδιακά όσα έχουν επιτύχει στη σταδιοδρομία τους γιατί βλέπουν τις μικρότερες πιθανότητες για ανέλιξη λόγω διακρίσεων, προκαταλήψεων, σεξισμού, υποτίμησης και μειωμένης υποστήριξης. Σύμφωνα με στοιχεία, το πρόβλημα είναι εντονότερο στον ακαδημαϊκό χώρο, σε ανδροκρατούμενα πεδία όπως η βιολογία και η χημεία όπου, παρά την άμβλυνση των έμφυλων ανισοτήτων στο προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο, δεν παρατηρείται πρόοδος στις ανώτερες βαθμίδες.
Οι γυναίκες πανεπιστημιακοί μονιμοποιούνται δυσκολότερα, αναφέρονται σπανιότερα ως βασικοί συγγραφείς σε μελέτες και η ρόλος τους συχνά υποτιμάται, με συνέπεια να μην αναγνωρίζεται η επιστημονική τους συμβολή και έτσι να μένουν στο περιθώριο των μεγάλων βραβείων, όπως τα Νόμπελ, στα οποία οι προκαταλήψεις κατά των γυναικών επιστημόνων αγγίζει το 96%.
Οι 13 νομπελίστριες Ιατρικής
Η πρώτη γυναίκα που έλαβε το Νόμπελ Ιατρικής ήταν η Gerty Cori, το 1947, για την από κοινού με τον σύζυγό της ανακάλυψη του μηχανισμού πίσω από τον μεταβολισμό του γλυκογόνου στο σώμα. Η τελευταία βραβευθείσα ήταν η Katalin Karikó, το 2023, για τη συμβολή της στην ανάπτυξη αποτελεσματικών mRNA εμβολίων κατά της COVID-19. Ανακαλύψτε τις 13 γυναίκες που η σουηδική ακαδημία τίμησε με την ύψιστη επιστημονική διάκριση στα 123 χρόνια του θεσμού.
Gerty Cori (1947)
Η Gerty Cori ήταν η πρώτη γυναίκα που κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής ή Φυσιολογίας. Μαζί με τον σύζυγό της, Carl Cori, ανακάλυψαν τον κύκλο Cori, ο οποίος εξηγεί πώς το σώμα μεταβολίζει το γλυκογόνο σε γλυκόζη για ενέργεια. Η εργασία τους έθεσε τα θεμέλια για την κατανόηση του μεταβολισμού των υδατανθράκων, με σημαντικές επιπτώσεις για την κατανόηση του διαβήτη και άλλων μεταβολικών διαταραχών. Παρά τα εμπόδια που αντιμετώπισε στην καριέρα της λόγω του φύλου της, η Cori επέμεινε και έγινε πρωτοπόρος στη βιοχημεία. Το αποτύπωμά της στην ιατρική παραμένει ισχυρό μέχρι σήμερα.
Rosalyn Yalow (1977)
Η Rosalyn Yalow συμμετείχε στην ανάπτυξη της ραδιοανοσοανάλυσης (RIA), μιας επαναστατικής τεχνικής για τη μέτρηση απειροελάχιστων ποσοτήτων βιολογικά δραστικών ουσιών, όπως ορμόνες, ιοί και φάρμακα, στο αίμα με εξαιρετική ευαισθησία. Η ανακάλυψή της έφερε νέα εποχή στη διαγνωστική και την ιατρική έρευνα, επιτρέποντας την έγκαιρη ανίχνευση ασθενειών όπως ο διαβήτης και διάφορες ενδοκρινολογικές διαταραχές.
Η εργασία της άνοιξε τον δρόμο για εξελίξεις στην ανοσολογία και τη φαρμακολογία. Παρά τις προκλήσεις ως γυναίκα σε έναν ανδροκρατούμενο τομέα, παρέμεινε αφοσιωμένη στο έργο της, κερδίζοντας τελικά το Βραβείο Νόμπελ ως αναγνώριση για τη συνεισφορά της. Η ίδια δήλωσε: «Η μόνη διαφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών στην επιστήμη είναι ότι οι γυναίκες κάνουν παιδιά. Μπορεί να κάνει τα πράγματα δυσκολότερα για τις γυναίκες στην επιστήμη, ωστόσο… είναι απλώς μία ακόμα πρόκληση που πρέπει να ξεπεραστεί.»
