Ποια είναι η ψηφιακή πραγματικότητα στο πεδίο της Υγείας στη χώρα μας; Πόσο σημαντικός και γιατί είναι ο ηλεκτρονικός φάκελος υγείας των ασθενών; Επικοινωνούν μεταξύ τους τα συστήματα πληροφορικής που υπάρχουν στις δομές του ΕΣΥ; Χρειάζεται να μετασχηματιστεί ψηφιακά το σύστημα υγείας για να προσεγγίσει την ευρωπαϊκή πραγματικότητα;
Ενόψει της 2ης ετήσιας συνάντησης του Ελληνικού Οικοσυστήματος Ψηφιακής Υγείας που θα πραγματοποιηθεί αύριο στο αμφιθέατρο της ΕΣΔΥ, η κυρία Χριστίνα Παπανικολάου, Βιοπαθολόγος MD, Πρόεδρος του Τομέα Ηλεκτρονικής Υγείας και Διασυνοριακής Περίθαλψης του Ινστιτούτου Επιστημονικών Ερευνών του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου (ΠΙΣ) μιλάει στο ygeiamou.gr για όλα αυτά τα μείζονα ζητήματα τόσο για (κάθε) σύστημα υγείας όσο και ασφάλισης καθώς και για τις εξελίξεις στην ελληνική πραγματικότητα.
Γιατί είναι σημαντική η λειτουργία του ηλεκτρονικού φακέλου;
Η ολοκλήρωση της λειτουργίας ηλεκτρονικού φακέλου Υγείας, για κάθε πολίτη, θα είναι μεγάλη κατάκτηση για το Σύστημα Υγείας και Κοινωνικής Ασφάλισης της χώρας μας. Όλοι, πολίτες, ασθενείς, ασφαλισμένοι, αλλά και οι χρήστες του συστήματος (γιατροί και άλλοι επαγγελματίες Υγείας) μόνο όφελος θα έχουν από την ορθολογική διαμόρφωση και λειτουργία ενός ηλεκτρονικού φακέλου. Κι αυτό διότι θα συμβάλλει στην πρόσβαση των ασθενών σε περισσότερο ασφαλείς και ποιοτικές υπηρεσίες υγείας, θα διασφαλίσει συνέχεια και συντονισμό στη φροντίδα υγείας σε όλο το φάσμα των δομών και υπηρεσιών υγείας, θα μειώσει το διοικητικό και λειτουργικό κόστος υπηρεσιών και προϊόντων υγείας, με την αποφυγή άσκοπης επανάληψης εξετάσεων, συνταγογραφήσεων και θεραπειών, θα διευκολύνει την πολιτική αποζημιώσεων από τους Ασφαλιστικούς Φορείς, θα υποστηρίξει την αναγκαία δικτύωση για την ασφαλή συλλογή, διατήρηση, επεξεργασία και διακίνηση της ιατρικής πληροφορίας ανάμεσα σε όλα τα επίπεδα Υπηρεσιών Υγείας του Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, θα αποτελέσει την πολυτιμότερη πηγή συγκέντρωσης, επεξεργασίας και αξιοποίησης μεγάλων βάσεων ιατρικών πληροφοριών και δεδομένων (big data) για επιδημιολογικούς σκοπούς, για τις ανάγκες προστασίας της Δημόσιας Υγείας, αλλά και για τη χάραξη τεκμηριωμένων στρατηγικών βελτίωσης της υγείας και της ποιότητας ζωής του πληθυσμού και τέλος θα διευκολύνει τη διασυνοριακή δυνατότητα ανταλλαγής ιατρικών πληροφοριών, κατά την διακίνηση των Ευρωπαίων πολιτών στα κράτη μέλη της Ε.Ε. και την παροχή υπηρεσιών Υγείας σε προγραμματισμένες, ή έκτακτες περιπτώσεις,αλλά και να υποστηρίξει την ανάπτυξη του ιατρικού τουρισμού.
Ποια είναι η διαφορά του ηλεκτρονικού φακέλου υγείας και του ατομικού ηλεκτρονικού φακέλου που έχει ενεργοποιήσει ο ΕΟΠΥΥ;
Ο Ατομικός ηλεκτρονικός φάκελος Υγείας, αποτελεί τη νεότερη εκδοχή του ηλεκτρονικού φακέλου (electronic Health record), περιλαμβάνει τον ίδιο τύπο πληροφοριών, όπως και ο πλήρης φάκελος (electronic Medical record), αλλά είναι σχεδιασμένος για να ελέγχεται, να εμπλουτίζεται και να είναι διαχειρίσιμος από τον ίδιο τον πολίτη. Περιλαμβάνει πληροφορίες που μπορεί να προέρχονται από πολλές πηγές, όπως κλινικές πληροφορίες, πληροφορίες από ιατροτεχνολογικές ψηφιακές, οικιακές συσκευές, κατ’ επιλογή του ίδιου του ασθενούς, τις οποίες μπορεί να διαχειρίζεται σε ένα ιδιωτικό και ασφαλές περιβάλλον.
