Με εξελικτικούς όρους, ο εγκέφαλος βρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε μια βιαστική διαδικασία προσαρμογής στη νέα ηλεκτρονική πραγματικότητα. Μερικές φορές η διαδικασία είναι ομαλή, ενώ άλλοτε διαταράσσεται προκαλώντας σημαντικές επιπτώσεις στον ανθρώπινο ψυχισμό…

Ο πλήρως διασυνδεδεμένος κόσμος, αυτό το απέραντο λούνα παρκ με τα συναρπαστικά παιχνίδια και τις καταπληκτικές δραστηριότητες, η μεγαλύτερη βιβλιοθήκη της Ιστορίας με όλη τη γνώση συγκεντρωμένη, το φανταχτερό βασίλειο κάθε εξωστρεφή ανθρώπου ή απλώς το καταφύγιο κάθε μοναχικού, προκαλεί βλάβες στην ψυχική υγεία. Αν και οι έρευνες είναι ακόμη πολύ πρώιμες, συνεχώς έρχονται στη δημοσιότητα αναφορές για τις ψυχικές νόσους που η συχνή παραμονή σε αυτόν τον νέο ψηφιακό κόσμο μπορεί να προκαλέσει. Από εθισμούς και κατάθλιψη μέχρι πιο σύνθετες διαταραχές, οι οποίες στην πιο ήπια μορφή τους συμπυκνώνονται στο ότι ούτε λίγο ούτε πολύ, όλοι «τρελαινόμαστε» με τον ίδιο τρόπο που ένας γάτος προσπαθεί να πιάσει την κίνηση μιας συσκευής λέιζερ ή ενός εντόμου που προσπαθεί να απεγκλωβιστεί από το φως της λάμπας.

Ορισμένες από αυτές, μάλιστα, έχουν περιληφθεί στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), μαζί με τη Διπολική Διαταραχή, τη Σχιζοφρένεια και τις Φοβίες, κάτι που, αν μη τι άλλο, σημαίνει ότι τα πράγματα δεν είναι αστεία.

Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις δεν χρειάζεται να περιμένετε την επιβεβαίωση από την Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (που καταρτίζει το DSM) για να αντιληφθείτε το πρόβλημα. Αρκεί να παρατηρήσετε τα γενόμενα για να καταλάβετε ότι υπολογίσιμο ποσοστό -κατά τα άλλα φυσιολογικών- ατόμων τελεί σε εικονικό παραλήρημα, που ενδεχομένως να τροφοδοτείται από εκείνο της κανονικής, φυσικής ζωής. Ενδεχομένως και να μη συμβαίνει αυτό, καθότι πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι ο ψηφιακός κόσμος έδωσε το ελεύθερο σε κάθε είδους συναισθηματική υπερβολή και ακρότητα, κάτι σαν το κουτί της Πανδώρας που άνοιξε και απελευθέρωσε την αυτοέκφραση προς το χειρότερο – σε κάποιες περιπτώσεις τουλάχιστον. Τα παραδείγματα συνεχή και καθημερινά. Χρήστες του Facebook και του Instagram που προβαίνουν σε συνεχείς αναρτήσεις που στερούνται νοήματος. Αναρτήσεις για την κατά βάση βαρετή ρουτίνα τους που ωστόσο φαντασιώνονται ότι είναι συναρπαστική. Για τη συνηθισμένη ευφυΐα των παιδιών τους που νομίζουν ότι είναι πρωτόφαντη. Για το τι μαγείρεψαν το μεσημέρι (με εκείνες τις κιτς φωτογραφίες) ή για το πού ήπιαν καφέ το απόγευμα. Άνθρωποι που κάνουν like στον εαυτό τους ή διαγράφουν φίλους (αν δεν συμφωνούν με όσα σχολιάζουν), κόβοντάς τους μάλιστα την καλημέρα. Στην πραγματική ζωή! Που φλυαρούν ακατάπαυστα με μονολόγους τον ειρμό των οποίων δεν είναι εύκολο να παρακολουθήσεις. Που ανακυκλώνουν διαρκώς εκείνο το ίδιο (ένα!) θέμα που αγγίζει τον προσωπικό τους καημό. Ή το πολύ δύο.