Barbara McClintock (1983)
Η Barbara McClintock τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη της γονιδιακής μεταφοράς με τα μεταθετόνια (τρανσποζόνια ή μεταθετά γενετικά/ jumping genes). Η έρευνά της έδειξε ότι τα γονίδια μπορούν να αλλάξουν θέση μέσα στο γονιδίωμα, αμφισβητώντας την προηγούμενη άποψη περί γονιδιακής σταθερότητας. Η ανακάλυψή της αντιμετωπίστηκε αρχικά με σκεπτικισμό, αργότερα όμως αποδείχθηκε θεμελιώδης για τη γενετική. Παραμένει η μοναδική γυναίκα που δεν έχει μοιραστεί με άλλους ερευνητές το Νόμπελ Ιατρικής.
Rita Levi-Montalcini (1986)
Η Rita Levi-Montalcini τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη του νευροτροφικού παράγοντα (NGF), μιας πρωτεΐνης που ρυθμίζει την ανάπτυξη και επιβίωση των νευρικών κυττάρων. Η έρευνά της, μεγάλο μέρος της οποίας πραγματοποιήθηκε στο αυτοσχέδιο εργαστήριο στο σπίτι της την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως η νόσος Αλτσχάιμερ. Η συνεισφορά της στις νευροεπιστήμες παραμένει ανεκτίμητη, ενώ η ίδια δήλωσε για τα κοινωνικά στερεότυπα:
«Στα 20 μου, συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να προσαρμοστώ στον γυναικείο ρόλο όπως τον αντιλαμβανόταν ο πατέρας μου και του ζήτησα την άδεια να ακολουθήσω επαγγελματική καριέρα.»
Gertrude B. Elion (1988)
Η Gertrude Elion έφερε επανάσταση στην ανάπτυξη φαρμάκων μέσω της καινοτόμου έρευνάς της στη φαρμακολογία. Μαζί με την ομάδα της, ανέπτυξαν πρωτοποριακά φάρμακα, όπως το πρώτο ανοσοκατασταλτικό που χρησιμοποιήθηκε σε μεταμοσχεύσεις οργάνων, θεραπείες για τη λευχαιμία και αντιιικά φάρμακα. Η προσέγγισή της στη σχεδίαση φαρμάκων έθεσε τις βάσεις για τις σύγχρονες μεθόδους ανάπτυξης θεραπειών και, το 1988, τιμήθηκε μαζί με τους George Hitchings και James Black με το Βραβείο Νόμπελ Ιατρικής για τη συνεισφορά τους.
Η ίδια δήλωσε: «Στην εποχή μου, μου έλεγαν ότι οι γυναίκες δεν ασχολούνται με τη χημεία. Δεν έβλεπα κανέναν λόγο γιατί να μην μπορούμε.»
Christiane Nüsslein-Volhard (1995)
Η Christiane Nüsslein-Volhard έλαβε το Βραβείο Νόμπελ για την εργασία της στη βιολογία της ανάπτυξης, ειδικά για τις ανακαλύψεις της σχετικά με τον γενετικό έλεγχο της εμβρυϊκής ανάπτυξης σε δροσόφιλες (μύγες των φρούτων). Η έρευνά της ταυτοποίησε γονίδια που καθοδηγούν τον σχηματισμό του σώματος στο εμβρυϊκό στάδιο, ανοίγοντας τον δρόμο για βαθύτερη κατανόηση των συγγενών ανωμαλιών στον άνθρωπο. Το έργο της παραμένει ζωτικής σημασίας για τη γενετική, τη βιολογία της εξέλιξης και την αναπτυξιακή ιατρική.
Linda B. Buck (2004)
Η Linda B. Buck τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για την έρευνά της πάνω στο οσφρητικό σύστημα. Ταυτοποίησε τα γονίδια που ευθύνονται για την ανίχνευση οσμών και εξήγησε πώς τις ερμηνεύει ο εγκέφαλος, αποκαλύπτοντας πώς η ανθρώπινη μύτη μπορεί να διακρίνει χιλιάδες διαφορετικές οσμές. Η έρευνά της επέτρεψε την εμβάθυνση στη λειτουργία των αισθήσεων και την καλύτερη κατανόηση της γεύσης και των νευρολογικών διαταραχών.
Για τη γυναίκα επιστήμονα δήλωσε: «Ως γυναίκα στην επιστήμη, ελπίζω ειλικρινά ότι η βράβευσή μου με το Νόμπελ θα στείλει ένα μήνυμα στις νέες γυναίκες παντού ότι οι πόρτες είναι ανοιχτές γι’ αυτές και ότι πρέπει να ακολουθήσουν τα όνειρά τους.»
