Η επιδημία COVID, μεταξύ των πολλών άλλων δεινών που προκάλεσε, επέφερε και σοβαρό πλήγμα στα προγράμματα εμβολιασμού των κρατών παγκοσμίως.
Εκτιμάται ότι οδήγησε στη μεγαλύτερη μείωση των εμβολιασμών που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι:
• Το 2020, 126 χώρες (74%), από 170, δήλωσαν μικρού ή μεγαλύτερου βαθμού μείωση των εμβολιασμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ 2011-2019 το 85% των παιδιών είχαν λάβει 3 δόσεις του εμβολίου DTP (διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη και 1 δόση εμβολίου ιλαράς), ποσοστό που προσέγγιζε το επιδιωκόμενο ποσοστό του 90%. Από το 2021, όμως, το ποσοστό παγκοσμίως μειώθηκε στο 81%, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και τη UNICEF.
• 25 εκατομμύρια παιδιά ηλικίας μικρότερης του ενός έτους δεν έχουν κάνει τον βασικό εμβολιασμό (6 εκατομμύρια περισσότερα παιδιά πριν την εμφάνιση της πανδημίας).
• 18 εκατομμύρια παιδιά που ζουν σε χώρες με χαμηλό ή μέτριο εισόδημα δεν έχουν λάβει ούτε μια δόση εμβολίου (zero-dose), που αποτελεί τον μεγαλύτερο αριθμό από το 2005.
• Εξαιρετικά σημαντικό είναι ότι ο αριθμός των κοριτσιών που δεν εμβολιάστηκαν για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) αυξήθηκε κατά 3,5 εκατομμύρια συγκριτικά με το 2019.
O ρόλος των μητρώων
Η πανδημία του COVID αποδεικνύεται ότι επηρέασε την Εμβολιαστική Κάλυψη (ΕΚ) κυρίως των εφήβων σε ποσοστό περίπου 10%. Στη χώρα μας, όμως, με τις επανειλημμένες συστάσεις της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών (ΕΕΕ) και την άριστη συνεργασία παιδιάτρων και γονέων το κενό τείνει να αναπληρωθεί. Οι αριθμοί που προαναφέρθηκαν αντανακλούν την τεράστια σημασία που έχει η ΕΚ (Vaccine Coverage) του πληθυσμού.
Η εμβολιαστική κάλυψη απεικονίζει το ποσοστό των εμβολιασμένων για συγκεκριμένα νοσήματα ατόμων ενός πληθυσμού και αποτελεί πολύτιμο δείκτη ελέγχου και αξιολόγησης των προγραμμάτων εμβολιασμού. Με την καταγραφή της ΕΚ αναγνωρίζονται τα αδύνατα σημεία του προγράμματος εμβολιασμού, όπως και η δυνατότητας πρόσβασης ενός πληθυσμού στις υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας.
Η επίτευξη υψηλής εμβολιαστικής κάλυψης συμβάλλει στη δημιουργία συλλογικής ανοσίας, με αποτέλεσμα τη μείωση της διασποράς λοιμογόνων παραγόντων και την αποφυγή επιδημικών εξάρσεων λοιμωδών νοσημάτων. Παραδείγματα για τη χώρα μας αποτελούν η εξάλειψη της διφθερίτιδας, του τετάνου και της πολιομυελίτιδας όπου η εμβολιαστική κάλυψη ξεπερνά το 90%.
Η εμβολιαστική κάλυψη όμως απαιτεί συστηματική περιοδική παρακολούθηση σε εθνικό επίπεδο και είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Στα περισσότερα κράτη του κόσμου χρησιμοποιούνται από ετών ηλεκτρονικά Μητρώα Εμβολιασμών (Immunization Registry), όπου καταγράφονται από τους επαγγελματίες Υγείας σε ενιαία βάση δεδομένων όλοι οι εμβολιασμοί των παιδιών. Η μέθοδος, εκτός από τα πλεονεκτήματα της συστηματοποίησης του ιστορικού εμβολιασμών των παιδιών για κλινική χρήση, δίνει τη δυνατότητα της περιοδικής εκτίμησης, της ανοσοποίησης και σε ηλικίες-κλειδιά των παιδιών, ενώ διευκολύνει και τον προγραμματισμό, π.χ. μηνύματα υπενθύμισης.
Μέχρι το 2022 η εμβολιαστική κάλυψη της χώρας μας στηριζόταν σε αξιόλογες μελέτες, που όμως υπολείπονται ως προς την ακρίβεια της μεθόδου της ηλεκτρονικής καταγραφής. Από έτους η μακρόχρονη προσπάθεια της ΕΕΕ και της ΗΔΙΚΑ για την αναγκαιότητα δημιουργίας ηλεκτρονικού μητρώου εμβολιασμού απέδωσε.
Η εφαρμογή του προγράμματος απαιτεί τη συνεργασία πολλών φορέων, κυρίως όμως των παιδιάτρων και των γονέων. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η εφαρμογή της καταγραφής των εμβολίων στο ηλεκτρονικό μητρώο αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα και μετά το στάδιο της ενημέρωσης και της προσαρμογής θα πρέπει να γίνει μέρος της καθημερινής πρακτικής.
Η δημιουργία και η εφαρμογή του ηλεκτρονικού μητρώου εμβολιασμού (registry) αναβαθμίζει το εμβολιαστικό πρόγραμμα της χώρας μας και θα συντελέσει στην ακριβή αποτύπωση της Εμβολιαστικής Κάλυψης της Ελλάδας, αυξάνοντας τη δυνατότητα προσέγγισης και ευάλωτων ομάδων που χρειάζονται ειδικά προγράμματα παρέμβασης.
*Η Μαρία Θεοδωρίδου είναι ομότιμη Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Λοιμωξιολογίας ΕΚΠΑ, Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών
** Η MSD Ελλάδος υποστηρίζει την πρωτοβουλία του «Πρώτου Θέματος» να αναδείξει τη σημασία του εμβολιασμού. Η φαρμακευτική εταιρεία δεν έχει καμιά ανάμειξη στην επιλογή των αρθρογράφων και στο περιεχόμενο των κειμένων.