Πώς θα χαρακτηρίζατε την ψηφιακή εικόνα στο ελληνικό πεδίο της Υγείας;
Η χώρα μας διαθέτει πολύτιμη εμπειρία και συγκριτικά πλεονεκτήματα, χάρη στην πολύχρονη λειτουργία του περισσότερο εκτεταμένου σε ευρωπαϊκό επίπεδο συστήματος ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, το οποίο καλύπτει περισσότερο από το 98% της συνολικής συνταγογράφησης. Το ελληνικό σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης, το οποίο συγκροτήθηκε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και με περιορισμένους πόρους, και παρά το γεγονός ότι φέρει την «εκ γενετής» ανακολουθία να προηγείται του ηλεκτρονικού φακέλου, αποτέλεσε και παραμένει ένα πολύτιμο ψηφιακό εργαλείο, παρόλα τα επιμέρους προβλήματα και δυσλειτουργίες.
Πώς μπορούν η τεχνολογία και η καινοτομία να συνεισφέρουν στο πεδίο της υγείας και κατ’ επέκταση στους πολίτες;
Πολυάριθμες εφαρμογές, που βασίζονται στις διαρκώς αυξανόμενες δυνατότητες των υπολογιστικών συστημάτων να εκτελούν «γνωστικές λειτουργίες», με ταυτόχρονη δυνατότητα «προσαρμογής» και «μάθησης», όπως οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνίας (ICT), οι δυνατότητες ανάλυσης μεγάλων βάσεων δεδομένων (big data analytics), η ρομποτική (robotics) και η Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence), ενσωματώνονται σήμερα σε όλα τα επίπεδα παραγωγής και παροχής υπηρεσιών Υγειονομικής φροντίδας και περίθαλψης. Ειδικότερα ο συνδυασμός της αξιοποίησης τεράστιου όγκου δεδομένων (big data) και Τεχνικής Νοημοσύνης (AI) μπορεί να προσφέρει μεγάλες ευκαιρίες για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων, την προαγωγή της Δημόσιας Υγείας και την καλλίτερη διαχείριση της ασθένειας. Ο τομέας της Υγείας οδηγείται σήμερα σε μια νέα εποχή προκλήσεων, αλλά και ευκαιριών, τόσο στο επίπεδο οργάνωσης και λειτουργίας των Υγειονομικών Συστημάτων, όσο και στο επίπεδο άσκησης της Ιατρικής, εφόσον πολλά από τα «παραδοσιακά» χαρακτηριστικά αυτού του μοντέλου τείνουν να ανατραπούν. Η μετάβαση αυτή, που πρέπει να στοχεύει στην ομαλή και αποτελεσματική ενσωμάτωση της τεχνολογικής καινοτομίας (ή «επανάστασης») στον τομέα της Υγείας, απαιτεί την υιοθέτηση μιας νέας στρατηγικής στις πολιτικές υγείας (Health Policy), που εμπεριέχει συγκεκριμένα αυστηρά προαπαιτούμενα.
Πόσο εύκολο είναι όμως να ενσωματωθούν αυτές οι ριζικές αλλαγές στα συστήματα υγείας;
Εύκολη δεν είναι, αλλά είναι αναγκαία! Μέσω της υιοθέτηση έξυπνων, καινοτόμων, αλλά κυρίως προσαρμοσμένων στις σημερινές ανάγκες λύσεων, που μπορεί να προσφέρει η ψηφιακή τεχνολογία, θα επέλθει η αναδιάρθρωση των Υγειονομικών Συστημάτων. Η ενσωμάτωση όμως περισσότερο προηγμένων εφαρμογών προϋποθέτει τον οργανωτικό και λειτουργικό μετασχηματισμό των Συστημάτων Υγείας σε σύγχρονους οργανισμούς παραγωγής και προαγωγής της Δημόσιας Υγείας και όχι μόνο διαχείρισης της ασθένειας.
Σχετίζεται αυτό με την υιοθέτηση νέων μοντέλων στην κλινική διαχείριση ασθενειών και ασθενών;
Απολύτως. Η μεθοδολογία της «τεκμηριωμένης Ιατρικής» (evidence based medicine) σε όλες τις διαδικασίες πρόγνωσης, πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας προϋποθέτει τη λειτουργία ισχυρών υπολογιστικών συστημάτων, ικανών να συγκεντρώνουν και να αναλύουν μεγάλο όγκο απεικονιστικών, βιομετρικών, γενομικών και άλλων δεδομένων. Προϋποθέτει επίσης δυνατότητες ενσωμάτωσης στην «ψηφιακή καθημερινότητα» της ιατρικής πράξης συστημάτων υποβοήθησης λήψης ιατρικής απόφασης, στη βάση βέλτιστων ή καλών πρακτικών (good or best practices), «κατευθυντήριων γραμμών» (guidelines) ή θεραπευτικών και διαγνωστικών πρωτοκόλλων. Ανάλογες προϋποθέσεις απαιτεί και η ανάπτυξη της ιατρικής ακρίβειας (percision or personalized medicine), που αποτελεί μια νέα, εξαιρετικά ελπιδοφόρα, εξατομικευμένη θεραπευτική προσέγγιση και βασίζεται στην ανάλυση μεγάλων γενομικών βάσεων δεδομένων. Για όλα όμως απαιτούνται ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις στον τρόπο οργάνωσης των Συστημάτων Υγείας, αλλά και μια σαφής στρατηγική ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στον Υγειονομικό Τομέα.
