*Γράφει η Ματίνα Ηρειώτου
«Τριάντα χρόνια περίμενα και φοβόμουν αυτή τη στιγμή»: Η φράση της 55χρονης γυναίκας από το Ηράκλειο που γέννησε το παιδί της κόρης της, την οποία μετέφερε ο μαιευτήρας Αλέξανδρος Ζερβάκης, περιγράφει σε μόλις οκτώ λέξεις τη συνειδητή απόφαση και γνώση της ότι θα ήταν εκείνη που, εκτός από το παιδί της, θα έφερνε στον κόσμο και το εγγόνι της, αφού γνώριζε από πολύ νωρίς ότι η κόρη της δεν θα μπορούσε να κυοφορήσει.
Ομως, περίπου 25 χρόνια πριν, μια άλλη γιαγιά, κατά σύμπτωση επίσης στο Ηράκλειο, ήταν εκείνη που άνοιγε τον δρόμο για να αποκτήσει νομικό πλαίσιο η παρένθετη μητρότητα στην Ελλάδα. Οπως και στην περίπτωση που έγινε γνωστή την εβδομάδα που πέρασε, 25 χρόνια πριν μια νεαρή γυναίκα δεν μπορούσε να κυοφορήσει και έτσι η μητέρα της γέννησε αντί εκείνης το παιδί της. Απουσία νομικού πλαισίου, χρειάστηκε να γίνει προσφυγή στη Δικαιοσύνη και με δικαστική απόφαση το παιδί να κριθεί ότι ανήκει στο ζευγάρι, στην κόρη και τον γαμπρό της γυναίκας που γέννησε.
«Η πρώτη αναφορά στην παρένθετη μητέρα έγινε με τον νόμο 3089/2002», λέει η κυρία Ισμήνη Κριάρη, πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου. Το νομικό πλαίσιο έχει πια εκσυγχρονιστεί, θέτει αυστηρές προϋποθέσεις και κριτήρια, ενώ πλέον οι περιπτώσεις απόκτησης παιδιών μέσω παρένθετης μητέρας δεν είναι σπάνιες.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Αρχής, που χορηγεί και τις αναγκαίες άδειες για να κινηθεί η διαδικασία, το 2022 έγιναν 194 εμβρυομεταφορές, από τις οποίες προέκυψαν 81 γεννήσεις παιδιών, ενώ το 2023 καταγράφονται 51 γεννήσεις από 192 εμβρυομεταφορές. Μάλιστα, σύμφωνα με γυναικολόγους που εξειδικεύονται στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, πολύ συχνά η παρένθετη μητέρα είναι μητέρα ή αδελφή εκείνης που αδυνατεί για πιστοποιημένους ιατρικούς λόγους να κυοφορήσει, αλλά εξίσου συχνά είναι φίλη της, που έχει αποκτήσει παιδιά η ίδια και θέλει να βοηθήσει.
Το σύνδρομο
Στην πρόσφατη περίπτωση στην Κρήτη, η κόρη αδυνατούσε να αποκτήσει παιδί λόγω μιας σπάνιας πάθησης. Γεννήθηκε με το σύνδρομο Mayer-Rokitasky-Kuster-Hauser τύπου 1, κατάσταση στην οποία υπάρχει συγγενής αγενεσία μήτρας ενώ υπάρχουν οι ωοθήκες για παραγωγή ωαρίων.
Σύμφωνα με όσα έκανε γνωστά ο κ. Ζερβάκης, η πιθανότητα του συνδρόμου είναι μία στις πέντε χιλιάδες γεννήσεις κοριτσιών, ενώ στην Ελλάδα καταγράφονται δύο με τρία περιστατικά κάθε χρόνο. Ετσι, η 55χρονη σήμερα μητέρα-γιαγιά ήξερε από την πρώτη στιγμή ότι η κόρη της δεν θα μπορούσε να κυοφορήσει το παιδί της, κάτι που είχε αποφασίσει να κάνει η ίδια: ήταν στόχος ζωής να βοηθήσει την κόρη της να γίνει μάνα.
Η διαδικασία δεν είναι απλή και εύκολη και κάθε περίπτωση είναι διαφορετική, αφού έχει να κάνει με την κατάσταση τόσο της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει παιδί όσο και με τη γυναίκα που θα κυοφορήσει.