Ορισμένες από τις διαταραχές που ακολουθούν είναι νέες εκδόσεις παλαιών που αφυπνίστηκαν την εποχή των ευρυζωνικών δικτύων και του εντατικού online, ενώ άλλες είναι καινούριες επινοήσεις πασχόντων ψυχισμών που δεν αποτιμώνται προφανώς μόνο σε bytes και pixels.

Nomophobia
Προέρχεται από τη σύμπτυξη των όρων «phobia» και «no-mobile» και υποδηλώνει το στρες που προκαλείται σε κάποιον όταν δεν έχει μαζί του το τηλέφωνό του – όταν, για παράδειγμα, το έχει ξεχάσει κανείς στο σπίτι του ή άδειασε η μπαταρία και δεν έχει φορτιστή. Τα άτομα που πάσχουν από κάτι τέτοιο έχουν συνηθίσει να βρίσκονται σε εγρήγορση και μια παροδική «ησυχία» τούς αποπροσανατολίζει εντελώς. Ξεκάθαρα, αυτοί που απειλούνται περισσότερο είναι όσοι έχουν καταστήσει τη συσκευή τους προέκταση του χεριού ή του αυτιού τους, εντέλει του εαυτού τους δηλαδή. Η ίδια λογική με τη Nomophobia διέπει και το σύνδρομο FOMO (Fear Of Missing Out), του άγχους δηλαδή που προκαλεί η απουσία από τα social media και της συνακόλουθης απώλειας «επεισοδίων» από τις ζωές των άλλων. Το FOMO έχει περιγραφεί παλαιότερα ως φόβος ότι οι άλλοι περνούν καλύτερα από εσένα, διασκεδάζουν αυτή τη στιγμή που εσύ κάνεις κάτι άλλο και βιώνουν ποιοτικότερες εμπειρίες, ενώ πλαισιώνεται από τη συνεχή προσμονή για νέα εισερχόμενα και αναρτήσεις.

Σύνδρομο δήθεν κουδουνίσματος
Ο,τι ακριβώς υποδηλώνει ο τίτλος. Είναι η αίσθηση που έχουν κάποιοι ότι κουδουνίζει ή δονείται το τηλέφωνό τους χωρίς αυτό να συμβαίνει. Το ανασύρουν από την τσέπη τους, το κοιτούν και τελικά διαπιστώνουν ότι έχουν κάνει λάθος. Γιατί όμως μας συμβαίνει αυτό; Ας μη βιαστεί κανείς να ισχυριστεί ότι πρόκειται για ευσεβείς πόθους από άτομα που αδημονούν να χτυπήσει το τηλέφωνο. Πριν από δύο δεκαετίες θα αποδίδαμε αυτή την υποτιθέμενη κίνηση σε φαγούρα και θα ξυνόμασταν, θα σηκώναμε το βλέμμα για να καταλάβουμε από πού προέρχεται ο ήχος ή δεν θα δίναμε καθόλου σημασία. Πλέον έχουμε ταυτιστεί τόσο με το κινητό μας, που οποιοδήποτε ερέθισμα στο σώμα μας ενεργοποιεί νευροδιαβιβαστές που δίνουν σήμα στον εγκέφαλο να αντιδράσει και να αναζητήσει τη συσκευή.

Κατάθλιψη λόγω Facebook
Δεν έτυχε η ανάρτησή σας της αποδοχής που θέλατε; Τα likes δεν έπεσαν βροχή; Οι φίλοι σας δείχνουν να μην ανταποκρίνονται στα μηνύματά σας; Ιδού ένας πολύ σοβαρός λόγος για να στεναχωρηθεί κάποιος. Ενας άλλος είναι να πιστέψεις ότι όλοι περνούν ωραία, εκτός από εσένα. Μια μελέτη του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν δείχνει ότι η κατάθλιψη μεταξύ των χρηστών αντιστοιχεί άμεσα στον χρόνο που ξοδεύουν στο Facebook. Πάει να πει, όσο πιο πολύ είναι μέσα τόσο πιο πιθανό είναι να αρχίσουν να δυσθυμούν επειδή οι φίλοι τους πάνε από πάρτι σε πάρτι, ενώ εκείνοι αρκούνται στη θέση του παρατηρητή.

