Η πανδημία που απειλεί τον έναν στους τέσσερις – Δεν είναι ο κορωνοϊός

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτηρίζει την παχυσαρκία ως πανδημία από το 1997. Σήμερα ο αριθμός των ατόμων με αυξημένο σωματικό βάρος έχει διπλασιαστεί στους ενήλικες και είναι τριπλάσιος στα παιδιά. Σύμφωνα με τα δεδομένα της Ελληνικής Εταιρείας Παχυσαρκίας η νόσος αφορά έναν στους τέσσερις άνδρες και μια στις πέντε γυναίκες, ενώ περίπου το 50% των παιδιών στην Ελλάδα έχουν σωματικό βάρος άνω του φυσιολογικού. Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως στα παχύσαρκα παιδιά το βάρος έχει συνεχώς αυξανόμενη τάση με την πάροδο της ηλικίας, ενώ ένας ενήλικας που ήταν από παιδί παχύσαρκος έχει μεγαλύτερη δυσκολία να χάσει τα περιττά κιλά σε σχέση με εκείνον που το βάρος του αυξήθηκε κατά την ενήλικο ζωή.

Η αιτιολογία της παχυσαρκίας είναι πολυπαραγοντική. Εκτός από το γονιδιακό υπόβαθρο, το περιβάλλον που ζούμε συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξή της. Ο δυτικός τρόπος ζωής παρά τις διευκολύνσεις έχει υψηλό τίμημα, λόγω της αφθονίας των τροφών και της καθιστικής ζωής. Στα αίτια του αυξημένου βάρους περιλαμβάνονται επίσης ψυχολογικοί παράγοντες, κάποιες κατηγορίες φαρμάκων, ο μειωμένος μεταβολισμός συχνά λόγω ηλικίας και οι ορμονικές διαταραχές, όπως συμβαίνει στο χρόνιο stress και σε πολλές ενδοκρινολογικές παθήσεις.

 Ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) είναι ένα από τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να καθορίσουμε το φυσιολογικό ή αυξημένο σωματικό βάρος. Μπορεί εύκολα να υπολογισθεί διαιρώντας το σωματικό μας βάρος σε κιλά, προς το τετράγωνο του ύψους μας σε μέτρα (kg/m²). Τιμές έως 25 θεωρούνται φυσιολογικές, τιμές 25-30 χαρακτηρίζουν ένα άτομο ως υπέρβαρο και άνω των 30 ως παχύσαρκο. Υπάρχουν και άλλα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι ειδικοί, τα οποία καθορίζουν όχι μόνο τα περιττά κιλά ποσοτικά, αλλά και την κατανομή τους στο σώμα, όπως η περίμετρος μέσης, η μέτρηση της λιπώδους μάζας κ.α. Όταν το λίπος είναι αυξημένο στο κεντρικό τμήμα του κορμού, δηλαδή στην κοιλιά και τον θώρακα, τότε ο κίνδυνος για παθήσεις που σχετίζονται με την παχυσαρκία είναι υψηλότερος σε σχέση με την συσσώρευση λίπους στους γλουτούς, στα άνω και κάτω άκρα.

Η Παχυσαρκία δεν είναι θέμα αισθητικής. Τα άτομα με αυξημένο σωματικό βάρος εμφανίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο για πληθώρα συνοδών παθήσεων (συννοσηρότητες) και έχουν μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης, κατά 6 περίπου χρόνια οι άνδρες και κατά 7 χρόνια οι γυναίκες. Οι κυριότερες από αυτές τις παθήσεις περιλαμβάνουν τον Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2, τη Δυσλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερίνη/τριγλυκερίδια), την Υπέρταση, την αναπνευστική δυσχέρεια κατά τον ύπνο (υπνική άπνοια) και τα Καρδιαγγειακά νοσήματα, όπως η στεφανιαία νόσος και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Συσχέτιση με την παχυσαρκία εμφανίζουν επίσης διάφορες μορφές καρκίνου, όπως του μαστού, του παχέος εντέρου, του παγκρέατος, των νεφρών, του προστάτη κ.α., ενώ φαίνεται να επηρεάζεται σημαντικά και η γονιμότητα γυναικών και ανδρών. Οι παχύσαρκες γυναίκες, έχουν χαμηλότερες πιθανότητες να συλλάβουν φυσιολογικά ή με μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης, αλλά και να εμφανίσουν επιπλοκές κατά την κύηση, όπως σακχαρώδη διαβήτη κύησης, αποβολές ή πρόωρα νεογνά. Επίσης, η πιο συχνή διαταραχή της γονιμότητας στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας είναι το Σύνδρομο των Πολυκυστικών Ωοθηκών (5-21%), όπου η ωορρηξία επιβαρύνεται από την αύξηση του σωματικού βάρους. Αντίστοιχα, στους άνδρες η παχυσαρκία μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα και την παραγωγή του σπέρματος, καθώς και τη στυτική λειτουργία.

Σήμερα όμως, διαθέτουμε πολλά όπλα στη φαρέτρα μας για την μάχη ενάντια στην παχυσαρκία. Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πως όσο νωρίτερα εγκαθίσταται το αυξημένο βάρος, τόσο περισσότερα είναι τα προβλήματα που προκαλεί και τόσο μικρότερο το προσδόκιμο επιβίωσης. Επομένως, η έγκαιρη αντιμετώπιση της παχυσαρκίας είναι καίριας σημασίας. Μπορεί να βελτιώσει ή και να αναστρέψει παθήσεις που σχετίζονται με το αυξημένο βάρος, όπως ο Σακχαρώδης Διαβήτης και η Υπέρταση.  Εκτός από τον κλασσικό τρόπο αντιμετώπισης που αφορά στη διατροφή και τη σωματική άσκηση, πλέον διαθέτουμε νέα μέσα που συμπληρώνουν αποτελεσματικά τη θεραπευτική προσέγγιση προσδίδοντάς της διάρκεια. Η διατήρηση της απώλειας των κιλών, ίσως είναι ο δυσκολότερος στόχος, καθώς μετά την απώλειά τους ενεργοποιούνται ορμονικά μονοπάτια που προσπαθούν να επαναφέρουν το αρχικό σωματικό βάρος.