Françoise Barré-Sinoussi (2008)
Η Françoise Barré-Sinoussi τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για τη συνεισφορά της στην ανακάλυψη του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), που προκαλεί τη νόσο του AIDS. Η έρευνά της οδήγησε στην ανάπτυξη διαγνωστικών τεστ και αντιρετροϊκών θεραπειών, βελτιώνοντας σημαντικά τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων με λοίμωξη HIV/AIDS. Η Barré-Sinoussi είναι από τις πλέον εμβληματικές προσωπικότητες της ιολογίας και του διαρκούς μάχης κατά του ιού.
Για το έργο των επιστημόνων δήλωσε: «Δεν κάνουμε επιστήμη για την επιστήμη. Κάνουμε επιστήμη για το καλό της ανθρωπότητας»
Elizabeth H. Blackburn και Carol W. Greider (2009)
Από αριστερά: Elizabeth Blackburn, Carol W. Greider
Οι Elizabeth Blackburn και Carol W. Greider βραβεύτηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψη της τελομεράσης, του ενζύμου που προφυλάσσει και ρυθμίζει το μήκος των τελομέρων, των άκρων, δηλαδή, των χρωμοσωμάτων. Η μελέτη τους σε μητέρες παιδιών με χρόνιες ασθένειες, αποκάλυψε ότι, όπως και σε συζύγους ατόμων με άνοια και ανθρώπους με πρώιμο τραύμα, το χρόνιο στρες μειώνει το μήκος των τελομερών και επιταχύνει την κυτταρική γήρανση. «Αυτό πραγματικά με άγγιξε ως μητέρα. Ένιωσα τόσο πολύ αυτές τις γυναίκες» είχε αναφέρει η Blackburn.
Το έργο τους σημάδεψε την έρευνα για την κυτταρική γήρανση, τον καρκίνο και τον ρόλο των βλαστοκυττάρων, σηματοδοτώντας μια νέα εποχή για την αναζήτηση θεραπειών έναντι ασθενειών που σχετίζονται με αυτήν. Εντούτοις και παρά το Νόμπελ, η Greider έχει επανειλημμένως επισημάνει ότι το 50% συνολικής πνευματικής δύναμης του ανθρώπινου είδους συνεχίζει να υποεκπροσωπείται. Επί τούτω ενθαρρύνει τις γυναίκες που θέλουν να συνδυάσουν καριέρα με οικογένεια να βρουν τον τρόπο να το κάνουν. «Και δεν υπάρχει μόνο ένας τρόπος. Αυτό το ξέρω ήδη από το δημοτικό».
May-Britt Moser (2014)
Η May-Britt Moser έλαβε το Βραβείο Νόμπελ για τη συμβολή της στην ανακάλυψη των κυττάρων πλέγματος (grid cells) στον εγκέφαλο, τα οποία μας εξασφαλίζουν τη δυνατότητα προσανατολισμού και υπολογισμού των αποστάσεων. Η ανακάλυψη ήταν καθοριστική για την κατανόηση της χωρικής μνήμης και της πλοήγησης, με σημαντικές επιπτώσεις στην έρευνα για τη νόσο Αλτσχάιμερ.
Tu Youyou (2015)
Η Tu Youyou τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη της αρτεμισινίνης, βιοδραστικής ένωσης του φυτού Artemisia annua που αποτέλεσε βασικό όπλο κατά της ελονοσίας. Για την ανακάλυψή της, που έσωσε εκατομμύρια ζωές, η Youyou, εξέχουσα προσωπικότητα στη φαρμακολογία και την έρευνα για τα λοιμώδη νοσήματα, δήλωσε: «Η αρτεμισινίνη είναι ένα αληθινό δώρο από την αρχαία ιατρική της Κίνας. Αλλά αυτό δεν είναι η μόνη περίπτωση όπου η σοφία της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής αποδίδει καρπούς».
Katalin Karikó (2023)
Το 2005, η Katalin Karikó με τον Drew Weissman ανακάλυψαν ότι συγκεκριμένες τροποποιήσεις στα δομικά στοιχεία (νουκλεοτίδια) του mRNA μπορούσαν να αποτρέψουν ανεπιθύμητες φλεγμονώδεις αντιδράσεις και να αυξήσουν την παραγωγή των επιθυμητών πρωτεϊνών. Για αυτή την ανακάλυψη, που αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων mRNA, όπως τα εμβόλια του κορωνοϊού, τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής το 2023.
*Με πληροφορίες από Nobel Prize, STAT και Statista
Κάπνισμα: Η «απελευθερωτική» συνήθεια που «σκλάβωσε» την υγεία των γυναικών