Παράλληλα, ο νομοθέτης έχει προβλέψει ώστε να μην υπάρχει περιθώριο οικονομικής συναλλαγής μεταξύ ενός ζευγαριού που θέλει να αποκτήσει παιδί και της γυναίκας που θα κυοφορήσει. «Προβλέπονται ιατρικές εξετάσεις και στις δύο γυναίκες και πιστοποίηση ότι εκείνη που θέλει να αποκτήσει παιδί δεν μπορεί να κυοφορήσει η ίδια», εξηγεί η κυρία Κριάρη. «Τόσο το ζευγάρι όσο και η παρένθετη, αλλά και ο σύζυγος/σύντροφός της, εφόσον υπάρχει, υπογράφουν συμφωνητικό ενώπιον συμβολαιογράφων για τη διαδικασία και ακολουθεί δικαστική απόφαση», προσθέτει.
Για την εκκίνηση της διαδικασίας απαιτείται άδεια από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής, ενώ οι προβλέψεις είναι αυστηρότερες όταν η υποψήφια παρένθετη μητέρα είναι ηλικίας άνω των 50 ετών – ο νόμος προβλέπει πλέον ότι μπορεί να είναι έως 54 ετών για να λάβει τη σχετική άδεια.
Δύο χρόνια προετοιμασίας
«Η κόρη ζει στην Αθήνα, η μητέρα στην Κρήτη», περιέγραψε την ιστορία της γέννησης του «στρουμπουλού και αφράτου παίδαρου», ο κ. Ζερβάκης. «Απογοητευμένες και διστακτικές, με συνάντησαν μετά από ταξίδι. Είχαν ήδη προσπαθήσει και δεν τα είχαν καταφέρει και ο χρόνος πίεζε». Οπως εξήγησε ο ίδιος στην ανάρτησή του με την οποία έκανε γνωστή τη γέννηση του παιδιού, χρειάστηκε να γίνει σχεδιασμός αρχικά για να επιλυθούν ζητήματα που αφορούσαν τη γιαγιά ώστε να μπορέσει να κυοφορήσει, ενώ το γεγονός ότι είχε υπέρταση σε συνδυασμό με την ηλικία της και τα αυστηρά νομικά πλαίσια ανέβαζαν τον βαθμό δυσκολίας της προσπάθειας.
«Δύο χρόνια πήρε η προετοιμασία, επεμβάσεις, εξετάσεις, επιτροπές για εγκρίσεις από την Εθνική Αρχή Υπογονιμότητας, απογοητεύσεις. Τα γονιμοποιημένα ωάρια από την κόρη και τον γαμπρό περίμεναν υπομονετικά, μετά που τα φτιάξαμε», σημειώνει ο κ. Ζερβάκης, ο οποίος με δύο λέξεις περιέγραψε τα συναισθήματα μάνας και ζευγαριού μετά την πρώτη εμβρυομεταφορά που δεν εξελίχθηκε σε εγκυμοσύνη: «Δύσκολα σηκωθήκαμε». Η δεύτερη εμβρυομεταφορά έγινε δύο μήνες πριν λήξει οριστικά η άδεια – η γιαγιά έφτανε στο όριο της ηλικίας που θέτει ο νόμος. «Επιτυχής, η κύηση υψηλού κινδύνου, η θέληση υψηλότερη, η υπομονή ιώβεια».
Ο γιατρός περιέγραψε την κυοφορούσα γιαγιά «θηλυκό στρατιώτη», που έφερε τελικά στον κόσμο το εγγόνι της με την κόρη της δίπλα της. Αμέσως μετά τη γέννα είπε στον γιατρό ότι η γέννηση του εγγονού της ήταν η στιγμή που επί τριάντα χρόνια φοβόταν και ταυτόχρονα περίμενε.
Η νομική διαδικασία για την παρένθετη μητρότητα, από τη στιγμή που υπάρχει συμφωνία, απαιτεί κατ’ ελάχιστο δύο εβδομάδες και στη συνέχεια για να αποκτηθεί ένα παιδί ακολουθείται η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Το γενετικό υλικό μπορεί να προέρχεται από το ζευγάρι που θέλει να αποκτήσει παιδί ή από δότη/δότρια σπερματοζωαρίων – ωαρίων αν ο ένας ή και οι δύο δεν έχουν. Τα ωάρια, όμως, δεν μπορεί να προέρχονται από την παρένθετη μητέρα. Σύμφωνα με τον νόμο, για να δοθεί άδεια παρένθετης κύησης πρέπει ιατρικά να βεβαιώνεται ότι η γυναίκα που θέλει να γίνει μητέρα δεν μπορεί να κυοφορήσει.