Διαδικτυακός εθισμός
Θεωρείται πια επίσημα διαταραχή και υποδηλώνει μια σταθερή και συνεχή επιθυμία για πρόσβαση και περιήγηση στο Διαδίκτυο. Ωστόσο, οι γνώμες διίστανται στο αν κατά πόσο αυτή η υπερβολική χρήση τροφοδοτείται από άλλες προβληματικές καταστάσεις, όπως λ.χ. η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή αδυναμία αντιμετώπισης προβλημάτων της πραγματικής ζωής. Αλλες φορές μπορεί να είναι απλώς η ηλεκτρονική διοχέτευση εθισμών στον τζόγο ή την πορνογραφία. Ωστόσο, κανείς δεν αμφιβάλλει ότι τα ψηφιακά μέσα επιτείνουν αυτούς τους εθισμούς.

Κυβερνοχονδρίαση
Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα τεράστιο πεδίο εκπλήξεων που μας προκαλεί συνεχώς με μυστήριους πόνους και μικρές ενοχλήσεις που δεν υπήρχαν πριν. Τις περισσότερες φορές αυτές οι καταστάσεις αποδεικνύονται ότι δεν είναι απολύτως τίποτα. Ομως, το τεράστιο αρχείο της ιατρικής βιβλιογραφίας του Ιστού επιτρέπει στις φαντασιώσεις μας να τρέχουν ασταμάτητα ​​με όλα τα εφιαλτικά ιατρικά σενάρια, με την προϋπόθεση ότι τις συμβουλευόμαστε. Ερευνα κολοσσού της πληροφορικής πριν από μερικά χρόνια παρατηρούσε ότι σημαντικό ποσοστό χρηστών κάνει αυτοδιάγνωση μέσω Google, καταλήγοντας τις περισσότερες φορές σε λανθασμένα συμπεράσματα. Προσοχή, εκεί όπου υπάρχει πραγματικά μεγάλο πρόβλημα είναι όταν ο χρήστης είναι πραγματικά υποχόνδριος, αν δηλαδή πάσχει από τη διαταραχή που χαρακτηρίζεται από τη μεγιστοποίηση συνηθισμένων σωματικών ενοχλημάτων και την ιδέα ότι νοσεί από κάποια ανίατη νόσο. Εκεί o συνδυασμός με το Ιντερνετ είναι πραγματικά ανησυχητικός, καθότι ο υποχόνδριος θα βρει τρόπο να μετατρέψει οποιοδήποτε σύμπτωμα σε θανατηφόρα ασθένεια.

Εθισμός στα online games
Πριν από λίγα χρόνια η Νότια Κορέα πήρε την απόφαση να διακόψει την πρόσβαση στους χρήστες κάτω των 16 ετών στις πλατφόρμες online games, από τις 00.01. μέχρι τις 06.00 το πρωί. Ο λόγος ήταν ότι οι περισσότεροι έφηβοι ξενυχτούσαν μπροστά σε κάποια οθόνη και μάλιστα υπήρξαν και περιστατικά θανάτων από εξάντληση που προήλθε από δεκάδες συνεχόμενες ώρες παιχνιδιού. Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ εφαρμόζουν ένα σχέδιο δράσης για την απεξάρτηση των εφήβων από τα online games. Απεξάρτηση, καθώς ο εγκέφαλος εθίζεται στην επανάληψη συγκεκριμένων ανθυγιεινών δραστηριοτήτων προκειμένου να νιώσει καλά (από την απελευθέρωση ντοπαμίνης και σεροτονίνης που απελευθερώνεται), και προκειμένου να συνεχίσει να είναι καλά επαναλαμβάνει την ίδια τελετουργία: Με ένα τζόιστικ στο χέρι, εκτός από τον χρόνο του, σκοτώνει και κάθε μορφή προσωπικής αντίστασης στην κυριαρχία του ηλεκτρονικού κόσμου.