Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει διακηρύξει την στρατηγική της Ενιαίας Υγείας (One Health), σύμφωνα με την οποία η υγεία των ανθρώπων, των ζώων και των οικοσυστημάτων είναι αλληλένδετη. Για τον λόγο αυτό, η στρατηγική της Ενιαίας Υγείας αποτελεί εφαρμογή συντονισμένης, διεπιστημονικής και διατομεακής προσέγγισης για την αντιμετώπιση πιθανών ή υπαρχόντων κινδύνων που προέρχονται από τη διεπαφή μεταξύ ζώων, ανθρώπων και οικοσυστημάτων.
Ο κ. Γιάννης Τούντας
Οι τομείς εργασίας στους οποίους επικεντρώνεται η Ενιαία Υγεία είναι η ασφάλεια των τροφίμων, ο έλεγχος των ζωονόσων, των νοσημάτων δηλαδή που μπορούν να εξαπλωθούν μεταξύ ζώων και ανθρώπων, όπως η γρίπη, η λύσσα, ο κορωνοϊός, κ.ά., η αντιμετώπιση της μικροβιακής αντοχής, καθώς και η περιβαλλοντική υγεία και η υγεία των οικοσυστημάτων, η οικολογία, η άγρια ζωή, η χρήση της γης, η βιοποικιλότητα. Ακόμη και τα πεδία των χρόνιων ασθενειών, της ψυχικής υγείας, της επαγγελματικής υγιεινής και των μη μεταδοτικών νοσημάτων, μπορούν να επωφεληθούν από την στρατηγική της Ενιαίας Υγείας.
Αν και η Ενιαία Υγεία δεν αποτελεί μια καινούρια ιδέα, έχει γίνει ιδιαίτερα σημαντική τα τελευταία χρόνια, στη διάρκεια των οποίων έχει αυξηθεί η εμφάνιση μολυσματικών ασθενειών, εκ των οποίων οι περισσότερες είναι ζωονόσοι, που έχουν συχνά τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε επιδημίες και πανδημίες. Τα τελευταία 40 περίπου χρόνια χαρακτηρίζονται από την ανάδυση νέων επιδημιών, όπως AIDS, SARS, MERS και τώρα COVID-19, που προέρχονται από τα ζώα.
Η επίπτωση των ζωονόσων
Τα κύρια αίτια γι’ αυτό το φαινόμενο εντοπίζονται στην ανθρώπινη δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένης της ραγδαίας αύξησης της ζήτησης για ζωική πρωτεΐνη, της διαταραχής της διατροφικής αλυσίδας, της καταστροφής της βιοποικιλότητας, της αλλοίωσης των οικοσυστημάτων, της κλιματικής αλλαγής, της εντατικοποίησης της γεωργίας, της αστικοποίησης, καθώς και της ραγδαίας αύξσηης των διεθνών ταξιδιών και του εμπορίου στο πλαίσιο της εντεινόμενης παγκοσμιοποίησης.
Ο ανθρώπινος πληθυσμός ολοένα και αυξάνεται και επεκτείνει την εγκατάστασή του σε νέες γεωγραφικές περιοχές, με αποτέλεσμα την μεγαλύτερη εγγύτητα και στενή επαφή με την άγρια ζωή και το περιβάλλον της. Το γεγονός αυτό αυξάνει τη δυνατότητα μετάδοσης ασθενειών μεταξύ ζώων και ανθρώπων. Η διατάραξη του φυσικού περιβάλλοντος των ζώων από την κλιματική αλλαγή, αλλά και η υπερεκμετάλευση της γης, όπως είναι η αποψίλωση των δασών και η εντατική καλλιέργεια, αυξάνουν, επίσης, την πιθανότητα να μεταδοθούν οι μολυσματικές ασθένειες.
Οι ζωονόσοι προσβάλλουν περισσότερο από 1 δισ. ανθρώπους ετησίως και ευθύνονται για παραπάνω από 2 εκατ. θανάτους τον χρόνο. Υπολογίζεται, επίσης, πως περίπου το 75% των νέων μολυσματικών ασθενειών που προσβάλλουν τους ανθρώπους προέρχεται από τα ζώα.
Οι επιπτώσεις δεν είναι εμφανείς μόνο στην υγεία, αλλά και στην οικονομία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πανδημία της COVID-19, η οποία προκάλεσε την συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας κατά 4,3% το 2020. Οι οικονομικές συνέπειες είναι ακόμη μεγαλύτερες στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όπου η φτώχεια βαθαίνει, η ανάπτυξη αναστέλλεται και τα φτωχότερα νοικοκυριά επιβαρύνονται δυσανάλογα.
Η κατάχρηση αντιβιοτικών και η μετάδοση ασθενειών
Παράλληλα, η κατάχρηση των αντιβιοτικών τόσο για την καταπολέμηση νοσημάτων, όσο και για την προστασία των φυτών, τη συντήρηση τροφίμων και την ανάπτυξη των ζώων, προκαλεί τη μικροβιακή αντοχή. Τα ανθεκτικά στα φάρμακα μικρόβια μπορούν να μεταδοθούν μεταξύ ζώων και ανθρώπων μέσω της μεταξύ τους επαφής ή μέσω μολυσμένων τροφίμων. Τα τρόφιμα και η γεωργία διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση και στη μετάδοση ασθενειών, εξαιτίας του τρόπου παραγωγής, εμπορίου και κατανάλωσης των τροφίμων. Οι ασθένειες που προκύπτουν από τα τρόφιμα μπορούν να προκληθούν από ελλιπείς συνθήκες υγιεινής ή λανθασμένες πρακτικές κτηνοτροφίας.
Για την αντιμετώπιση αυτών των σύγχρονων προκλήσεων απαιτούνται ισχυρά συστήματα δημόσιας υγείας σε συνδυασμό με ολοκληρωμένες, πολυτομεακές λύσεις. Η Ενιαία Υγεία προωθεί συνέργειες σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα των συστημάτων δημόσιας υγείας και συμβάλλει στην επίτευξη προόδου σε τομείς εθνικής και παγκόσμιας προτεραιότητας.
Συνεπώς, οι επαγγελματίες στον τομέα της ανθρώπινης υγείας, της υγείας των ζώων και του περιβάλλοντος, καθώς και σε άλλους συναφείς τομείς θα πρέπει να επικοινωνούν, να συνεργάζονται και να συντονίζουν τις δραστηριότητές τους, με στόχο να επιτύχουν τα μέγιστα αποτελέσματα υγείας τόσο για τους ανθρώπους, όσο και για τα φυτά και τα ζώα (κατοικίδια, εκτρεφόμενα ζώα και άγρια ζωή) και την προστασία του περιβάλλοντος.
*Ο κ. Γιάννης Τούντας είναι Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ και Διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ).
**Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία της Ενιαίας Υγείας για τη βιωσιμότητα του οικοσυστήματος και τη διασφάλιση της Δημόσιας Υγείας. H φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμία ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