Διατροφή, Άσκηση & Αλλαγή τρόπου ζωής: Η κλασσική προσέγγιση για την απώλεια βάρους αφορά στην επιλογή υγιεινών, λιγότερο επεξεργασμένων τροφών και στη μειωμένη πρόσληψη θερμίδων. Κατανάλωση περίπου 500 θερμίδων λιγότερο ημερησίως, θα οδηγήσει σε απώλεια 0.5-1 κιλού την εβδομάδα. Η νέα γνώση έρχεται να προσφέρει νέα διατροφικά μοντέλα, όπως οι διαλειμματικές δίαιτες, οι δίαιτες υψηλής πρωτεΐνης, η μεσογειακή διατροφή χαμηλών θερμίδων κ.α. από τα οποία ο ειδικός θα επιλέξει το καταλληλότερο σχήμα ανά περίπτωση. Σε ό,τι αφορά στην άσκηση, οι πρόσφατες επιστημονικές οδηγίες για την παχυσαρκία ορίζουν απαραίτητη την αερόβια δραστηριότητα μέτριας ή υψηλής έντασης (γρήγορο περπάτημα, τρέξιμο, χορός) διάρκειας 30-60 λεπτών, περίπου 5 φορές την εβδομάδα. Παράλληλα, με την κατάλληλη καθοδήγηση από ομάδες υποστήριξης ειδικών (ψυχολόγων, διατροφολόγων, ενδοκρινολόγων) οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τροποποιήσουν τις καθημερινές τους συνήθειες, ώστε να έχουν μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας, τόσο στην απώλεια όσο και στη διατήρηση του βάρους.

Φαρμακευτική προσέγγιση: Σήμερα διαθέτουμε εγκεκριμένα φαρμακευτικά σκευάσματα που παράλληλα με την διατροφή και την άσκηση μπορούν να επιφέρουν θεαματικά αποτελέσματα, έως και -15% του σωματικού βάρους. Χορηγούνται σε ενδιαφερόμενους με ΔΜΣ ≥ 30 ή ΔΜΣ ≥ 27 και μια προϋπάρχουσα συννοσηρότητα. Αυτά περιλαμβάνουν τόσο δισκία που χορηγούνται από το στόμα (ορλιστάτη και συνδυασμός ναλτρεξόνης-βουπροπιόνης), όσο και την επαναστατική ενέσιμη θεραπεία με λιραγλουτίδη 3mg, η οποία πρόσφατα πήρε έγκριση από τον FDA (Food and Drug Administration) και για την παιδική παχυσαρκία.  Τα φάρμακα αυτά δρουν με διαφορετικούς μηχανισμούς που επιβραδύνουν την απορρόφηση του λίπους, μειώνουν το αίσθημα της πείνας και αυξάνουν το αίσθημα του κορεσμού.  Ωστόσο, κάθε φαρμακευτική αγωγή θα πρέπει να συνοδεύεται από προσεκτική ιατρική εκτίμηση και παρακολούθηση, καθώς χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες ενδείξεις αλλά και αντενδείξεις.

Χειρουργική προσέγγιση: Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις (ΔΜΣ ≥40 ή ≥35 με μια συννοσηρότητα) ή σε εξειδικευμένες περιπτώσεις (ΔΜΣ ≥30 όπου συνυπάρχει αρρύθμιστος Σακχαρώδης Διαβήτης ή μεταβολικό σύνδρομο), ένδειξη έχει το βαριατρικό χειρουργείο. Οι τεχνικές βαριατρικής χειρουργικής περιλαμβάνουν το γαστρικό δακτύλιο, το γαστρικό μανίκι, το γαστρικό bypass κ.α. Ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να εκτιμηθεί από έμπειρη χειρουργική ομάδα που συμπεριλαμβάνει ψυχολογική, νοσηλευτική, διατροφική και ενδοκρινολογική προσέγγιση. Συγκεκριμένα ο ρόλος του ενδοκρινολόγου κρίνεται απαραίτητος κυρίως μετά την επέμβαση, διότι μεταβάλλονται πολλοί ορμονικοί μηχανισμοί. Μια τέτοια ισορροπημένη προσέγγιση μπορεί να επιτύχει απώλεια βάρους έως και -80%.

Εκτός των άλλων, οι πρόσφατες μελέτες σχετικά με τη λοίμωξη από τον ιό COVID-19, συνδέουν την παχυσαρκία με σοβαρότερη νόσηση και θνητότητα από τον ιό , ταξινομώντας τα παχύσαρκα άτομα σε ομάδα υψηλού κινδύνου για σοβαρές επιπλοκές. Η τήρηση των υγειονομικών μέτρων προστασίας, ο απαραίτητος εμβολιασμός σε συνδυασμό με διατροφή και άσκηση ακόμα και εντός της οικίας, θα προφυλάξουν τόσο από τους κινδύνους της πανδημίας του COVID-19, όσο και απ’τις παγίδες της καθιστικής ζωής που συμβάλουν στην πανδημία της παχυσαρκίας!