Ωστόσο, όπως προκύπτει από την έκθεση πεπραγμένων της Εθνικής Αρχής Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής για το 2023, η Αρχή είχε λάβει αίτημα εφαρμογής μεθόδου ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής παρένθετης μητρότητας από μοναχικό άνδρα, στον οποίο είχε χορηγηθεί δικαστική άδεια. «Το δικαστήριο, επικαλούμενο την αρχή της ισότητας του άρθρου 4 του Συντάγματος, εφαρμόζει αναλογικά τις διατάξεις για την παρένθετη μητρότητα στην περίπτωση του μοναχικού άνδρα και κρίνει δεκτή την αίτησή του για μεταφορά στο σώμα της κυοφόρου γονιμοποιημένων ωαρίων ξένων προς αυτή, λαμβάνοντας υπ’ όψιν την προϋπόθεση ιατρικής αδυναμίας απόκτησης τέκνου με φυσικό τρόπο του αιτούντος.
Πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί ιδιαίτερα την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής», είχε δηλώσει ο πρώην πρόεδρος της Αρχής, καθηγητής Μαιευτικής – Γυνακολογίας, Νικόλαος Βραχνής.
Από το 2002, όταν και έγινε η πρώτη αναφορά σε νόμο για την παρένθετη μητέρα, και έως σήμερα, η νομοθεσία εκσυγχρονίζεται ώστε να απαντά αφενός στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται τόσο κοινωνικά όσο και από την επιστημονική πρόοδο, αφετέρου για να κλείνουν «παράθυρα» πιθανής οικονομικής συναλλαγής πίσω από τη διαδικασία.
Οι προϋποθέσεις
Οπως επισημαίνει η κυρία Κριάρη, με απόφαση του Εποπτικού Συμβουλίου της Αρχής (απόφαση 1704, 26/10/22) ορίζονται οι προϋποθέσεις αλλά και οι αποζημιώσεις για την παρένθετη κυοφορία.
Προϋποθέσεις για την παρένθετη μητρότητα ορίζονται:
1/ Ηλικία άνω των είκοσι πέντε (25) ετών και μέχρι πενήντα τεσσάρων (54) ετών. Για τις γυναίκες ηλικίας 50 ετών και μίας ημέρας μέχρι 54 ετών και 0 ημέρες απαιτείται κατ’ εξαίρεση σχετική άδεια της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.
2/ Να μην έχει υποβληθεί σε περισσότερες από δύο καισαρικές τομές
Δεν υφίσταται χρονικός ή ποσοτικός περιορισμός ως προς τον αριθμό των εμβρυομεταφορών στις οποίες πρόκειται να υποβληθεί η υποψήφια κυοφόρος με την ίδια ή διαφορετική δικαστική απόφαση.
3/ Καταβολή δαπανών και αποζημιώσεων στην περίπτωση παρένθετης μητρότητας.
α/ Στη γυναίκα που κυοφορεί και γεννά για λογαριασμό άλλης καταβάλλονται οι δαπάνες που απαιτούνται για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία εφόσον αυτές δεν καλύπτονται από τον ασφαλιστικό φορέα της.
β/ Στη γυναίκα που κυοφορεί για λογαριασμό άλλης καταβάλλεται αποζημίωση για αποχή από την εργασία της, αναγκαία για την επίτευξη της εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία. Σε κάθε περίπτωση, η αποζημίωση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσό των 10.000 ευρώ. Η αποζημίωση οφείλεται μόνο αν έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη από τον νόμο δικαστική άδεια.
γ/ Στη γυναίκα που κυοφορεί για λογαριασμό άλλης καταβάλλεται αποζημίωση για σωματική καταπόνηση ύψους 10.000 ευρώ για μονήρη κύηση και 15.000 ευρώ για πολύδυμη κύηση. Η αποζημίωση οφείλεται μόνο αν έχει χορηγηθεί η απαιτούμενη από τον νόμο δικαστική άδεια.
Χωρίς πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας 1 στα 3 άτομα με αναπηρία