Ποιος είναι ο ρόλος των γιατρών και των άλλων επαγγελματιών υγείας στην εποχή της «Τεχνολογικής Επανάστασης»;
Τόσο οι γιατροί, όσο και οι άλλοι επαγγελματίες υγείας, που αποτελούν τον κρίσιμο ανθρώπινο παράγοντα του συστήματος, βρίσκονται μπροστά σε μια νέα κατάσταση. Η ραγδαία είσοδος των νέων τεχνολογιών στα Συστήματα Υγείας, αλλά κυρίως η σημαντική βελτίωση της θέσης του χρήστη/ασθενούς επιβάλλουν την αλλαγή του παραδοσιακού «ιατροκεντρικού μοντέλου», σε ένα περισσότερο ασθενοκεντρικό ή ανθρωποκεντρικό.
Ο χρήστης ή ασθενής έχει ήδη αποκτήσει πολλαπλές δυνατότητες ενημέρωσης μέσω των ΜΜΕ και κυρίως του διαδικτύου, αλλά και δικαιώματα στην αντικειμενική πληροφόρηση και στην επιλογή ακόμη και ιατρικών λύσεων σύμφωνα με τις προσωπικές του επιλογές και προτιμήσεις. Χαρακτηριστικό είναι το υπόδειγμα διεύρυνσης και εμβάθυνσης των δικαιωμάτων προστασίας των προσωπικών δεδομένων των ατόμων, ιδιαίτερα των ευαίσθητων, όπως διατυπώνεται και μέσα στον αντίστοιχο, πρόσφατο Ευρωπαϊκό Κανονισμό (GDPR: General Data Protection Regulation).
H λειτουργίας μιας διεπαγγελματικής-διεπιστημονικής ομάδας, για τη συστηματική παρακολούθηση του ασθενούς εντός και εκτός υγειονομικών δομών, μπορεί να διασφαλίσει συνέχεια και συνεκτικότητα στην υγειονομική φροντίδα (integrated care). Η χρήση των νέων «έξυπνων μηχανών» στην ιατρική πράξη, είτε μέσω της τεχνολογίας αισθητήρων, ή της mobile health, της τηλε-συμβουλευτικής, της ρομποτικής διευρύνεται και τείνει να αντικαταστήσει τις καθιερωμένες διαγνωστικές ή θεραπευτικές διαδικασίες.
Ειδικά για τον υγειονομικό τομέα, η είσοδος των νέων τεχνολογικών εφαρμογών μπορεί να επιφέρει ίσως μικρή μείωση σε παραδοσιακές θέσεις εργασίας μέσα στο Σύστημα κυρίως σε θέσεις χαμηλής εξειδίκευσης και περιορισμένων προσόντων. Παράλληλα όμως «ανοίγει» μια νέα, μεγάλη αγορά υψηλής τεχνολογίας, καινοτομίας και «έξυπνων λύσεων» για τις νέες ανάγκες πολιτών και ασθενών. Η ενιαία Ευρωπαϊκή Ψηφιακή Αγορά (Single Digital Market) αποτελεί σήμερα έναν από τους βασικότερους πυλώνες της αναπτυξιακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο βιομηχανικό τομέα, στον τομέα των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων (SME’s), αλλά και στην Υγεία (Silver Economy).
Ανακύπτουν όμως και πολλά θέματα βιοηθικού και δεοντολογικού χαρακτήρα σχετικά με τον προσδιορισμό της «καλής χρήσης» της προηγμένης τεχνολογίας, των ορίων χρήσης της και των δυνατοτήτων κοινωνικού ελέγχου. Πώς θα αντιμετωπιστούν αυτά;
Σε αυτό το πεδίο η συμβολή των επαγγελματιών υγείας και ιδιαίτερα των γιατρών θα πρέπει να είναι καθοριστική, συνειδητή και τεκμηριωμένη. Η διαμόρφωση ενός νέου αξιακού-ηθικού-ρυθμιστικού συστήματος στην άσκηση της ιατρικής μέσα στις νέες συνθήκες, σε συνεργασία και με τους άλλους επαγγελματίες υγείας, αλλά και τους εκπροσώπους των ασθενών, θα πρέπει να αποτελέσει στρατηγική προτεραιότητα της πολιτικής υγείας τα επόμενα χρόνια. Η πρωτοβουλία αυτή θα πρέπει να προωθηθεί από το ίδιο το Ιατρικό Σώμα. Προϋπόθεση αποτελεί η θεώρηση της χρήσης των νέων τεχνολογιών ως πρόκληση και όχι ως απειλή και η επιδίωξη συστηματικής ενημέρωσης, εκπαίδευσης και εμπλουτισμού της γνώσης.
